Amérikining qimmet qarishi

ئامېرىكىنىڭ قىممەت قارىشى



(تاھىر ئىمىن)

ھەرقانداق قىممەت قاراشنى ئوخشاش قوبۇل قىلىدىغان ياكى مۇستەقىل ئورتاق قىممەت قاراش بولمىغان دۆلەت ياكى مىللەت تەدرىجىي يوقىلىدۇ.
--- بىل پەررى(ئامېرىكا قىممەت قاراش مۇتەخەسسىسى)

قىستۇرما:
ئامېرىكا قىممەت قارىشىنى چۈشىنىش ئارقىلىق ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ ئامېرىكا تەرەققىياتىدىكى رولىنى چۈشىنىش، ئۆز قىممەت قارىشىمىزنىڭ نېمىلىكى ۋە ئۇنىڭ رولى ھەققىدە ئويلىنىش مەقسىتىگە يىتىش ئاددىي مەقسەتلەرنىڭ بىرى.
سۈزۈك چۈشىنىش ئۈچۈن، ئەسلى ماتېرىيالنى ئەينەن سۇنۇشنى مەقسەت قىلساممۇ، ئەمما ئۆزۈمنىڭ بايان قىلىش ئۇسلۇبۇمغا ماس ئەسلى ئەسەر تاپالمىغاچقا، تاللاپ مۇناسىۋەتلىك ماتېرىياللاردىن نەقىلى قىلدىم. ئەينى نۆۋىتىدە گەپ قىستۇردۇم.
بۇ ماتېرىياللارنى ئىنگلىز تىلى مۇئەللىملىرى قوشۇمچە پايدىلىنىش ماتېرىيالى سۈپىتىدە سۆزلەپ ئۆتۈشكە بولىدۇ!


1- ئورتاق قىممەت قاراشنىڭ رولى
2- ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ مەنبەسى
3- ئامېرىكا قىممەت قارىشى
4- ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ بازىرى


1- ئورتاق قىممەت قاراشنىڭ رولى

«ئايرىلغاننى ئېيىق يەر، بۆلۈنگەننى بۆرە»

تېخنىكا تەرەققىي قىلىپ مىسلىسىز نەتىجىلەرگە ئېرىشىۋاتقان بولسىمۇ، ماددىي بۇيۇملار تۇرمۇشىمىزغا چوڭقۇرلاپ سىڭىپ كىرىۋاتسىمۇ، كىشىلەرنىڭ كاللىسىنى(ئوي-خىيالىنى) ئىگىلەشكە ئۇرۇنۇۋاتقان تۈرلۈك-تۈمەن ۋاقىتلىق ئېقىم-ئىزىملار كۆپىيىۋاتقان بولسىمۇ، دۇنيا قاراش، قىممەت قاراشلار ئىدېئولوگىيە سۈپىتىدە يەنىلا كۈچلۈك تەسىرىنى ساقلاپ كېلىۋاتىدۇ. كىشىلەرنىڭ زۆرۈر ئېھتىياجى ماددىي نەرسىلەرگە باغلانغان بىلەن، قانداق ماتېرىيال تاللاش، ئۇنىڭغا قانداق ئېرىشىش، قانداق پايدىلىنىش قاتارلىق ماھىيەتلىك ئەمەلىيەتلەر يەنىلا شۇ ئىدېئولوگىيە، قىممەت قاراشلارنىڭ بەلگىلىشى ئارقىلىق قارار قىلىنىۋاتىدۇ. كىشىلەر نەدىلا بولۇپ، نېمىلا قىلمىسۇن، ئۆزى ھېس قىلسۇن ياكى ھېس قىلمىسۇن، ئاڭنىڭ، قىممەت قاراشنىڭ تەسىرىدە ھەرىكەت يۆنىلىشنى بېكىتىپ كەلدى. قىممەت قاراش- شەخسكە نىسبەتەن ئېيتقاندا خۇددى ئۇ ھازىرلىغان ئىقتىدارغا ئوخشاش تۇرمۇش سەۋىيىسى، مۇناسىۋەت دائىرىسى، پائالىيەت ئالاھىدىلىكى، خاراكتېرى. مۇۋەپپەقىيىتى ھەتتا بىر پۈتۈن ھاياتى-تەقدىرىگە تەسىرگە كۆرسىتىدۇ. بىر توپقا نىسبەتەن ئېيتقاندا، قىممەت قاراش-تەرەققىياتنىڭ، مۇنداقچە ئېيتقاندا شۇ توپنىڭ مەۋجۇتلۇقنىڭ ئالدىنقى شەرتى. بىر مىللەت ياكى دۆلەت –زېمىن ياكى تىل ئورتاقلىقى تۈپەيلىدىن ئورتاق سىياسىي ئىدىيە شەكىللىنىشنىڭ مۇھىم بىر شەرتى بولغان مەنپەئەت بىرلىكىنى ھازىرلىغان بولىدۇ. بۇ خىل توپقا نىسبەتەن ئومۇمى ھەرىكەت قائىدىسى بولالايدىغان ئورتاق قىممەت قاراش ھەرقانداق نەرسىدىن مۇھىم.

بىر خەلق ئورتاق قىممەت قاراش، ئورتاق مەنپەئەت- تەقدىر ئاساسىدا شەكىللەندۈرگەن بىرلىك پۇختا بولغان بىرلىك بولۇپ، بۇ خىل ئورتاقلىققا ھەرىكەت ئورتاقلىقى قوشۇلسا ئۇلار كۆزلىگەن نىشانغا يىتىشنىڭ ئىنسان قولىدىكى شەرتىنى ھازىرلىغان بولىدۇ.
تارىخ مۇنۇلارغا شاھىت بولۇپ كەلدى:
ئەقىللىق دۈشمەن دەل مۇشۇنداق يەردىن تۇتىدۇ:
1- ئېتىقاد، قىممەت قاراش بىرلىكىنى پارچىلاش ئارقىلىق، بىر توپنىڭ كۈچىنى، مەدەنىيەت يىلتىزنى ئىدىيە توقۇنۇشى ئارقىلىق ۋەيران قىلىدۇ.
2- مەنپەئەت بىرلىكىنى پارچىلايدۇ، توپ ئىچىدە بىر قىسىم كۈچلەرنى ئىقتىساد، ھوقۇق ۋە ماددىي ئاساس بىلەن تەمىنلەپ، ئومۇمى توپتىن ئايرىپ چىقىدۇ. كۈچسىز توپنى بولسا ھەرخىل تۈرگە ئايرىپ خورىتىدۇ.
3- بارلىق ئورتاق مەدەنىيەت ھادىسىلىرىنى پارچىلايدۇ، تىل، ئەنئەنە، ئەخلاقى يوسۇن، مائارىپ،....... شۇنىڭ بىلەن توپنىڭ ئارزۇسى ۋە ھەرىكەت- پائالىيىتى ئورتاقلىقنى يوقىتىدۇ. بىر-بىرىگە مەسئۇل بولمايدىغان، كۆيۈنمەيدىغان بۇنداق توپنى كىچىك بالىمۇ باشقۇرىدۇ، چۈنكى ئۇلار ئۆز-ئارا توقۇنۇشىدۇ. ئىدىيە ۋە مەنپەئەتى ئوخشىمىغان بۇ كىشىلەر «نېمە ئۈچۈن مۇشۇنداق بولىدۇ، بۇنى ئۆزگەرتمەمدۇق؟» دەپ ئەمەس، «خەپ، سىنى» دەپ ئۆتۈپ كېتىدۇ.

بۈگۈنكى زاماندىمۇ ئۆتمۈشتىن بىرى ئورتاق تارىخى قىسمەتلەرگە ئىگە توپ-ئوخشاش سىياسىي ۋە ئىقتىسادى سىنىپلارغا ئايرىلىپ كەلدى.
دۇنيادىكى ئاساسى دىنلاردىن بولغان ئىسلام دىنى، خرىستىئان دىنى، ئورتودوكس دىنى، بۇددا دىنلىرىنىڭ ئەگەشكۈچىلىرىدىن ئۆز مەسلەكداشلىرى بىلەن ئىتتىپاقلىشىپ، باشقىلاردىن مۇداپىئەلىنىش ياكى قارشى تۇرۇشنى تەشەببۇس قىلغانلىقى بۈگۈنكى دۇنيادا دۇنيا قاراشنىڭ ھېلىھەم ھەممىگە تەسىر كۆرسىتىدىغان زور ھەرىكەتلەندۈرگۈچى كۈچ ئىكەنلىكىنى نامايىش قىلىپ تۇرۇپتۇ. كوممۇنىزم داھىيلىرى: «پۈتۈن دۇنيا پرولېتارلىرى بىرلىشىڭلار !»دېگەن بولسا، خرىستىئان دىنى«قېرىندىشىڭنى ئۆزۈڭدىنمۇ ئەزىز بىلىپ سۆي»، ئىسلام دىنى «بارچە مۇئمىنلار قېرىنداشتۇر»دەپ تۇر ئىچىدە ئومۇملاشتۇرۇپ خىتاب قىلغان.
دىنى ئەقىدە كىمنىڭ دوست، كىمنىڭ دۈشمەن ئىكەنلىكىنى مەنپەئەت نۇقتىسىدىن ئەمەس، ئىشىنىدىغان مەبۇد نۇقتىسىدىن ئايرىيدۇ
كۆپچىلىك مۇسۇلمانلار ئاممىسى «ئاللاھ ئۈچۈن ياشاش، ئاللاھ ئۈچۈن ئۆلۈش» ئەقىدىسىگە ھېلىھەم مەھكەم ئەقىدە قىلىدۇ. ھەم نۇرغۇنلار شۇ ئەقىدە يولىدا ئۆزلىرىنى پىدا قىلىشىۋاتىدۇ. ئەقىدە ئۈچۈن قۇربان بېرىش- پەقەت ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان مۇسۇلمانلارنىڭلا قولىدىن كۈلىدىغان ئىش بولۇپ قالدى- دەپ قاقشايدۇ بەزى خرىستىئان مىسسىئونىرلار.
دىنى ئېتىقاد قىزغىنلىقى ئەزەلدىن-تەنتەربىيە مۇسابىقىلىرىگە بولغان قىزغىنلىق، ئىلىم-پەنگە بولغان قىزغىنلىق، مۇھەببەت- ھېسسىيات قىزغىنلىقى، سەنئەت-مۇزىكىغا بولغان قىزغىنلىقتىن ھالقىپ كەلسە كەلدىكى، چۈشۈپ قالمىدى.
ئەقىدە-ئېتىقادنىڭ جاندىن ئەزىز بىلىش بىلەن ئېتىقادقا پەرۋا قىلمايدىغان ئىككى يۇقىرى قۇتۇپ
مەۋقەنى ئورتاق رەت قىلىدىغانلار دۇنيادا كۆپ ساننى ئىگىلىسە كېرەك. ئەمما شەخسنىڭ بىر كىشىلىك مۇۋەپپەقىيىتى بولسۇن ياكى بىر خەلقنىڭ مۇۋەپپەقىيىتى بولسۇن، بىر مۇقىم قىممەت قاراشنىڭ رولىنى مۇئەييەنلەشتۈرىدىغان كىشىلەر مۇتلەق كۆپ ساندىكى كىشىلەردۇر.
بىز گېپىنى قىلىۋاتقان قىممەت قاراش –ئاشۇ دىنى، سىياسىي ئەقىدىنى مەركەز قىلغان ئىدىيىلەرنىڭ يىغىندىسى، كىشىلەر ئاشۇ قىممەت قاراش بىلەن ھۆكۈم قىلىدۇ، تاللايدۇ، بىرلىشىدۇ. ئايرىلىدۇ. ھەرىكەت قىلىدۇ، ئۇتۇق قازىنىدۇ، مەغلۇپ بولىدۇ. ياخشى-ياماننى، توغرا-خاتانى ئايرىيدۇ. قىممىتىگە باھا بېرىدۇ.
قىسقىسى كىملىكىمىزنى قىممەت قارشىمىز بەلگىلەيدۇ. قىممەت قاراش- بىزنى بىز قىلىدىغان ئاساسلارنىڭ ئاساسى!!!
مەۋجۇتلۇق-بىرلىك-مەدەنىيەت ئورتاقلىقى-ئىقتىسادى ئاساس-


2- ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ مەنبەسى

ئامېرىكا- غەرب دۇنياسىنىڭ بىر تەركىبى، ئامېرىكا قىممەت قارىشى-بىر پۈتۈن «غەرب قىممەت قارىشى» دەپ ئاتىلىدىغان ئومۇمى گەۋدە بىلەن ماھىيەتلىك ئورتاقلىققا ئىگە. چۈنكى ئامېرىكىلىقلار غەرب ئەللىرىنى تەشكىل قىلىدىغان ياۋروپادىن كېلىشكەن ۋە تەرەققىي قىلىشقان. ئامېرىكا قىممەت قارىشى –غەرب قىممەت قارىشىنى مەنبە قىلغان.
غەرب ئالىملىرى -خرىستىئان دىنى ئاساسى قىممەت قاراشلىرىنى ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ يىلتىزى ۋە ئاساسى مەنبەسى دەپ قارايدۇ. ئامېرىكىنىڭ يارىتىلىش ھېكايىسى ئۇچ قىسىمغا بۆلۈنىدۇ؛ئۇلار تاۋاپ قىلىش ھەرىكىتى، ساپلىغۇچىلار ھەرىكىتى ۋە ئامېرىكا ئىنقىلابىدىن ئىبارەت بولۇپ، خرىستىئان دىنى بۇلارغا كۈچلۈك تەسىر كۆرسەتكەن.
ئامېرىكىلىقلار دىنى ئەقىدىگە غەربتىكى ھەرقانداق دۆلەت پۇقرالىرىدىن بەكرەك مايىل بولۇپ، ساداقەت ئەھدىسىدە: «تەڭرىنىڭ ھۆكۈمرانلىقىدىكى دۆلەت»دەپ يېزىلغان. ئامېرىكا- دۇنيادىكى دۆلەت پۇلىغا (بىز تەڭرىگە ئىشىنىمىز) دەپ «گات-تەڭرى» سۆزىنى يازغان بىردىنبىر دۆلەت، مەشھۇر ھۆكۈمەت بىنالىرىغا ئىنجىلدىن ئۈزۈندىلەر يېزىلغان.
دىن (خرىستىئان دىنى)، پەلسەپە (غەرب پەلسەپىسى)، سىياسىي يول (ھاكىمىيەت بىلەن دىن ئايرىۋېتىلگەن سىياسىي تۈزۈلمە) ۋە ئىلىم-پەندىن ئىبارەت تۆت مەنبەدىن بىرىككەن قىممەت قاراش- 18-ئەسىرنىڭ ئاخىرىدا شەكىللەنگەن ياش ئامېرىكا دۆلىتىگە كۆچۈپ كەلگەن ياۋروپا كۆچمەنلىرىنىڭ تۇرمۇشى ۋە روھى دۇنياسىنىڭ قاتلام-قاتلاملىرىغا سىڭىپ كىرىپ، ئامېرىكىلىقلارنىڭ بۈگۈنگە قەدەر دۆلەت ۋە شەخس ھاياتىدا داۋاملىق كۈچلۈك يېتەكچى رولىنى ساقلاپ كەلمەكتە.

ئامېرىكىلىقلارنىڭ قىممەت قارىشىنى كىشىلەر دائىم مۇنۇ تۆت ئىشنى مەنبە قىلىپ، تەرەققىي قىلغان دەپ قارايدۇ:
1- پىروتىستانتلار ئىسلاھاتى (16-17-ئەسىرلەر)
2- ئويغىنىش ھەرىكىتى (18-ئەسىر)
3- سانائەت ئىنقىلابى(18-19-ئەسىرلەر)
4- غەربكە كۆچۈش ھەرىكىتى(17-19-ئەسىرلەر)
(مەنبە: «ئامېرىكىغا نەزەر›)


1-پىروتىستانلار ئىسلاھاتى(16-17ئەسىرلەر)

16-ئەسىر ئىسلاھات ھەرىكىتىدىن بۇرۇن ياۋروپادا پادىشاھ پۈتۈن ساھەگە قول سوزۇپ، ھاكىممۇتلەقلىق سىياسىي تۈزۈلمە يۈرگۈزۈپ كەلگەن.
«پىروتىستانلار ئىسلاھاتى 1517-يىلى رىم كاتولىك دىنى پوپى مارتىن لىيۇتىر تەرىپىدىن قوزغالغان ھەرىكەت بولۇپ، شۇ يىلى مارتىن لىيۇتىر چېركاۋنىڭ بىر قاتار دىنى تەلىملىرى ۋە ئىجرا سىياسەتلىرىگە قارشى تۇرغان. لىيۇتىر: كىشىلەرنىڭ ئۆزىنىڭ دىنى ئېتىقادىنى تاللاش ئەركىنلىكى بولۇشى كېرەك، دىنلار مەجبۇرى يوسۇندا ئەمەس، كىشىلەرنىڭ ئەركىن تاللىشى بويىچە قوبۇل قىلىنىشى كېرەك، دەپ قارىغان، چېركاۋنىڭ ھوقۇقىغا، مەجبۇرى دىنى ئىبادەتلەرگە قارشى تۇرغانلىقتىن دىنى ھوقۇقىدىن ئېلىپ تاشلانغان لىيۇتىر گېرمانىيىدىكى قوللىغۇچىلىرى بىلەن ئىسلاھات ئىلىپ بېرىشقا مەجبۇر بولغان. ئۇ نۇرغۇن يىڭى ئىدىيە ۋە تېمىلار ھەققىدە ئىزدەنگەن ۋە تەتقىق ئىلىپ بارغان. شۇ ئىدىيىلەردىن بىرى :چېركاۋنى ھاكىمىيەتتىن ئايرىۋېتىش بولۇپ، لىيۇتىر :ھۆكۈمەت بۇ دۇنيالىق ئىشلارنى بىر تەرەپ قىلىش كېرەك، تەڭرى بولسا مەنىۋى ئىشلارغا يېتەكچىلىك قىلىشى كېرەك دەپ قارىغان. ئۇ :«ھەممە ئادەمدە ئاڭ ئەركىنلىكى بولۇشى، ھەممە كىشىنىڭ ئۆز ئېتىقادىنى تاللاش ئەركىنلىكى بولۇشى، دۆلەت دىنى ئىشلارغا ئارىلاشماسلىقى كېرەك» دەپ قارىغان. باشقا ئىسلاھاتچىلارمۇ لىيۇتىرنىڭ قارىشىغا قوشۇلدى. «ئىسلاھات ھەرىكىتى 1517-يىلى باشلىنىپ، ناھايىتى تىزلا پۈتۈن ياۋروپانى قاپلىدى.... ئىسلاھات ھەرىكىتى خۇددى قايتا ئويغىنىش ھەرىكىتىگە ئوخشاش، دىنغا بولغان يېڭىچە كۆز-قاراشنىڭ مۇقەددىمىسىگە بەلگە بولدى، چېركاۋ بەلگىلىگەن دىنى ئىبادەتلەرگە سادىق بولۇشتىن كۆرە، شەخسنىڭ ئەركىن ئېتىقادى ياۋروپا پىروتىستانلىرىنىڭ دىنى ھاياتى بولۇپ قالدى.... يەرلىك دىنى يىغىلىش ۋە چېركاۋلار دۆلەت ھالقىغان دىنى مەھكىمىنىڭ ئورنىنى ئالدى»
(مەنبە: «غەرب مەدەنىيىتى» ناملىق كىتاب، پىررى چەس، ئىنگلىزچە، 295-بەت. )
جون كالۋىن (1509-64) شۋېتسارىيىلىك پوپ «خرىستىئان دىننىڭ ئەقىدە ئاساسلىرى» ناملىق كىتاب يېزىپ، «ئەگەر ھۆكۈمەت باشلىقلىرى تەڭرىنىڭ ئەمرىگە خىلاپلىق قىلسا، كىشىلەرنىڭ ئۇلارغا بويسۇنماسلىق ھوقۇقى ۋە مەجبۇرىيىتى بار دەپ يازدى. ئۇ ئىنجىلدىن دەلىل كۆرسىتىپ، ئەگەر سىياسىي رەھبەرلەر خۇداغا قارشى تۈزۈملەرنى ئوتتۇرىغا چىقارسا، ئۇلارغا قەتئىي بويسۇنۇشقا بولمايدۇ دېدى. بۇ بايانلار ياۋروپادا 2 ئەسىردىن كۆپرەك مۇھاكىمىگە سەۋەب بولدى. بەزى ئىسلاھاتچىلار ئۆلتۈرۈلدى... 1535-يىلى ئەنگلىيە پادىشاھى ھىنرى VIII ئەڭ ئالىي مەسلىھەتچىسى ئالىم توماس مۇرنى ئولتۇردى. ئىسلاھات ھەرىكىتى داۋاملىق تەرەققىي قىلدى. دىنى ئىسلاھات نامىدا تەشكىلات ۋە گۇرۇپپىلار قانات يايدى. مەسىلەن گېرمانىيىدە:لىيۇتىرچىلار، فرانسىيىدە خۇگىنوتىسلار، شوتلاندىيىگە ئوخشاش باشقا جايلاردا پىرەسبىتىرىيانلار بارلىققا كەلدى. ئەنگلىيىدە ئۆزىنى «ساپلاشتۇرغۇچىلار» دەپ ئاتىغان يەنە بىر ئېقىم بارلىققا كەلدى. بۇ گۇرۇپپىلارنىڭ باشلىقلىرى ئەگەشكۈچىلەرگە :«ھەر بىر شەخسنىڭ خۇدانىڭ ئالدىدا شەخسى مەسئۇلىيىتى بار» لىقىنى، «ئاڭ ئەركىنلىكى» ۋە «ھەممە ئادەمنىڭ باراۋەر ئىكەنلىكى»نى تەشۋىق قىلىشتى، ئۇلار : «ھەممە ئادەم باراۋەر، چۈنكى ئىنجىلدا تەڭرى ھەممە ئادەملەرنى ئۆزىنىڭ شەكلىدە ياراتقان دېيىلگەن»دەپ ئۆگەتتى.» ( «ئامېرىكىغا نەزەر»، ئاپتورى بىل پىررى، 12-بەت
سىنىپلارغا، گۇرۇھلارغا ئايرىلىپ كەتكەن ئەينى ياۋروپا جەمئىيىتىدە پەقەت پادىشاھ، دىنى كۈچلەر، ئاقسۆڭەكلەرلا ئالىي مەنپەئەتتىن بەھرىمەن بولۇپ كەلگەن ئىدى.
سودىگەرلەر، ئىجتىمائىي ئورنى دىنى ھۆكۈمەت ۋە ئاقسۆڭەكلەر تەرىپىدىن ئېتىراپ قىلىنمىغان مەنپەئەت ئىگىلىرى بولۇش سۈپىتىدە ئۆز ئورنىنى تىكلەش ئۈچۈن ھۆكۈمەت ۋە ئېسىلزادىلەر تەبىقىسى بىلەن رىقابەتلىشىشكە يۈزلەندى. ئۇلار ئۆز مەنپەئەتىنى پەقەت ئۆزىلا قوغدىيالايدىغانلىقىنى تونۇپ يەتتى. (يۇقىرىقى كىتاب، 13-بەت)
ئىسلاھات ھەرىكەتلىرى ئۈزەلمەي مەيدانغا كەلدى، تۈرلۈك ئېقىملار شەكىللەندى. «-18ئەسىردە شىمالى ئامېرىكىدىكى ئەنگلىيە مۇستەملىكە قىلغان جايلاردىكى خەلق-1620-يىلى «تاۋاپچىلار» تەرىپىدىن يېزىلغان «ماي گۈلى ئەھدىسى»گە كىرگۈزۈلگەن «بىز پەقەت ئۆم بولۇپ ياشايمىز»، «بىز پەقەت ئادىل ۋە باراۋەر قانۇن ئاستىدىلا ياشايمىز» دېگەن ئەقىدىگە ئىشىنىدىغانلاردىن ئىدى. «تاۋاپچىلار»دىن كېيىن «تازىلىغۇچىلار» ئوتتۇرىغا چىقتى. ئۇلار: «كىشىلەر ئەركىن بولۇشى، ئەمما ئۆز قىلمىشىغا مەسئۇل بولۇشى كېرەك» دېگەننى تەرغىب قىلدى. شەخس ھوقۇقىنى، تەڭرى قانۇنىنى، ۋە باراۋەرلىك مەزمۇنىنى تەشۋىق قىلدى». (يۇقىرىقى كىتاب). ئامېرىكا دىن ئىبارەت يىڭى زېمىن شەخسنىڭ ئىقتىسادى ئاساسى ۋە غۇرۇرىنى تىكلەشكە شارائىت ھازىرلاپ بەردى. ئۇلارنىڭ مەشھۇر «خىزمەت قائىدىسى»نىڭ بىر سۆزى-(ھەر بىر خىزمەت خۇددى تەڭرى ئۈچۈن قىلىنغاندەك ياخشى قىلىنىشى كېرەك» روھى ئۇلارغا ئۇتۇقلۇق ئەمگەك نەتىجىسى ئاتا قىلدى. «ئۇلار يەنە خەلقنى ئەزگەن ھۆكۈمەتكە قارشى تۇرۇش ئارقىلىق غەلىبىگە ئېرىشكىلى بولىدىغانلىقىغا ئىشەندى». (يۇقىرىقى كىتاب)
مۇستەملىكە زېمىنلاردىكى مەكتەپلەردە ئوقۇتۇلغان بۇ ئىدىيىلەر ئىنگلىزلارغا ياقمىدى. ئەنگلىيە پادىشاھى شىمالى ئامېرىكا مۇستەملىكە زېمىنلىرىنى قوغدىمايدىغانلىقىنى جاكارلىغاندىن كېيىن، مۇستەملىكە خەلق ئۆزلىرى ئۇيۇشۇپ، ئاشۇ ئۆگىتىلگەن مۇھىم ئىدىيىلەرنى شتات ۋە يەرلىك ئاساسى قانۇنلارغا يېزىپ كىرگۈزدى، ۋىرگىنىيە شتاتلىق ئاساسى قانۇنغا : «ھەممە ئادەم تۇغۇلۇشىدىنلا باراۋەر ھالدا ئەركىن ۋە مۇستەقىل بولىدۇ» دەپ يېزىلدى. كېيىن توماس جىففىرسون ئامېرىكا مۇستەقىللىق خىتابنامىسىغا «بىز بۇ ھەقىقەتلەرگە شەكسىز ئىشىنىمىزكى، ھەممە ئادەم باراۋەر يارىتىلغاندۇر» دەپ يازدى.
تۇنجى قېتىم تولۇق ئامېرىكا تارىخىنى يېزىپ چىققان ئامېرىكا تارىخچىسى جورجى بانكىروفىت (1891-1800) «ئامېرىكا تارىخى، ئامېرىكا قۇرۇقلۇقىنى بايقاشتىن باشلاپ» دېگەن ئەسىرىدە مۇنداق يازغان: 1776-يىلىدىكى ئامېرىكا ئىنقىلابى تىپىك كونا دىنى جەمئىيەت تەلىماتىنىڭ ئۇسۇل- ۋاسىتىلىرى بىلەن بولغان بولۇپ، مۇستەقىللىق ئىنقىلابى-كونا دىنى جەمئىيەت ئالىمىنىڭ كېيىنكىلەرگە ئۆگەتكەن پرىنسىپلىرىنىڭ تەبىئىي نەتىجىسىدىن ئىبارەت». شۇ دەۋردىكى ئەنگلىيىنىڭ سىياسىي داھىيلىرى بۇنىڭ راستلىقىنى تەستىقلاشقان، ۋىلىيام جونىس پادىشاھ جورجى IIIگە مۇنداق دېگەن: «بۇ ئۇرۇش باشتىن ئاخىرى كونا دىنى تەلىماتنىڭ تەسىرىدىن بولغان ئۇرۇشتىن باشقا نەرسە ئەمەس». «خرىستىئان دىنى ئامېرىكىنىڭ مەدىنى قىممەت قاراش سىستېمىسىنى تەرەققىي قىلدۇرۇشتا ئاساسى رول ئوينىدى»(ئامېرىكىغا نەزەر، بىل پەررى)، ئامېرىكىنىڭ مۇستەقىللىقىدىن باشلاپ، دۆلەت تۈزۈمىگىچە، قانۇن ۋە كۈندىلىك تۇرمۇشقىچە دىننىڭ تەڭرىگە ئىشىنىش، شەخسى ئەركىنلىكنى تەڭرى بەرگەن ھوقۇق دەپ ئەتىۋارلاش... ھەممىسىگە قەدەر دىنى ئەقىدە ۋە دىنى تەلىماتنىڭ، يەنى دىنى قىممەت قاراشنىڭ تامغىسىنى باستى.
پىروتىستانلارنىڭ دىنى ئىسلاھاتى كېيىكى دەۋرلەرگە كەلگەندە ياۋروپادا مەيدانغا كەلگەن ئويغىنىش، گۈللىنىش، ئاقارتىش ھەرىكەتلىرىنىڭ ئاۋانگارتى بولۇپ قالدى. (دۇنيا مەدەنىيەت تارىخى، )

2-ئويغىنىش ھەرىكىتى (18-ئەسىر)

ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ ئىككىنچى مەنبەسى-ياراتقۇچىلىرى ياۋروپادىكى يازغۇچى ۋە مۇتەپەككۇرلار بولغان، تارىختا ئۆز ئىسمى بىلەن ئاتالغان ئاز ساندىكى ھەرىكەتلەرنىڭ بىرى بولمىش ئويغىنىش ھەرىكىتى بولۇپ، بۇ يازغۇچى ۋە مۇتەپەككۇرلار ئۆزلىرىنى باشقىلاردىن كۆپ مەدەنىيەتلىك، ئىلغار دەپ قارىغان. ئۇلارنىڭ مەقسىتى-يىڭى ئىدىيە ھەققىدە مۇنازىرە قىلىش ۋە ئەسەر يېزىش ئارقىلىق تېخىمۇ كۆپ كىشىلەرنى ئويغىتىشتۇر.
ئۇلارنىڭ ھەرىكىتى تېخىمۇ گۈزەل دۇنيا بەرپا قىلىش ئۈچۈن لوگىكا، ئەقىل-پاراسەت ئىشلىتىشنى مۇھىم نۇقتا قىلغان. ئىلمى بايقاشلار ئىنسان مېڭىسىنىڭ چەكسىز يوشۇرۇن كۈچكە ئىگە ئىكەنلىكىنى ئىشارە قىلغاندىن كېيىن، ئويغىتىش ھەرىكىتىنىڭ پائالىيەتچىلىرى ئىنسان ئەقلى باشقا ھەرقانداق نەرسىدىن ئۈستۈن تۇرىدۇ، چۈنكى ئىنسان تەڭرىنىڭ ئەڭ كاتتا ياراتمىسى دېيىشتى، بارغانسېرى ئەقلىيلەشكەن، ئىلمىيلاشقان ئاقارتقۇچىلار دىنسىزلىشىشقا قاراپ يۈزلەندى. ئۇلار پەقەت پۈتۈن ۋۇجۇدى بىلەن ئىجتىمائىي ئۆزگىرىشكە ئۆزلىرىنى بېغىشلىغاندىلا، كەلگۈسىنىڭ، ئۆز ھاياتىنىڭ كاتتا ئۆزگىرىشلەرنى ياسايدىغانلىقىغا شەكسىز ئىشەندى. كەلگۈسىگە بولغان ئۈمىدۋارلىق ۋە يۈزلىنىش ئۇلارنى بارلىق كونا ئەنئەنىلەرنى ئىنكار قىلىشقا ئىلىپ باردى. شۇندىن كېيىن ئۇلار ئوتتۇرا ئەسىر(1500-500) دىن بىرى مەۋجۇت بولۇپ كەلگەن جەمئىيەتتىكى ئىككى ئاساسى كۈچ –ھۆكۈمەت ۋە رىم كاتولىك چېركاۋىنى پۈتۈنلەي ۋەيران قىلماقچى بولۇشتى. بۇ ھەرىكەتلەرنىڭ ئەنگلىيە ۋە فرانسىيىدىكى شەكلى ئوخشىمىدى. فرانسىيىدە ئويغىنىش ئاساسلىقى خرىستىئان دىنىغا قارشى ئىلىپ بېرىلدى. كاتولىك چېركاۋى پىروتىستانلارغا كۈن بەرمىدى. چېركاۋ بىلەن ھۆكۈمەت جەمئىيەتنى پۈتۈنلەي ئۆز كونتروللۇقىغا ئالغان ئىدى. ئويغاتقۇچىلار بۇنىڭغا قارشى تۇردى. ئويغاتقۇچىلارنىڭ ئەركىنلىك، باراۋەرلىك ۋە ھەممىنىڭ قېرىنداشلىقى دىن ئىبارەت ئۈچ ئاساسى نىشانى ئىنجىلدىن كەلگەن ئىدى. بىراق فرانسىيە ئاقارتقۇچىلىرى جەمئىيەتنى ئىسلاھ قىلىش ئۈچۈن ئىنجىلنى ئىشلەتمىدى. ئۇلار ھەقىقەت ۋە سەپسەتە، توغرا-خاتا ھەققىدە مۇستەقىل ئىدىيە تۈزۈلمىسى تەرەققىي قىلدۇردى. ئۇلار ئۆزلىرىنىڭ ئىدىيىسىگە قارشى تۇرغۇچىلارنى ئۆلتۈرۈشكە تېگىشلىك دۈشمەن دەپ قارىغاچقا فرانسىيە ئىنقىلابىدا(1799-1789)نۇرغۇن بىگۇناھ كىشىلەر ئۆلۈپ كەتتى. پارىژ ۋە باشقا شەھەرلەردە قوزغىلاڭ كۆتۈرۈلدى. كىشىلەر تاكى ئويغىنىش ھەرىكىتى تەشەببۇسچىلىرىدىن بىرى گېنېرال ناپالىئون بۇناپارت دىكتاتور بولغۇچە ئارىلىقتا ساراسىمىدە ياشىدى.
ئەنگلىيىدە بولسا نۇرغۇن خرىستىئان ئالىم ۋە مۇرىتلار ھۆكۈمەتكە قاتنىشىپ، ھۆكۈمەتنى ئۆزگىرىش ۋە يىڭى ئىدىيىلەرگە ئېچىۋېتىشكە ھەرىكەت قىلدى. فىرانسىز بىكون، ئسساك نيۇتون ۋە جون لوك قاتارلىق مەشھۇر مۇتەپەككۇرلار ئىنجىلدىكى ئىدىيىلەرنى ئۆز ئۇسۇلى بويىچە تاراتتى. ئۇلار ئىنجىلنى ئۆگەنگەندە ئەقىل ئىشلىتىشنى تەشەببۇس قىلدى، ئۇلار ھۆكۈمەتتە فرانسىيىدىكىگە ئوخشاش تېز ئەمەس بەلكى ئاستا ئۆزگىرىش ياسىدى. ئىنگلىزلار بۇ خىل كۆز قاراش ۋە يېڭىلىقلارنى شىمالى ئامېرىكىغا ئېلىپ باردى. شۇنىڭدىن كېيىن خارۋارد، يالى، پىرىنستون قاتارلىق ئىلىم يۇرتلىرىنىڭ دەسلەپكى مەقسىتى كىشىلەرگە دىنى يېتەكچى يېتىشتۈرۈپ چىقىش بولغان ئىدى. بۇلار ئامېرىكا مۇستەقىللىق ئىنقىلابى ئۇرۇشىغا قەدەر داۋاملاشتى (1783-1775). ئەمەلىيەتتە، ئامېرىكا مۇستەقىللىق ئۇرۇشى-ئويغىتىش ھەرىكىتىنىڭ سىياسىي بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىلغار ئىدىيىلەرنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىغان ئىدى. ئويغىنىش ھەرىكىتى ئامېرىكا مەدەنىيىتىگە بەزى يىڭى ئېلېمېنتلارنى قوشتى. مەسىلەن :ئىندىۋىدۇئالىزم –شەخسنى تەكىتلەش-يەنە بىرى:ئاكتىپ ئۆزگەرتىش، بۇ دېگەنلىك ھەممە نەرسىنى جاپالىق ئەمگەك ۋە كاللا ئىشلىتىش ئارقىلىق ئۆزگەرتكىلى بولىدۇ دەپ قاراش بولۇپ، يىڭى ئىلمى بايقاشلارمۇ كەلگۈسىگە يىڭى ئۈمىدۋارلىقنى قوشتى. «ئۆتكىنى-تارىخ، ياشىسۇن كەلگۈسى» دېگەن قاراش بارلىققا كەلدى.
ئويغىنىش ھەرىكىتى غەربكە باراۋەرلىكتىن ئىبارەت قىممەت قاراشنى ئومۇملاشتۇرۇشتا زور رول ئوينىدى.


3- سانائەت ئىنقىلابى(18-19-ئەسىرلەر)

ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ ئۈچىنچى مەنبەسى –سانائەت ئىنقىلابى. ئىسلاھات ۋە ئويغىنىش ھەرىكىتىدىن كېيىن كىشىلەرنىڭ تەپەككۇر ئۇسۇلىدا كۆپ ئۆزگىرىشلەر بولدى. تەپەككۇرنىڭ ئۆزگىرىشى ئەلۋەتتە ھەرىكەت ئۇسۇلى ۋە ئىجتىمائىي ئۆزگىرىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بۇ ئۆزگىرىشلەر كىشىلەرنىڭ ئىجادچانلىقىغا ئىلھام بېرىدۇ، غەرب دۇنياسى ئەنگلىيىدە باشلىنىپ، تىزلا ياۋروپا ۋە ئامېرىكىغا تارالغان سانائەت ئىنقىلابىدىن كېيىن بۇرۇنقىدىن پۈتۈنلەي ئۆزگىرىشكە قاراپ يۈز تۇتتى. سانائەت ئىنقىلابىدىن بۇرۇن ھۈنەرۋەنلەر كۆپىنچە مەھسۇلاتلارنى ئۆيلىرىدە ياكى ئىشخانىلاردا قول ياكى كىچىك ھەم ئاددىي ماشىنا ئارقىلىق ياسايتتى. مەھسۇلات مىقدارىنى ئاشۇرۇش ئۈچۈن سودىگەرلەر ئىشچىلارنى ياللاپ، ئۇلارنى ئۆي بىلەن تەمىنلەيتتى، سودىگەرلەر يەنە تەجرىبىسىز ياش ئىشچىلار، شاگىرتلارنى تەربىيىلەپ چىقىشى كېرەك ئىدى، بەزىدە ئىشچىلار بىر نەچچە سودىگەرگە ياللىنىپ ئىشلەيتتى، بۇ ۋە باشقا سەۋەبلەر بىلەن مەھسۇلاتلارنىڭ ياسىلىش تەننەرخنى ئۆستۈرۈۋېتەتتى، سودىگەرلەر تېخىمۇ ئەرزان باھادا مەھسۇلات ياساپ چىقىشقا ئامالسىز قالاتتى، شۇڭا ئۇلار ئىشلەپچىقىرىش ئۇسۇلىدا تەننەرخنى تۆۋەنلىتىدىغان زور بىر ئۆزگىرىش بولۇشىغا موھتاج ئىدى.
1700-يىللىرىنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا ئەنگلىيە دۇنيادىكى ئەڭ زور مۇستەملىكە كۈچ بولۇپ قالدى، ئەنگلىيە مۇستەملىكە قىلغان رايونلار بۈيۈك برىتانىيە ئىمپېرىيىسى ئۈچۈن خام ماتېرىيال ۋە يىڭى سودا ھەمراھى بىلەن تەمىن ئەتتى. مۇستەملىكە رايونلاردىكى خەلقلەر بۇنىڭ بەدىلىگە تېخىمۇ كۆپ مەھسۇلاتلارغا موھتاج ئىدى. شۇڭا مەھسۇلاتلارغا بولغان ئېھتىياج دۆلەت ئىچى ۋە سىرتىدا ھەسسىلەپ ئېشىشقا باشلىدى، ئېھتىياجنىڭ ئېشىشى باھانىڭ ئېشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. ئەگەر باھا بەك يۇقىرى بولسا، سېتىلىش مىقدارى تۆۋەنلەپ كېتىدۇ، شۇڭا ئەنگلىيە سودىگەرلىرى تىز ھەم ئەرزان باھادا مەھسۇلات ئىشلەپچىقىرىش ئۈچۈن ئامال ئىزدەشكە كىرىشتى. ئۇلار مەھسۇلاتىنى تېخىمۇ ئەرزان سېتىش ئارقىلىق سودا دائىرىسىنى كېڭەيتمەكچى ئىدى، شۇنىڭ بىلەن رىقابەت-ئەنگلىيە ئىقتىسادىدىكى مۇھىم ئامىل بولۇپ قالدى.
1730-يىللىرى ئەنگلىيە توقۇمىچىلىق سانائىتىدە بارلىققا كەلگەن مېخانىكىلىق ئۆزگىرىش –سانائەت ئىنقىلابىنىڭ باشلىنىشى بولۇپ قالدى. ھور ماشىنىسى، يىپ ئېگىرىش ماشىنىسى، پاختا ماتورى (ئېلى ۋىتنى 1793-يىلى )ئارقىمۇ-ئارقا كەشىپ قىلىندى. ئادەم كۈچى، ۋاقىت ۋە باشقا چىقىمنى ئازايتىدىغان ماشىنىلار ئارقىمۇ-ئارقا كەشىپ قىلىنىشقا باشلىدى. شىمالى ئامېرىكا تىزلا بۇ ماشىنىلارنىڭ پايدىلانغۇچىلىرىدىن بولۇپ قالدى.
تىرىشچانلىق بەدىلىگە كەلگەن ئۆزگىرىشلەر ئامېرىكىلىقلارنىڭ تەپەككۇرى ۋە ھەرىكىتىدە ئىزچىل ئۆزگىرىش ياسىدى. ئۇلاردا رېئاللىق ۋە مۇھىتنى كونترول قىلىش ۋە ئۆزگەرتىشكە بولغان ئىشەنچ بارغانسېرى ئېشىشقا باشلىدى. 1776-يىلىغا كەلگەندە، ئەنگلىيە پاراخوتلىرىنىڭ 3دىن بىرى ئامېرىكىدا ياسالدى. ئامېرىكىلىقلار بارغانسېرى ئىقتىسادى تۇرمۇشىنىڭ يۈكسىلىشىگە دىققەت قىلىشقا، ماشىنا ۋە مەھسۇلاتلارنىڭ ئەمەلىيەتكە ئۇيغۇن بولۇشىغا، سانائەت مەشغۇلاتىدا تېخىمۇ ئۈنۈمدار بولۇشقا يۈزلەندى.
زاۋۇت ئىگىلىرى، سودىگەرلەر ھەممىسى ئەڭ تۆۋەن چەك -قانچە پۇل؟ ۋە قانچىلىك ۋاقىت كېتىدۇ؟
دېگەنگە بۇرۇلۇشتى. كەسىپداشلار ئارا رىقابەت –ۋاقىت ئېڭىنىڭ ھەسسىلەپ ئېشىشىغا تۈرتكە بولدى.
سانائەت ئىنقىلابى ئامېرىكا جەمئىيىتىدىكى يۇقىرى ۋە ئوتتۇرا تەبىقىلەرنىڭ دائىرىسىنى كېڭەيتتى. ئۇتۇق قازانغانلار بايلىق ۋە پاراغەتتىن بەھرىمەن بولدى ۋە ئۆز مۇۋەپپەقىيەتلىرىنى ئۆزى ئېرىشكەن ۋە سېتىۋالغان نەرسىلەر بىلەن ئۆلچەيدىغان ماتېرىيالىزمچى بولۇشتى. يەنە نۇرغۇن كىشىلەر ئۆز بايلىقى ئارقىلىق دوختۇرخانا، كۇتۇپخانا، مەكتەپ، چېركاۋ سېلىش ئارقىلىق جەمئىيەتكە تۆھپە قوشتى. ئەنگلىيىدىمۇ شۇنداق بولدى. سانائەت ئىنقىلابىدىن بۇرۇن ئەنگلىيىدە ئوكسىفورد ۋە كامبىرىج دىن ئىبارەت ئىككى ئۇنىۋېرسىتېت بولۇپ، سانائەتلىشىشتىن كېيىن نۇرغۇن يىڭى مەكتەپلەر ۋە تۈرلۈك مائارىپ پروگراممىلىرى بارلىققا كەلدى. ماتېرىيالىزملىق قاراش ئىشچىلار سىنىپى ۋە جەمئىيەتنىڭ تۆۋەن قاتلاملىرىغا قەدەر كېڭىيىپ، ئاستا-ئاستا ئەركىنلىكتىن ئىندىۋىدۇئالىزم، جاپالىق ئىشلەشكە كېڭەيگەن قىممەت قاراشلار يىڭى شەيئى «ئامېرىكا غايىسى»نى رېئاللىققا ئايلاندۇردى. بۇ غايە-ياخشى مائاشلىق خىزمەت، ئۆز ئۆيى ۋە ماشىنىسى بولۇش، ئالىي مائارىپتىن بەھرىمەن بولۇش، ئۆزى ۋە ئائىلىسى ئۈچۈن بەختلىك تۇرمۇش قۇرۇشتىن ئىبارەت ئىدى. «ئامېرىكا غايىسى»- تارىخچى ھىنرى ئادامىس يازغاندەك ئامېرىكىلىقلارنىڭ ئىقتىسادى ۋە ماددىي پۇرسەت ئىزدەش غايىسىنىڭ ئىپادىسى ئىدى.
يىللار ئۆتكەندىن كېيىن خىزمەت، رىقابەت، ماتېرىيالىزملىق ئەمەلىيەتلەر ئامېرىكىلىقلارغا خىزمەت ۋە ئىشلەشنىڭ باشقا ھەرقانداق نەرسىدىن مۇھىم ئىكەنلىكىنى ھېس قىلدۇردى. ئامېرىكىلىقلار ئائىلىدىن خىزمەتكە بەكرەك تەۋە بولۇشتى، كىملىكتىكى «قىلىش» دىن ئىبارەت ئۆزگىرىش- ئىنگلىزلار ۋە غەيرىي غەرب ئەللىرىدە مەۋجۇت كونا ‹بولۇش› (تۇرغۇنلۇقتىن ئىشارەت) ئىدىيىسىنىڭ ئورنىنى ئالدى. بۇلار 1800-يىللىرىنىڭ ئوتتۇرىلىرىدىن ئاخىرلىرىغىچە، ئىچكى ئۇرۇش (65-1861)، بىرىنچى دۇنيا ئۇرۇشى (17-1914) مەزگىللىرىدە روشەن ئىپادىلەندى. بۇ مەزگىلىدە ئامېرىكا جەمئىيىتىدە ئەڭ زور ئۆزگىرىشلەر يۈز بەردى. نۇرغۇن كىشىلەر غەربكە كۆچۈپ كېلىپ ئادەم ئولتۇرمىغان يەرلەرنى زېمىن تۇتتى. تاۋار ۋە مۇلازىمەتنى ئاساس قىلغان مىللىي بازارلار ئىچىلدى، ترانسپورت، ئالاقە ۋە سانائەت تېخنىكىلىرى تېخىمۇ چوڭ شىركەت ۋە كارخانىلارنى بارلىققا كەلتۈردى. ئىشلەش ياكى قىلىش نى تەكىتلەش قارىشى مۇستەھكەم ئورۇن ئالدى.


4- غەربكە كۆچۈش ھەرىكىتى(17-19-ئەسىرلەر)
(<كارۋانلار تەقدىرى> دەپمۇ ئاتىلىدۇ)

ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ مۇكەممەللىشىشىگە تۆھپە قوشقان ئاخىرقى مەنبە –غەربى قىسىمغا كۆچۈش ھەرىكىتى بولۇپ، شىمالى ئامېرىكىنىڭ ئادەم ئولتۇراقلاشمىغان جايلىرىغا كۆچۈش، يەرلىشىشنى كۆرسىتىدۇ. ئومۇمەن ئېيتقاندا، ياۋروپالىقلارنىڭ شىمالى ئامېرىكىغا كۆچۈپ كېلىشنىڭ ئۆزىلا غەربكە كۆچۈش ھەرىكىتىدىن ئىبارەت، چۈنكى ياۋروپاغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، شىمالى ئامېرىكا غەربى تەرەپ ھېسابلىنىدۇ. ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ مۇكەممەللىشىشىگە تۆھپە قوشقان ئاخىرقى مەنبە –غەربى قىسىمغا كۆچۈش ھەرىكىتى بولۇپ، شىمالى ئامېرىكىنىڭ ئادەم ئولتۇراقلاشمىغان جايلىرىغا كۆچۈش، يەرلىشىشنى كۆرسىتىدۇ. ئومۇمەن ئېيتقاندا، ياۋروپالىقلارنىڭ شىمالى ئامېرىكىغا كۆچۈپ كېلىشنىڭ ئۆزىلا غەربكە كۆچۈش ھەرىكىتىدىن ئىبارەت، چۈنكى ياۋروپاغا نىسبەتەن ئېيتقاندا، شىمالى ئامېرىكا غەربى تەرەپ ھېسابلىنىدۇ.
كۆچۈش ھەرىكىتى بىر نەچچە باسقۇچ بىلەن ئىلىپ بېرىلغان، دەسلىپىدە دېڭىز بويلىرى رايونلىرىغا كۆچۈپ كېلىشكەن، 1670 -يىللىرى يول ئاچقۇچىلار فىلورىدادىن باشقا كېمە بارالايدىغان تۆۋەن قىرغاق جايلارغا يەرلىشىشكە باشلىغان.
مۇستەملىكىچى ۋىلىيام پىن (1718-1644) ئۆز مۇستەملىكە تەۋەسىگە باشقىلارنىڭ كۆچۈپ كېلىشىگە رۇخسەت قىلغاندىن كېيىن، 1700-يىللىرىنىڭ باشلىرىدا ئۆز دۆلەتلىرىدىن نارازى ياۋروپالىقلار بەس-بەستە كۆچۈپ كېلىشكە باشلىغان. بۇ مەزگىللەردىكى باشقا كۆچمەنلەر ئاپپالاچا تاغلىرىنىڭ جىلغىلىرىغا چىقىپ كېتىشكەن. دانىيال بۇنى (1820-1734)غا ئوخشاش يەنە بەزىلەر 1775-يىللىرى ئادەم باشلاپ تاغلاردىن ھالقىپ، كىنتاكى شتاتىغا كۆچۈپ كەلگەن. بۇ مەزگىلدە ئامېرىكا كۆچمەنلىرى ئۆزلىرى ياشاپ كەلگەن جايلارنىڭ ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن تۈرلۈك-تۈمەن كۆز-قاراشلارنى شەكىللەندۈرگەن. غەربكە كۆچۈپ كەلگەن بۇ كىشىلەر دەسلەپتە مۇستەقىل ياشىغان ۋە شەرقتىكى باشقىلارغا ئىشەنمىگەن، كىيىن كۆچۈپ كەلگەنلەر بۇرۇنقىلارنى قوپال ۋە مەدەنىيەتسىز دەپ ئويلىغان، مۇشەققەت يىڭى تۇرمۇشقا بەرداشلىق بېرىش ئۈچۈن كىشىلەر ئۆزىنى ئۆزى قۇتقۇزۇش قا مەجبۇر بولغان. ئۇلار چوڭ ئامبار ۋە دەڭلەرنى ياساپ ئۇخلىغان، ھايۋانلار تېرىسىنى يېپىنچا قىلغان.
بارلىق ئوخشىماس مەدىنى قىممەت قاراشلارنىڭ بىرلىكتە مەۋجۇت بولۇشى ئامېرىكىنى ئۆزگىچە قىلغان. بۇ ئارقىلىق ئامېرىكىلىقلار ئۆزلىرىنى باشقىلاردىن پەرقلىق، ئۆزگىچە ھېس قىلىشقان. غەربتىكى جاپالىق تۇرمۇش، ئۆز تۇرمۇشىغا ئۆزى كۆڭۈل بۆلۈش كىشىلەرنى قاتتىق شەخسىيەتچى –يېگانە –ئۆزىگە مەسئۇل خاراكتېرگە باغلاپ قويغان. ھۆكۈمەت ئاپپاراتلىرى ئۇزۇن مەزگىلىگىچە تەسىس قىلىنمىغان بولغاچقا كىشىلەر ئۆز ھاجىتىدىن ئۆزى چىقىش قا مەسئۇل بولغان. تۇرمۇش بارغانسېرى ئىشلەش ۋە خىزمەتكە مەركەزلەشكەن.
كۆپ خىل ئارىلاشمىلىقنىڭ نەتىجىسى-مۇناسىۋەتتە بىۋاسىتە، ئوچۇق-يورۇق بولۇشنى، ئوخشاشلا مۇساپىر يۇرتداش بولغان ھەممەيلەننىڭ ئامېرىكا غايىسىنى رېئاللىققا ئايلاندۇرۇشتا باراۋەر ھوقۇقى بارلىقىنى، ئوخشىمىغان قائىدە-يوسۇنلارنىڭ چەكلىمىسى ئارقىلىق توسالغۇ ۋە چۈشىنىشمەسلىك پەيدا قىلىشنىڭ ئورنىغا بىراقلا قائىدىسىزلىك ياكى غەيرىي رەسمىي مۇئامىلە قىلىشنى ئورتاق قىممەت قاراش قىلىش ئومۇمىيلىققا ئايلاندى.


21-ئەسىردىكى ئامېرىكا قىممەت قارىشى

يۇقىرىدا بايان قىلغانلىرىمىز بۈگۈنكى دەۋر ئامېرىكا خەلقنىڭ قىممەت قاراشلىرىغا ئاساس ۋە يىلتىز بولغان مەنبەلەر بولۇپ، تۆۋەندە بىر نەچچە بازارلىق ئامېرىكا قىممەت قارىشىنى سۆزلەيمىز:

1- ئۆزگىرىش
ئۆزگىرىش ئامېرىكا جەمئىيىتىدىكى ئەڭ قىزغىن قارشى ئىلىنىدىغان قىممەت قاراش بولۇپ، كىشىلەر ھەمىشە پاسسىپ ۋە تۇرغۇنلۇقتىن، ئاكتىپ ۋە ئۆزگىرىشنى كۇب ياقتۇرىدۇ. تېخنىكا تەرەققىياتىدىكى ئۆزگىرىشنىڭ كۆپىنچە يۈكسىلىش ۋە ئىلغارلىقنى روياپقا چىقىرىدىغانلىقى ئىسپاتلاندى، بۇ خىل تەپەككۇر ئاساسى كىشىلەرنى جەمئىيەت ئۈچۈن ئۆزگىرىش ياساش ئارقىلىق تېخىمۇ ئالقىشقا ئېرىشىش، قەدىرلىنىش تۇيغۇسىنى قاندۇرۇش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىشنىڭ مەنىۋى شارائىتى بىلەن تەمىن ئەتتى. شۇڭا ئامېرىكا مىڭلىغان تۈرلۈك ئىدىيە، تەشكىلات- ئېقىم، ۋە ھەرىكەتلەرنىڭ بارلىققا كۈلىدىغان جايىغا ئايلاندى. مەسىلەن: بىر زىيارەتچى تەلىماتلىرى بىر-بىرىگە پۈتۈنلەي ئوخشىمايدىغان تۈمەن خىل چېركاۋلارنىڭ بارلىقىنى ھېس قىلىشى مۇمكىن. ئامېرىكىدا 1960-يىلدىن بۇيان چوڭ ئۆزگىرىشلەر بارلىققا كەلدى. ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشىدىن كېيىن نۇرغۇن بالىلار تۇغۇلدى، (1964-1946) بۇ بىر ئەۋلاد «بوۋاقلار دولقۇنى» دەۋرىدىكى بالىلار دەپ ئاتالدى، نوپۇسنىڭ كۆپىيىشى رىقابەتنى كەسكىنلەشتۈردى. ئالاقىنىڭ كۆپىيىشى ئارقىلىق ئاممىۋى مەدەنىيەت ناھايىتى تىزلا كەڭ خەلق ئارىسىغا تارقالدى، يىڭى ئىدىيىلەرگە بازار ھازىرلاندى. ئاتا-ئانىلار بۇ بىر ئەۋلادنى ئامېرىكا تارىخىدىكى ھەرقانداق بىر ئەۋلادتىن پەرقلىق چوڭ قىلدى. چوڭ بولغان بوۋاقلار دولقۇنى دەۋرىدىكى بالىلار قورامىغا يەتكەندىن كېيىن، ئاتا-ئانىلىرىنىڭ ئىلگىرىكى قىممەت قاراشلارنى رەت قىلدى، بولۇپمۇ دىنى ئېتىقادنى رەت قىلدى. ھەممە ئىشنى ئۆزى ياقتۇرغان ئۇسۇل بويىچە قىلماقچى بولۇشتى، ھەتتا بەزىلىرى زوراۋانلىق ۋاسىتىلىرى بىلەن يېڭىلىقلارنى بارلىققا كەلتۈرمەكچى بولۇشتى. گەرچە ئۇلارنىڭ يىڭى خاھىشلىرى تىز ئۇنۇم بەرمىگەن بولسىمۇ، ئەمما ئۇلار قىرىپ رەھبەرلەرگە ئايلانغاندا ھۆكۈمەت سىياسىتى، قانۇن، داۋالىنىش، مائارىپ، سەنئەت ۋە باشقا ئىدېئولوگىيە بازىرىدا چوڭ ئۆزگىرىشلەرنى بارلىققا كەلتۈردى. بۈگۈنكى ئامېرىكا ئاشۇ قەدىمكى ۋە بۇ يىڭى ئىدىيە ۋە خاھىشلارنىڭ غەلىتە يۇغۇرۇلمىسىدىن ئىبارەت.

2- نىسپىيلىك
بۇنىڭ مەنىسى- ھېچ قانداق نەرسە مۇتلەق ھەم مۇكەممەل، شۇنداقلا ئۆزگەرمەيدىغان بولمايدۇ، ھەرقانداق نەرسە ئۆزگىرىش ئىچىدە بولىدۇ دېگەنلىك بولۇپ، ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ بىر تەركىبى بولغان ئۆزگىرىشكە ماسلىشىدۇ. ئەمما نىسپىيلىك ئەنئەنىۋى ئامېرىكا قىممەت قارىشىدىن كۆپ پەرقلىنىدۇ. مەسىلەن: ئامېرىكىدىكى پروتېستانت خرىستىئانلار تەڭرى ۋە ئىنجىلنىڭ مۇتلەق ئىكەنلىكىگە ئىشىنىدۇ، ئەمما نىسپىيلىك بۇنى ئىنكار قىلىدۇ. يەنە بىر مىسال «ئۇنىۋېرساللىق» دېگەن ئۇقۇم بولۇپ، «يۇنىۋىرسىتى» دېگەن بۇ ئىنگلىزچە سۆز ئىككى گرېكچە سۆزدىن تەشكىل تاپقان، «يۇنى»-دېگەنلىك- بىر دېگەن مەنىنى، «ۋىرس» دېگەنلىك بۇرۇلۇش دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ، قوشقاندا، كىشىلەر ئالەمدىكى شەيئىلەرنى تەتقىق قىلغاندا، ئۇلار بىر تەڭرىدىن كەلگەن بىردەكلىككە بۇرۇلىدۇ دېگەنلىك... باشقىچە ئېيتقاندا، ئالەمدىكى ھەممە نەرسىنىڭ لايىھە، مەنە، ۋە مەقسىتى بولىدۇ، بۇلار مۇتلەق ھەقىقەت بولۇپ، ئىلىم-پەن ۋە تەتقىقات بەزى قىممەت قاراشلارنىڭ ھەممە ئادەم ئۈچۈن ئۇنىۋېرسال ۋە ھەقىقەت ئىكەنلىكىنى جەزملەشتۈرىدۇ......
پەيلاسوپلار بۇنداق مۇتلەقلىقلارنىڭ ئورنىنى تۇنجى بولۇپ نىسپىيلىككە تېگىشتى. ئاندىن كېيىن سەنئەتكارلار ۋە كۆڭۈل ئىچىش ساھەسىدىكىلەر نىسپىيلىكنى تەرەققىي قىلدۇردى. ئۇنىۋېرسىتېت ۋە مەكتەپلەردىكى پروفېسسورلار نىسپىيلىكنى ئوقۇغۇچىلارغا ئۆگەتتى. بۈگۈنكى دەۋردە مۇتلەق كۆپ ساندىكى ئامېرىكىلىقلار نىسپىيلىكنى قوبۇل قىلىدۇ.

3- كۆپ خىل مەدەنىيەت
ئۈچىنچى ئىدىيە كۆپ خىللىق ياكى كۆپ خىل مەدەنىيەت تىن ئىبارەت. بۇنىڭ مەنىسى دۇنيادىكى بارلىق ئىدىيىلەر ئوخشاشلا مۇئەييەن ئەقلىيىلىككە ئىگە، ئوخشاشلا قوبۇل قىلىشقا بولىدۇ، ھەممىسىنىڭ قىممىتى بولىدۇ دېگەنلىكتىن ئىبارەت. بۇنىڭدا ئۇ خىل ئىدىيىنىڭ زادى نەدىن كەلگەنلىكى سۈرۈشتۈرۈلمەيدۇ. ئىدىيىلەرنىڭ ئۆزى ئەمەس، بەلكى كىشىلەرنىڭ ئوخشىمىغان ئىدىيىلەرگە ئىشىنىدىغانلىقىدىن ئىبارەت پاكىت ئىدىيىلەرنى قىممەتكە، باراۋەر مۇھىملىققا ئىگە قىلىدۇ.

4- يول قويۇش
1960-يىلىدىن باشلاپ ئومۇملىشىشقا باشلىغان يەنە بىر ئىدىيە –يول قويۇش، كەڭ قورساقلىق بولۇپ، دەسلەپكى چاغلاردا يول قويۇش سۆزى –كىشىلەرنىڭ بىر-بىرىگە ئوخشىمىغان ئىدىيىلەردە بولۇش ئەركىنلىكىگە يول قويۇش دېگەنلىكنى بىلدۈرگەن. ئۇنىڭ ھازىرقى مەنىسى جەمئىيەتتە دېگۈدەك ھەرقانداق ئىدىيە ئالغا سۈرۈلسە، تەرەققىي قىلدۇرۇلسا بولىدۇ دېگەنلىكتۇر. ھازىر ئامېرىكا پۇقرالىرى ئارقا كۆرۈنۈشى قانداق بولۇشىدىن قەتئىينەزەر ئوخشىمىغان ئېتىقاد ۋە ئوخشىمىغان قىممەت قاراشتىكى كىشىلەرنى قوبۇل قىلىشقا رىغبەتلەندۈرۈلۈۋاتىدۇ. «يول قويۇش» سۆزى كۈچلۈك مەنىسى بىلەن ئېيتقاندا (باشقىلارنىڭ ئىدىيىسىنى ئۆزگەرتىشكە ئۇرۇنۇش خاتالىقتۇر )دېگەنلىكتىن ئىبارەت.


ماھىيەتلىك ئامېرىكا قىممەت قاراشلىرى

كىتابلاردا يېزىلغان قىممەت قاراشلار:
1- شەخسنى تەكىتلەش
2- باراۋەرلىك، ئادىللىق
3- ئوچۇق-ئاشكارىلىق
4- كەلگۈسىنى مەركەز قىلىش
5- مۇھىتنى كونترول قىلىش
6- تەبىئىي ۋە ئاكتىپ يوسۇندا ئۆزگەرتىش
7- ۋاقىتنى كونترول قىلىش
8- قائىدىسىزلىك
9- ئۆزىنى قۇتقۇزۇش، شەخسى تەرەققىيات
10- رىقابەت
11- «قىلىش»نى مەركەز قىلىش ۋە ئۇتۇق قازىنىش
12- ئەمەلىيەتچىللىك، ئۈنۈمدارلىق ۋە «چوت سوقۇش»
13- ماتېرىيالىزم


باشقىچە قىممەت قاراشلار:

1- گۇرۇپپىغا تەۋە بولۇش
2- دەرىجە –ئىجتىمائىي ئورۇن
3- ۋاسىتىلىك بولۇش، باشقىلارغا «يۈز» بېرىش
4- ئۆتمۈشنى ئۇلۇغلاش
5- تەقدىرنى قوبۇل قىلىش
6- مۇقىملىق، ئىزچىللىق ۋە ئەنئەنە
7- كىشىلىك مۇناسىۋەت ۋە ئىناقلىق
8- قائىدىگە ئەھمىيەت بېرىش
9- تۇغما ھوقۇق ئەنئەنىسى
10- ھەمكارلىق
11- «مەۋجۇتلۇق»نى تەكىتلەش
12- پەلسەپىۋى ئامىللار
13- روھى ئامىللار
(<ئامېرىكىغا نەزەر>، بىل پەررى، 11-بەت)

ئامېرىكىنىڭ سىياسىي قىممەت قارىشى

<كىشىلىك ھوقۇق، ئەركىنلىك ۋە باراۋەرلىك>تىن ئىبارەت «سىياسىي قىممەت قاراش» دۇنيادىكى نۇرغۇن ئەللەرنىڭ ياشلىرىنى ئامېرىكىغا تارتىپ تۇرىدىغان مۇھىم تەرەپ بولۇپ كەلدى. قانۇن ئارقىلىق كاپالەتلەندۈرۈش- ئامېرىكىنىڭ مەزمۇت دۆلەتلىك ئوبرازىنى يۇمشاق دېتال بىلەن تەمىنلىگەن بولسا، كۈچلۈك، ھەممىدىن كۈچلۈك بولۇش، ئوچۇق-ئاشكارا رىقابەتلىشىش، دۈشمەنگە مۇشت ئېتىش، گېپىڭ بولسا مەيدانغا چىقمامسەن، ئاكاڭ قارىغاي ھەممىدىن نوچى، كۈچۈڭ يەتسە ئالساڭچۇ دېگەن گاڭگۇڭلۇق -جەلپكار نۇقتىلارنىڭ بىرى بولۇپ كەلدى.

دۆلەت مەنپەئەتى-ئامېرىكا مەنپەئەتى بىرىنچى
مەڭگۈلۈك دوست يوق، مەڭگۈلۈك دۈشمەن. پەقەت ئامېرىكا مەنپەئەتىلا بار.
ئامېرىكىغا پايدىلىق بولىدىكەن، چوقۇم قىلىش كېرەك، زىيانلىق بولىدىكەن، ۋاز كېچىش كېرەك،
ئاشكارا بولۇش-دۆلەت ئىشلىرىدا، ئاخبارات ۋاسىتىلىرىدە ئوچۇق-ئاشكارا بولۇش

ئەخلاقى قىممەت قاراشلار:

مۇناسىۋەتلىك جەمئىيەتشۇناسلارنىڭ تەكشۈرۈش نەتىجىسىگە ئاساسلانغاندا، كۆپلىگەن ئامېرىكىلىقلارنىڭ نەزىرىدىكى ئەخلاقسىزلىقلار : -سەمىمىيەتسىزلىك قىلىش،
-باشقىلارنىڭ مال-دۇنياسىغا چىقىلىش،
-باشقىلارنى ھاقارەت قىلىش... قاتارلىق ئۆزىنى دەپ باشقىلارغا دەخلى-تەرۇز قىلىش خاراكتېرىدىكى ئىشلار ئىكەن..
ئېتىقاد تۈرتكىسىدىكى ئەخلاق ئۇقۇمىغا بەرگەن تەبىرنىڭ ئوخشىماسلىقىغا ئاساسەن ئىككى جىنس ئوتتۇرىسىدىكى ھېسسىيات ئالماشتۇرۇشقا بولغان پوزىتسىيە –ئىسلام ۋە شەرق ئەللىرى نەزىرىدىكى بىلەن تۈپتىن پەرق قىلىدىكەن.

غەيرىي رەسمىيلىك
تەكەللۇپ، تۈزۈت، رەسمىيەت قاتارلىق چەكلەش خاراكتېردىكى ئەخلاقى ئۆلچەملەردىن كۆرە، باشقىلارغا ھۆرمەتسىزلىك بولمىغان ئەھۋالدا تۇز ۋە غەيرىي رەسمىيلىك تەشەببۇسى ئومۇمى مۇئامىلىدە ئىشلىتىلىدىغان ۋە قوبۇل قىلىنىدىغان ئىش ئىكەن.

2)-كىنولاردىكى ئامېرىكا قىممەت قارىشى

ھەممەيلەنگە مەلۇمكى، ئامېرىكا فىلىملىرىنىڭ مەستانىلىرى ياشلارنى ئاساس قىلىدۇ، ئامېرىكا كىنولىرىنىڭ ھېرىسمەنلىرىنىڭ ئورتاقلىقى‹ئىدىيە ئازادلىقى› غا بولغان مايىللىق بولۇپ، پەن-تېخنىكا، ئۆزگىچە تەسەۋۋۇر ۋە يۇقىرى پەن-تېخنىكا، ئەسلى ھېسسىيات ۋە رېئال ئېھتىياج، تارىخ ۋە بۈگۈن، فانتازىيە ۋە رېئاللىق يۇغۇرۇلۇپ سۇنۇلغان ئامېرىكا فىلىملىرى كۆپ خىل ساھەلەرگە چېتىشلىق رەڭدارلىقى، ھەممىنىڭ زوقىنى قوزغايدىغان كۈچ-قۇۋۋەت بىلەن كۆپنىڭ ھەۋىسىنى قوزغايدىغان ھېسسىياتى مەزمۇنلىرى بىلەن دۇنيا كىنو بازىرىدا مۇتلەق ئۈستۈنلۈكنى، غەرب مەدەنىيەتنى، قىممەت قارىشىنى تەشۋىق قىلىشتا ئۇنىۋېرسىتېتلاردىن قالسا ئىككىنچى ئاساسى ۋاسىتە بولۇپ كېلىۋاتىدۇ.
ئامېرىكا فىلىملىرىنى كۆرگەندە يەنە تۆۋەندىكى ئوبرازلارنى ھېس قىلىمىز، ئەمما بۇ قىسمەن ياشلاردىكى ئايرىم ھادىسە ئىكەنلىكى ئېنىق، ئەلۋەتتە ئۇ ئامېرىكا جەمئىيىتىدىكى مەۋجۇت ھادىسىلەرنىڭ بىر ئەينىكى:
بىپەرۋالىق، بىگانىلىك، ئۆز بېشىمچىلىق، تۇتۇرۇقسىزلىق، ئۈمىدسىزلىك، چۈشكۈنلۈك، ئۇچىغا چىققان شەخسىيەتچىلىك، ئالدىراڭغۇلۇق، غەلىتىلىك، قائىدىسىزلىك، رەھىمسىزلىك... !
ئامېرىكا قىممەت قارىشى ۋە ئىدېئولوگىيىسى بىلەن چىقىشالمايدىغان نۇرغۇن ئەللەر، جۈملىدىن ئىسلام ئەللىرى ھوللىۋۇد فىلىملىرىنى ئامېرىكىنىڭ غايەت زور تەسىرگە ئىگە «مەدەنىيەت ۋە قىممەت قاراش ئۆزگەرتىش» تەشۋىقات ماشىنىسى دەپ ھېسابلايدۇ.
بىر باياندا مۇنداق دېيىلگەن: ھوللىۋۇد فىلىملىرى بەشبۇرجەكلىك بىنا، ئامېرىكا ئارمىيىسى قىلالمايدىغان ئىشنى قىلدى، دۇنيادىكى نۇرغۇن ئەللەرنىڭ سىياسىي قارىشى، مەدەنىيەت قارىشىدا ئوق چىقارماي ئۆزگىرىش ياسىدى.

ئامېرىكا زۇڭتۇڭلىرى ۋە زۇڭتۇڭ رىقابەت سايلىمى نۇتۇقلىرىدا كۆپ تەكىتلەنگەن قىممەت قاراشلار:

مەن ئۆزۈم ئوقۇغان ۋە ئاڭلىغان نۇتۇق مەزمۇنىغا ئاساسەن تۆۋەندىكىلەرنى ھېس قىلدىم.
1- ۋەتەنپەرۋەرلىك- «مەن ئامېرىكىنى سۆيىمەن. ئۇنىڭ ۋە خەلقنىڭ بىخەتەرلىكىنى...»
2- ئائىلە تەربىيىسى ۋە مېھرىبانلىق- «مەن كىچىك چىغىمدا ئاپامدىن، ياكى بوۋامدىن شۇنى چوڭقۇر ئۆگەنگەنمەنكى…»
3- جاپالىق ئىشلەش- «ئامېرىكىلىقلار ئىنتايىن تىرىشچان خەلقىمىزكى، بۈگۈنىمىزنى ئۆزىمىز ياراتقان…»
4- شەخسى ئىقتىدار -«ئىقتىدارلىقلار يېڭىدۇ»، «مەن ئەقلىم، بىلىمىم بىلەن ھۆددە قىلىمەنكى…»
5- دۆلەتنىڭ كۈچ-قۇدرىتى- «دۆلىتىمىز ئەڭ قۇدرەتلىك دۆلەت…»
6- ئىنسانپەرۋەرلىك روھى- «ئىنسانىيەتنىڭ بەخت-سائادىتى ئۈچۈن، دېموكراتىيە ۋە كىشىلىك ھوقۇقنىڭ ئومۇملىشىشى ئۈچۈن... نامراتلىق، ئۇرۇش، ئاپەتلىرىنىڭ تۈگىشى ئۈچۈن…»
7- مال-دۇنيا توپلاشنىڭ مۇھىملىقى – «ئىشسىزلىقنى تۈگىتىپ، ئىقتىسادنىڭ ئېشىشىنى يۇقىرى كۆتۈرىمەن،» «ئۆتكەن بىر نەچچە يىلدا غايەت زور ماددىي ئىلگىرىلەشلەرگە ئېرىشتۇق»


ئامېرىكا قىممەت قارىشىنىڭ «بازىرى»

ئامېرىكا قىممەت قارىشى- ئامېرىكا سىياسىي سەھنىسىدە، ئامېرىكا خەلقىنىڭ نورمال تۇرمۇشىدا، مەدەنىيەت، مائارىپ، سەنئەت، تەنتەربىيە... ھەممە ساھەدە ئۆزىنى كۆرسىتىپ كەلدى.
ئامېرىكا قىممەت قارىشى-ئابستراكت ئۇقۇم بولسىمۇ، ئەمما ئۇنىڭ تەسىرى ئىنتايىن ئەمەلىي بولدى.
ئامېرىكا قىممەت قارىشى ئامېرىكىلىقلارنىڭ نەزىرىدە ئۇلارنىڭ 1-مەۋجۇتلۇقى، 2-بىرلىشىشى، 3-تەرەققىياتى، 4-دىپلوماتىيىسى ئۈچۈن ئىنتايىن كەم بولسا بولمايدىغان مەنىۋى ئاساس بولدى
<كىشىلىك ھوقۇق، ئەركىنلىك ۋە باراۋەرلىك>تىن ئىبارەت 3 ئاساسى پرىنسىپ دۇنيادىكى بۇلارغا ئىنتىلىدىغان ئەل پۇقرالىرىنى ئامېرىكىغا تارتىپ تۇرىدىغان مۇھىم تەرەپ بولۇپ كەلدى.
قانۇن ئارقىلىق كاپالەتلەندۈرۈش- ئامېرىكىنىڭ مەزمۇت دۆلەتلىك ئوبرازىنى يۇمشاق دېتال بىلەن تەمىنلىگەن بولسا، كۈچلۈك، ھەممىدىن كۈچلۈك بولۇش، ئوچۇق-ئاشكارا رىقابەتلىشىش، دۈشمەنگە مۇشت ئېتىش، «گېپىڭ بولسا مەيدانغا چىق، ئاكاڭ قارىغاي ھەممىدىن نوچى، كۈچۈڭ يەتسە ئالساڭچۇ» دېگەن گاڭگۇڭلۇقى- جەلپكار نۇقتىلارنىڭ بىرى بولۇپ كەلدى.
ئامېرىكا قىممەت قارشى ۋە مەدەنىيەت كىملىكى -سەنئەت، تەنتەربىيە، پۇلدارلىق، جىنسىيەت، ئۆزىنى ئىپادىلەش، كىنو، ھوللىۋۇد، ساغلاملىق، ياشلارنى مەركەز قىلغان مۇلازىمەت ساھەسى-ئىقتىدارلىق ياشلارنىڭ ئىنتىلىشى بولدى.
دۆلەت بىخەتەرلىكى ۋە پۇقرالارنىڭ ئامانلىقى، شۇنداقلا يەرشارىلاشقان ئىستراتېگىيىسى ئۈچۈن مۇداپىئە ۋە ئالدىن قول سېلىش، مۇھىم ساھەلەردە كۈچلۈك ئورۇننى قولدىن بەرمەسلىك،
دېموكراتىيە ۋە كىشىلىك ھوقۇقنى ئومۇملاشتۇرۇش، ئەركىنلىك ۋە باراۋەرلىك ئىزدىگەنلەرگە قول سۇنۇش، ئىنسانپەرۋەرلىكنى يەتكۈزۈش-سىياسىي نىجاتلىق ئىزدەۋاتقانلارغا مادار نۇقتىسى بولدى.
ئالىي مائارىپتىن باراۋەر بەھرىمەن بولۇش پۇرسىتى ۋە ئۆزىنى ئىسپاتلاش شارائىتى، شەخسنىڭ بارلىق ئىقتىدارنى تولۇق جارى قىلدۇرۇشىغا بوشلۇق ھازىرلاش-ئۆزىگە ئىشىنىدىغان تالانت ئىگىلىرىنىڭ ئامېرىكىغا ئېقىشىغا سەۋەب بولدى.
گەرچە ئۇسۇلى ۋە نىشانى جەھەتلەردىن چۈشىنىش ئوخشىمىسىمۇ -دېموكراتىيە، كىشىلىك ھوقۇق، ئەركىنلىك ۋە باراۋەرلىك... قاتارلىق سىياسىي قىممەت قاراش ۋە ھۆكۈمرانلىق پرىنسىپلىرىنى ئىنساننىڭ ئەسلى تەبىئىتى نۇقتىسىدىن ھەممە زۆرۈرىيەت ھېسابلايدۇ.
مانا شۇ سەۋەب «كۈچى بار، روھى بار، گېپى بار، ئاچچىقى بار، تاتلىقى بار» ئامېرىكا دەپ نادىرلاپ كېلىنگەن مەزكۇر دۆلەت سېھرى كۈچىنى خىلى زامانلار ساقلايدۇ. باشقىلارغا تەسىر كۆرسىتىدۇ، ئىنسان تەبىئىتى ھامان ئۈستۈنلۈكنى ئىگىلەيدۇ دېيىلسە، ئۇنداقتا ئاشۇ خىل قىممەت قاراشتىكى ھاكىمىيەتلەر كۆپىيىدۇ. ئالدىنقى شەرتى جىنىغا تۇشلۇق دائىرىدە مەۋجۇتلۇقىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىش.


ئامېرىكا قىممەت قارىشى ئۆزگىرەمدۇ؟

دۇنيا ئۆزگىرىش بىلەن دۇنيا بولىدۇ، ھەر كۈنى، ھەر سائەت تۈمەنلىگەن ئۆزگىرىشلەر روياپقا چىقىدۇ. دۇنيادا ئۆزگەرمەيدىغان بىردىنبىر نەرسە يەنىلا ئۆزگىرىشتۇر، ئامېرىكا رېئاللىقى، سىياسىيسى ئۆزگىرىشكە قەدەم قويدى، ئامېرىكا خەلقنىڭ ئىدىيىسىمۇ ئۆزگىرىشنى ئىپادىلىدى. دۇنيانىڭ ھەرقانداق يېرىدە يۈز بەرگەن چوڭ ۋەقە-ھادىسىلەر ئامېرىكا بىلەن باغلىنىشلىق بولۇپ كەلدى. ئامېرىكىدا يۈز بەرگەن ئۆزگىرىشلەرمۇ دۇنيانىڭ باشقا جايلىرىدىمۇ تەسىرىنى كۆرسىتىپ كەلدى. 11-سېنتەبىر ۋەقەسىنىڭ ئامېرىكىلىقلارنىڭ بۈگۈنگە قەدەر سىياسىي، مەدىنى ۋە ئىقتىسادى ھاياتى ۋە بۇنىڭدىن كېيىكى تۇرمۇشىدا كۆرسىتىدىغان تەسىرى ھېلىھەم مۇھىم قىزىق تېما ۋە تەتقىقات نۇقتىسى بولۇپ كەلدى. ئۆز بابىدا يەنە پۇقرالارنىڭ ئىدىيىسىدە، قىممەت قارىشىدا ناھايىتى زور ئۆزگىرىشلەرنى ئىلىپ كەلدى. دۇنياغا بولغان تونۇش ۋە چۈشەنچە ئىزچىل يېڭىلىنىپ كەلدى.
مەسىلە: ئامېرىكىلىقلار كۈنلەرنىڭ بىرىدە مەسىلىلەرگە پۈتۈنلەي شەرقچە، ئىسلامچە(قويۇق ئىسلامى دىنى پۇراق) ياكى خەنزۇچە (پۈتۈنلەي دىنسىز) شەكىلدە مۇئامىلە قىلىشقا ئۆزگىرىپ قالارمۇ-يوق؟ بۇ بىزگە نىسبەتەن بەك پايدىسى بار مەسىلىدەك قىلمايدۇ، خۇدانىڭ ئىلكىدىكى ئىشقا بىر نېمە دېمەك تەس، ئەمما ئىدېئولوگىيە-دىموگرافىيەنىڭ تەسىرىگە ئۇچرايدۇ. ئامېرىكا سىياسىيونلىرى بۇنىڭدىن خىلى بۇرۇنلا ئەندىشە قىلىپ ياش ئەۋلادلارنىڭ مىللىي كىملىك ئېڭىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشنى مائارىپنىڭ ئاساسى نىشانلىرىدىن بىرى قىلىش لازىملىقىنى كۆپ قېتىم تەكىتلىدى. سامۇئىل خانتىڭتۇن ۋەكىللىكىدىكى مەدەنىيەت سىياسىيسى نەزەرىيىۋى ئېقىمىدىكىلەر بۇنىڭغا مايىل. خانتىڭتۇن «بىز كىم؟» ناملىق ئەسىرى ئارقىلىق بۇ ئەندىشىسىنى ئاشكارىلىدى. بىر ئەسىر مابەينىدە كۆپ ئۆزگىرىشلەر بولدى، ئىرقى كەمسىتىشكە قارشى قانۇن لايىھىسىنىڭ تۈزۈلۈشىدىن تاكى نېگىر پۇشتىنىڭ پرېزىدېنت بولۇپ سايلانغۇچە دەۋر ئامېرىكا خەلقىنىڭ سىياسىي، دىنى، مەدىنى ھاياتىدا يۈز بەرگەن مىسلىسىز ئۆزگىرىشلەرگە شاھىت بولدى. ۋە ئۆزگىرىشنى شوئار قىلغان يىڭى پرېزىدېنت دەۋرىنىڭ سايلانغانلىقىغا بەلگە بولۇپ قالدى. «ئامېرىكا شۇنىڭدىن باشلاپ ئۆزگىرىشكە دەۋرىگە قەدەم قويدى» نىيويورك ۋاقتى، سىملىق تېلېۋىزىيە قاناللىرى، ۋاشىنگتون پوچتا گېزىتى قاتارلىقلار ئوخشاش تېمىدا ئارقىمۇ-ئارقا ئوبزور ئېلان قىلدى.
گەرچە بۇ ئۆزگىرىش- ئىقتىسادى تەرەققىيات، خەلقئارا ھۆرمەت، بىخەتەرلىك تۇيغۇسى بىلەن نەتىجىلىنىشىنى بەك ئارزۇ قىلىنسىمۇ.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
http://www.uyghurqamus.com/read.php?tid=797
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
تولۇق ئوقۇش

قەشقەردىكى مەسچىت-مەدرىسەلەر

Toluq Teksti
قەشقەر شەھىرىدىكى تارىخنىڭ بوران-چاپقۇنلىرىدا يوقالغان مەسچىت-مەدرىسەلەر


قەشقەر تارىختا مەدىنىيەت بۆشۈكى، ئىلىم -مەرىپەت مەركىزى بولغان، بۇ جاي ئۇزاق يىللىق تارىخقا، شانلىق مەدەنىيەتكە ئىگە قەدىمى گۈزەل ماكان. يەنە بىر نۇقتىدىن ئىيىتقاندا، قەشقەر تارىختىن بۇيان ئۇيغۇرلار توپلۇشۇپ ئولتۇراقلارشقان. ئىسلام مىمارچىلىقىمۇ ناھايىتى تەرەققى قىلغان شەھەر. بۈگۈنكى كۈنگە كەلگەندە، بولۇپمۇ ئاتالمىش «مەدىنىيەت ئىنقىلاۋى» مەزگىلىدىن كىيىن نۇرغۇنلىغان تارىخى مەدىنى يادىكارلىقلىرىمىز يوقالغان ياكى باشقىلارغا شەخسى مۈلۈك قاتارىدا سىتىۋىتىلگەن.

بۇ تارىخى يادىكارلىقلارنىڭ ئىسىملىرى نۇرغۇن كىشىلەر تەرىپىدىن ئۇنتۇلۇپ كىتىلگەن بولسىمۇ، ئاز ساندىكى كىشىلەر تەرىپىدىن ھازىرغىچە ئۇنتۇلمىغان.
قەشقەر شەھرىدىكى تۈرلۈك سەۋەپلەردىن يوق بولۇپ كەتكەن مەسچىت-مەدرىسلىرىمىز توۋەندىكىچە:

1. چاپان بازىرى مەسچىدى(ئازنا مەسچىت) : بۇ مەسچىتنىڭ تارىخى 1000 يىلدىن ئارتۇق بولۇپ، بۇ مەسچىت يازلىق ۋە قىشلىق ناماز ئوقۇش يىرى دەپ ئىككىگە ئايرىلاتتى، ئامما بۈگۈنگى كۈنگە كەلگەندە يازلىق ناماز ئوقۇش يىرى تامامەن يوق بولغان، قىشلىق ناماز ئوقۇش يىرىمۇ يوق بولۇش ئالدىدا تۇرماقتا. قەشقەر شەھرىنىڭ تارىخىغا قارىغاندا، قەشقەردە تۇنجى قىتىم سىلىنغان ھەم تارىخى ئەڭ ئۇزۇن بولغان مەسچىتتۇر.

2. خانلىق مەدرىس: بۇ مەدىرىستە دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىن كەلگەن ئالىم، پەيلاسوپ، شائىرلار ئىلىم تەھسىل قىلغان. تارىخى 500 يىلدىن ئارتۇق تارىخقا ئىگە. خانلىق مەدرىسنىڭ ئەسلى ئورنى بۈگۈنكى چاپان بازىرى(ئازنا) مەسچىت بىلەن بىر تۇتاش بولۇپ، 1932-يىلىغا كەلگەندە قەشقەر شەھەرلىك 1-باشلانغۇچ مەكتەپكە قوشۇلۇپ كەتكەن. ھازىرقى خانلىق مەدرىس قازان مەدرىسىنىڭ ئورنى.

3. قازان مەدرىسى: بۇ مەدرىس ھازىرقى خانلىق مەدرىسنىڭ ئورنى شۇ. ئەسلى خانلىق مەدرىس 1-باشلانغۇچ مەكتەپكە قوشۇلۇپ كەتكەندىن كىيىن قازان مەدرىسىنى خانلىق مەدرىسى دەپ بىلىنمەكتە. بۇ مەدرىسنىڭمۇ تارىخى 500 يىلدىن ئارتۇق بولۇپ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە 1966-يىل 8-ئايدا ئەسلى قىياپىتىنى چىقىۋەتكەن.1967-يىلى بۇ مەدرىسنىڭ نامىنى ۋىلايەتلىك سىياسى مەكتەپ دەپ ئۆزگەرتىلگەن. شۇندىن بىرى كىشىلەر تەرىپىدىن خانلىق مەدرىسى ئۇنۇتۇلغان.

4. ساقىيە مەدرىسى: بۇ مەدرىسنىڭ تارىخى 1000 يىلدىن ئارتۇق بولۇپ، ئورنى چاسا يولىدا بولۇپ( كونا چاسا كىنوخانىسىنىڭ ئۇدۇلىدا)، بۇ مەدرىسمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە 1966-يىلى چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. ھازىر بۇ مەدرىسنىڭ ئورنى سىتىۋىتىلگەن.

5. چاسا مەدرىسى: بۇ مەدرىسنىڭ تارىخى 1000 يىلدىن ئارتۇق بولۇپ، بۇ مەدرىسمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. بۇ مەدرىسنىڭ ئورنى ھازىرقى قەشقەر شەھەرلىك 14-باشلانغۇچ مەكتەپ بولۇپ، بۇمۇ باشقىلارغا سىتىۋىتىلگەن.

6. ھاشىم ئاخۇن داموللا ھاجى مەسچىتى(جىننى گۈزە مەسچىتى): بۇ مەسچىتنىڭ ئەسلى ئورنى ھازىرقى چاسا يولى ئازات كوچا ئۇدىلىدا، بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. كىيىنچە ياۋاغ باشقارمىسى ئىگەللەپ شەخسىيلەرگە سىتىپ بەرگەن.

7. ئارا كوچا مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ھازىرقى چاسا يولى ئارا كوچىسىغا جايلاشغان بولۇپ، بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. بۈگۈنكى كۈندە بولسا بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ياۋاغ باشقارمىسى تەرپىدىن ئاممىۋى ھاجەتخانا سىلىنغان.

8. $$$ مەسچىتى(ئىرىقبويى مەسچىتى): بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ياقۇپ ھاجىم ۋالى مەھەللىسى بولۇپ، بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. كىيىنچە.ئاشلىق ئىدارىسى ئىگەللەپ 10-ئاشلىق پونكىتى قىلغان، بۈگۈنكى كۈندە بولسا باشقىلارغا سىتىۋىتىلگەن.

9. چاپان بازىرى مەھەللە مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ئامبارچىدا بولۇپ بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. كىيىنچە ئۆي-مۈلۈك ئىدارىسى ئىگەللەپ 1982-يىلىدا دۆلەتباغ يىزىلىق ھۆكۈمەتكە سىتىپ بەرگەن. ھازىر بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى مىھمان كۈتۈش قىلىپ قوللانماقتا.

10. ئامبارچى مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ئامبارچىدا بولۇپ، بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. كىيىنچە مىسكەچى ئۇستاملارنىڭ دۇككىنى قىلىنغان.

11. توقۇززاق دەرۋازا مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى خام بازىرىدا بولۇپ(نىزامىددىن ھاجىم مەھەللىسى)، بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. كىيىنچە باجخانا قىلىنغان.

12. دوپپا بازىرى مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى خام بازىرى تۆت يول دوقمۇشىغا جايلاشقان بولۇپ، بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. بۈگۈنكى كۈندىكى خانتەڭرى ئاشخانىسىنىڭ ئورنى شۇ.

13. ئىدىرىس قارى مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى دوپپا بازىرى ئوتتۇرسىدا بولۇپ، بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ۋەيران قىلىنغان. كىيىنچە شەخسى مۈلۈككە ئايلىنىپ كەتكەن.

14. قەدىمى بورىچى كوچىسى مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ياۋاغ يولىدا بولۇپ بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە بۇرۇن يول كىڭەرتىش ئىشىدا چىقىلىپ يولغا قوشۇلۇپ كەتكەن.

15. قازانچى كوچا مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ياۋاغ يولىدا بولۇپ بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە بۇرۇن يول كىڭەرتىش ئىشىدا چىقىلىپ يولغا قوشۇلۇپ كەتكەن.

16. تۆرە يارباغ مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ياۋاغ يولىدا بولۇپ بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە بۇرۇن يول كىڭەرتىش ئىشىدا چىقىلىپ يولغا قوشۇلۇپ كەتكەن. بۇ يول كىڭەرتىشتە. ھازىرقى ھىتگاھتىن يارباغقىچە بولغان يول كىڭەرتىشتە 5 مەھەللە 6 مەسچىت 50000 مىڭدىن ئارتۇق نوپوس سىرتىغا چىقىشقا مەجبۇرلانغان. بۇرۇن ھىتگاھقا كىلىش يولى ھازىرقى ئەنجان كوچا رەستە يولى ئىكەن.

17. تايخان غوجام خانىقا مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ھازىرقى ھىيىتكار خام بازىرى دوقمۇشى بۇ مەسچىتمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابىدىن بۇرۇن يولنى كىڭەيتىش باھانىسى بىلەن چىقىۋىتىلگەن.كىيىن سودا كوپىراتىپى ئىگە بولۇۋىلىپ ئارقىسىدىكى 15 ئائىلىلىك ئوي جاي بىلەن تۆر يارباغ مەسچىتى بىلەن قوشۇپ چىقىپ شەخىسلەرگە سىتىۋەتكەن.

18. يارباغ دەرۋازا چوڭ مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى 1958-يىلى يارباغ كىنوخانا قىلىپ ئۆزگەرتكەن. يىقىنقى يىللاردىن بىرى كىنوخانا ئورنىمۇ چىقىلىپ سىتىشقا چىقاردى.

19. يارباغ پاخال بازىرى مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى بالون زاۋۇتىنىڭ ئارقىسىدا، ئىسلاھات باھانىسى بىلەن چىقىۋىتىپ سىتىۋىتلىگەن.

20. ھۈسىيىن پىچاقچى مەھەللە مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى قەدىمى يارباغ دەرۋازىسى سىرتىدا ئىدى. بۇ مەسچىتمۇ يولنى كىڭەيتىش باھانىسى بىلەن چىقىۋىتىلگەن.

21. ئوردائالدى چوڭ جامئەسى: بۇ مەسچىتنىڭ ياسىلىش تارىخى 1000 يىل بولۇپ(ئازنا مەسچىت بىلەن ئوخشاش)، يەر كۆلىمى 5000 مىڭ كۇۋادىرات مىتىر كىلىدۇ. 1968-يىلى چىقىۋىتىلىپ ئىستىمال بىناسى ياسالغان، بىر قىسمى ئوردا ئالدى بازارغا قوشۇلۇپ كەتكەن.

22. ئەلچىخانا جامىئەسى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ئوردا ئالدى بازىرىغا كىرىش ئىغىزىدا ئىدى. 1964-يىلى يول كىڭەيتىش باھانىسى بىلەن چىقىۋىتىپ شەھەرلىك 2-يىنىك سانائەت ئىدارىسى ئىگەللىۋىلىپ، بۇنى 2005-يىلى سادىق سودا سارىيىغا سىتىۋەتكەن.

23. جانان كوچا مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى بۇرۇنقى جانان كوچا (ھىتگاھ تەرەپتىن) كىرىش تەرپىدە بولۇپ، بۇ مەسچىت مەدىنىيەت ئىنقىلاۋى يىلىدا ساقلىنىپ قىلىنغان، يىقىنقى بىر زاماندا يەنى 1986-يىلىدا بىر مەھەللىدە بىردىن ئارتۇق مەسچىت بولماسلىقى كىرەك دىگەن باھانا بىلەن چىقىۋىتىلگەن ئورنىغا باجخانا سىلىنغان 2003-يىلىغا كەلگەندە جانان كوچىسى ۋە باجخانا قاتارلىق بىر بۆلۈم يەرلەر قوشۇلۇپ مەلۇم كىشىلەرگە سىتىلىپ ھازىرقى ھالىتىگە كەلگەن.

24. ياغ بازىرى مەسچىتى(توغراق تۈيى مەسچىتى): بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ياغ بازىرىدا بولۇپ، بىر مەھەللىدە بىردىن ئارتۇق مەسچىت بولماسلىقى كىرەك دىگەن ئىسلاھات قىلىشتا چىقىۋىتىلگەن.

25. قوناق بازىرى مەھەللە مەسچىتى: ھازىرقى قەشقەر شەھەرلىك 2-باشلانغۇچ مەكتەپنىڭ يىنىدا بولۇپ، بىر مەھەللىدە بىردىن ئارتۇق مەسچىت بولماسلىقى كىرەك دىگەن ئىسلاھات قىلىشتا چىقىۋىتىلگەن.

26. شامچى كوچا مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ھازىرقى شەھەرلىك ج خ ئىدارىسىنىڭ ئارقىسىغا توغرا كىلىدۇ، بۇ مەسچىتمۇ 1965-يىلى يول ئىسلاھاتى مۇناسىۋىتى بىلەن چىقىۋىتىلگەن.

27. قاش مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ھازىرقى قارقى دەرۋازا يولى(كەتمەن بازىرى يولى) ئەگلەكچى كوچىسىنىڭ ئۇدىلىغا كىلىدۇ، ھازىر بۇ ئورۇن تۆمۈرچىلەرنىڭ يىرى بولۇپ قالدى.

28. دوغابەگ مەھەللىسى مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى جۇڭگۇ قۇرۇلۇش بانكىسىنىڭ ئارقىسىدىكى، فىلىم شىركىتىنىڭ يىنىدىكى كوچىغا جايلاشقان بولۇپ، ھازىر بۇ مەسچىتنىڭ ئورنىغا ئائىلىكلەر قۇروسى سىلىنغان.

29. كەسكەنيار سالامەت مەدرىسى: بۇ مەدرىسنىڭ ئورنى كەسكەنياردا بولۇپ، ھازىرقى ئەشىمكا كوچىسىنىڭ دوقمۇشىدا، بەشئىرىق كوچىسىنىڭ ئۇدۇلىغا توغرا كىلىدۇ. بۇ مەدرىسنىڭ ئورنى يىقىنقى زاماندا ئاھالە ئولتۇراق رايۇنىغا ئايلاندى.

30. ساچ مەدرىسى: بۇ مەدرىسنىڭ ئورنى ھازىرقى چاسا يولى غوجىلا كوچىسى ئۇدۇلىغا توغرا كىلىدۇ. بۇ مەدرىسمۇ يىقىنقى زاماندا ئاھالە ئولتۇراق رايۇنىغا سىتىشقا چىقىرىلغان.

31. لايپەشتاق مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ھازىرقى قەشقەر شەھەرلىك 17-باشلانغۇچ مەكتەپ شۇ.

32. ساڭ مەسچىتى(ئاشلىق ساقلايدىغان ئامبار ): بۇ مەسچىتنىڭ ئورنىغا 1963-يىلى ھازىرقى قەشقەر شەھەرلىك خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ بىناسى سىلىنغان.

33. ئارايار ئۈستىدىكى مەسچىت: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى تۈشۈك دەرۋازىغا كىتىشتە دۆڭنىڭ ئۈستىدىكى مەسچىت، بۇ مەسچىت ھازىر تاقىۋىتىلگەن.

34. كەنجازى مەدرىسى: بۇ مەدرىسنىڭ ئورنى ھازىرقى ئۆستەڭبويى 4-ساقچىخانانىڭ ئورنى شۇ. بۇ مەدرىسمۇ مەدىنىيەت ئىنقىلابى مەزگىلىدە چىقىلىپ ئورنىغا ھازىرقى 4-ساقچىخانا سىلىنغان.

35. ئەلەخان تۆرەم مەدرىسى: بۇ مەدرىسنىڭ ئورنى ھازىرقى ئۆستەڭبويى باشقارمىنىڭ ئورنى شۇ. بۇ مەدرىسنىڭ تارىخى 300 يىلدىن ئارتۇق بولۇپ، يىقىنقى زاماندا يەنى 2005-يىلى چىقىلىپ ئورنىغا ئۆستەڭبويى باشقارما خىزمەت بىناسى سىلىنغان.

36. باغ كوچىسى ئۇدۇلىدىكى مەھەللە مەسچىتى: بۇ مەسچىتنىڭ ئورنى ئۆستەڭبويى يولى باغ كوچىسى ئۇدۇلىدا بولۇپ، ئەسلى مەسچىتنىڭ ئورنى 200 كۇۋادىرات مىتىر بولۇپ، ھازىر 50 كۇۋادىرات مىتىرغا چۈشۈپ قالغان، سەۋەبى مەسچىت يىنىدىكى ئاشخانىغا قوشۇلۇپ كەتكەن.

37. تاش بازىرى چوڭ جامىئەسى: بۇ جامە ئورنى ھازىرقى تاش بازىرى يولى، پوچتا-تىلگىراف ئىدارىسىنىڭ ئارقىسىغا توغرا كىلىدۇ، -يىلى چىقىۋىتىلگەن. چىقىۋىتىلگەندىن كىيىن ئۆي-مۈلۈك ئىدارىسى تەرىپىدىن ئائىلىلىكلەر قوروسى سىلىنغان.
دىمەك، مانا بۇ تارىخىي مەسچىت ۋە مەدىرىسلەر قەشقەر شەھىرىنىڭ مەركىزىگە جايلاشقان، تۈرلۈك سەۋەپلەردىن بۇ ئورۇنلار چىقىۋىتىلگەن. شۇنىڭ بىلەن مىللىتىمىزنىڭ بىر تۈركۈم تارىخىي يادىكارلىقلىرى يوق بولۇپ كەتكەن.
يۇقاردىكى ئورۇنلارنى قەشقەر ئاھالىسىنىڭ كۆپ قىسمى ئۇنتۇپ كەتتى...
ئەسكەرتىش: يۇقاردىكى ئورۇن ۋە كوچىلارنىڭ نامىلىرى بۇرۇنقى ئىسىملىرى بويىچە ئىلىندى، ھازىر بۇ كوچىلارنىڭ كۆپىنچىسىنىڭ ئىسىملىرى ئاللاقانداقتۇر ئۆزگۈرۈپ كەتتى. مەن بىلەلمىگەن ۋە ياكى ئۇنتۇلۇپ قالغان تارىخى مەسچىت-مەدىرىسلەر بولسا يىزىپ تولۇقلاپ قويساڭلار بولىدۇ.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
http://uzdiyar.blogbus.com/logs/37373198.html
http://uyghuracademy.com/?p=6383
http://www.uyghurqamus.com/read.php?tid=571
http://ketmenbay.blogbus.com/logs/113155769.html
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭ تولۇق ئوقۇش

گۇەنتانامودىكى ئۇيغۇرلارنىڭ تەقدىرى

Toluq Teksti٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
گۇەنتانامودىكى ئۇيغۇرلارنىڭ تەقدىرى
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


ئامىرىكا 17 نەپەر «شەرقىي تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قۇيۇپ بەرمەكچى

ئامىرىكا قوشما شتات رايونلۇق سوت مەھكمىسى 2008-يىلى 7-ئۆكتەبىر گۇۋانتانامۇ تۈرمىسگە قامالغان 17 نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قويۇپ بېرىش بۇيرۇقىنى چۈشۈردى.

ئامىرىكا سىملىق تىلىۋىزىيە خەۋەرلەر تورىنىڭ 2008-يىلى 7-ئۆكتەبىردىكى خەۋىرىگە قارىغاندا، ئامىرىكا قۇشما شىتات رايونلۇق سوت مەھكمىسىنىڭ سوتچىسى رېكاردو ئوربىنا گۇۋانتانامۇ تۈرمىسگە قامالغان 17 نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قويۇپ بېرىش بۇيرۇقىنى چۈشۈرگەن.
ئوربىنا مۇنداق دىگەن:
«بۇ مەھبۇسلارنىڭ دۈشمەن تەرەپ خادىمى ياكى خەتەرلىك تەھدىت شەكىللەندۈرىدىغانلىقىغا دائىر ھىچقانداق ئىسپات يوق»
ئۇ يەنە مۇنداق دىدى:
«كىلەر ھەپتە بۇ كىشلەرنى قانداق شەرت-شارائىت ئاستىدا ئامىرىكىدا ئولتۇراقلاشتۇرۇشنى قارار قىلىش بويىچە ئىسپات ئاڭلاش يىغىنى ئىچىلىدۇ»

جۇڭگو دىپلۇماتىيە مىنىسرلىكنىڭ باياناتچىسى، ئىلگىرى جۇڭگو تەرەپ ئامىرىكىنىڭ جۇڭگو تەۋەلىكدىكى تېرورلۇق جىنايەت گۇماندارلىرىنى جۇڭگوغا ئۈتكۈزۈپ بېرىشنى ئۈمىت قىلدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن ئىدى.
چىنگاڭ مۇنداق دىدى:
«ئۇلار ب د ت خەۋىپسزلىك كىڭىشى تەرىپىدىن جازالاش تىزىملىكگە كىرگۈزۈلگەن «شەرقى تۈركىستان ئىسلام پارتىيسى»غا ئۇخشاش تېرورلۇق تەشكىلاتلىرىنىڭ ئەزالىرى بۇلۇپ، قائىدە بويىچە ئېيتقاندا، جۇڭگو ئۇلارنى قانۇن بويىچە بىر تەرەپ قىلىشى كېرەك»

بۇ شەرقى تۈركىستان ئۇنسۇرلىرى جۇڭگونىڭ دۆلەت بىخەتەرلىكگە خەۋپ شەكىللەندۈرىدۇ. خەلقئارا مىزان بويىچە ئېيتقاندا، جۇڭگو ھۈكۈمىتى ئەدلىيە تەرتىپى بويىچە ئۇلارغا ھۈكۈم چىقىرىشى كېرەك. ئەمما ئامىرىكا ھۈكۈمىتى ھە دىسلا «كىشلىك ھوقۇق مەسىلىسى»نى بانا قىلىپ، جۇڭگوغا ئۈتكۈزۈپ بېرىشنى رەت قىلىپ كەلدى.
2006-يىلى ئامىرىكا ھۈكۈمىتى گىۋاتانتامۇ تۈرمىسگە قامالغان بەش نەپەر «شەرقى تۈركىستان» مەھبۇسىنى قويۇپ بەرگەن بۇلۇپ، ئەينى چاغدا ھىچقانداق دۆلەت ئۇلارنى قۇبۇل قىلىشنى خالىمىغاچ، ئامىرىكا مىڭ بىر جاپادا ئاخىرى ئۇلارنى ئالبانىيەگە ئورۇنلاشتۇرغان.

ئاقساراي ئامىرىكا قۇشما شىتات رايونلۇق سوت مەھكمىسىنىڭ 2008-يىلى 7-ئۆكتەبىر گۇۋانتانامۇ تۈرمىسگە قامالغان 17 نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قويۇپ بېرىش بۇيرۇقىنى چۈشۈرگەنلىكىگە كۈچلۈك قارىشى تۇردى.
بۇ گىۋانتانامۇ تۈرمىسگە قامالغان باشقا مەھبۈسلارنىڭ قۇتۇلۇشى ئۈچۈن بىر مىسال بۇلۇپ قىلىشى مۇمكىن.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: http://news.qq.com/a/20081008/001935.htm دىن تەرجىمە قىلىندى
مەنبە: http://www.guldasta.cn/bbs/read.php?tid=494&fpage=5
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


ئامېرىكا گېرمانىيىدىن ئۇيغۇرلارنى قۇبۇل قىلىشنى تەلەپ قىلدى

گېرمانىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكى ئامېرىكىنىڭ گېرمانىيىدىن گۇەنتانامودىكى ئۇيغۇرلارنى قۇبۇل قىلىشىنى رەسمى تەلەپ قىلغانلىقىنى بىلدۈردى. فىرانسىيە ئاگېنىتلىقى گېرمانىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ باياناتچىسىنىڭ سۆزىنى نەقىل كەلتۈرۈپ، گېرمانىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكى شۇ يەر ۋاقتى بىلەن 4-ماي بۇ مەسىلىنى تەتقىق قىلىشنى باشلىشى مۇمكىن، دېدى.
ئەنگىلىيە رادىئو شىركىتىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، ئامېرىكا گېرمانىيەنى قۇبۇل قىلىشقا تېگىشلىك كىشىلەرنىڭ ئىسىملىكى ۋە ئارخىپى بىلەن تەمىنلىگەن، گېرمانىيە ئەينەك گىزىتىنىڭ خەۋەر قىلىشىچە، بۇ كىشىلەر 10غا يېتىدىكەن.
گېرمانىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكى مۇنداق دېدى: ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكى ياۋرۇپا ئىتتىپاقىدىكى باشقا دۆلەتلەر ۋە گېرمانىيىدىكى ھەر قايسى شىتاتلىق ھۆكۈمەتلەر بىلەن بىرلىكتە ئامېرىكا تەمىنلىگەن بۇ كىشىلەرنىڭ ئارخىپىنى بىرمۇ بىر تەتقىق قىلىدۇ.
ھازىر گېرمانىيە بىرلەشمە ھۆكۈمىتىدە سول قانات سوتسىيال دېموكراتلار پارتىيىسى گۇەنتانامۇدىكى ئۇيغۇرمەھبۇسلارنى قۇبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
گۇەنتانامۇدا ھازىر 10نەچچە ئۇيغۇر مەھبۇس بار. ئامېرىكا ھۆكۈمىتى ئۇلارنى جۇڭگوغا ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى رەت قىلدى، جۇڭگو ھۆكۈمىتى ئامېرىكىدىن بۇ ئۇيغۇرلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى تەلەپ قىلىپ كەلمەكتە.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: «يولتۇزلۇق ئارال تورى»)2009-05-05(
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


گېرمانىيە «شەرقى تۈركىستان»چىلارغا پاناھگاھ بولارمۇ؟ (1)

گېرمانىيە ئىچكى ئىشلار مىنىستىرلىكىنىڭ ئاشكارلىشىچە، 2009-يىلى 5-ئاينىڭ بېشىدا ئامېرىكا گېرمانىيەدىن گۇەنتانامو تۈرمىسىدىكى بىر تۈركۈم «شەرقى تۈركىستان» مەھبۇسلىرىنى قۇبۇل قىلىشنى رەسمىي ئۆتۈنگەندە گېرمانىيەنىڭ باۋارىيە شىتاتى باشچىلىقىدىكى كۆپىنچە شىتات بۇ مەھبۇسلارنى قۇبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن.
ئەمما، 2009-يىلى 9-ماي گېرمانىيە ئاخبارات ۋاستىلىرى مەھبۇسلارنىڭ تىزىملىكىنى ئېلان قىلغاندىن كېيىن، كۆپىنچە شىتاتلارنىڭ ھۆكۈمەتلىرى پوزىتسىيەسىنى 180 گرادۇس ئۆزگەرتىپ، ئۇلارنى قۇبۇل قىلىشنى رەت قىلغانلىقىنى بىلدۈردى.

گېرمانىيەدە چىقىدىغان «سۈرەتلىك گېزىت»تە توققۇز مەھبۇسنىڭ تەپسىلىي تىزىملىكى ئېلان قىلىنغان ھەم ئۇلارنىڭ «بازا» تەشكىلاتى بىلەن ئالاقىسى بارلىقى ئىسپاتلاندى. ئۇلار «جەمىئيەت بىخەتەرلىكىگە زىيان يەتكۈزگەن» دەپ تەكىتلىگەن.
خەۋەردە يەنە «بۇ مەھبۇسلارنىڭ يەتتىسى تېرورچى تەشكىلات «شەرقى تۈركىستان ئىسلام ھەركىتى»نىڭ مەشىق لاگېرىدا قورال ئىشلىتىشنى مەشىق قىلغان، ئۇلار جاھىل رادىكالىزىمچىلار بولغاچقا، گېرمانىيەدىمۇ رادىكالىزىم ھەركىتىنى داۋاملاشتۇرۇشى مۇمكىن» دىيىلگەن.

مەھبۇسلارنىڭ تىزىملىكى ئېلان قىلىنغاندىن كېيىن گېرمانىيەدە كۈچلۈك ئىنكاس قوزغىغاچقا، باشتا ئۇلارنى قۇبۇل قىلىشقا قوشۇلغان باۋارىيە شىتاتى، بېرلىن شىتاتى، خېسسىن شىتاتى قاتارلىق شىتاتلار پوزىتسىيەسىنى دەرھال ئۆرگەرتكەن.
گېرمانىيە شەرقىي ئاسىيا تەتقىقات ئورنىنىڭ جۇڭگۇ ئىشلىرى مۇتەخەسىسى گرىد نىسسىن 2009-يىلى 10-ماي مۇنداق دېدى: «بىر قانچە شىتاتنىڭ پوزىتسىيەسىنى تۇيۇقسىز ئۆزگەرتىشىگە ئۇلارنىڭ مەھبۇسلارنىڭ تارىخىي ئارقا كۆرۈنىشىنى چوڭقۇر چۈشەنگەنلىكى سەۋەپ بولغان. شۇنداقلا بىر قانچە شىتات ھۆكۈمەتلىرى جۇڭگۇ ھۆكۈمىتىنىڭ ئاشۇ مەھبۇسلارنى ‹تېرورچى ئۇنسۇرلار› دېگەن قارىشىغا قوشۇلغانلىقىمۇ يەنە بىر سەۋەب»

بىراق، گرېدنىسسىن يەنە مۇنداق دىدى:
گېرمانىيەنىڭ «شەرقى تۈركىستانچى» مەھبۇسلارنىڭ بىر قىسمىنى فىرانسىيەگە بۆلۈپ بەرمەكچى بولغانلىقى جۇڭگۇ-گېرمانىيە ئوتتۇرسىدىكى دىپلوماتىيە خەتىرىنى ئازايتىشنى مەقسەت قىلغان بولۇشى مۇمكىن.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: «شىنجاڭ رادىئو-تېلىۋىزىيە گېزىتى»(2009-يىلى 14-ماي. 16-بەت)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


گېرمانىيە «شەرقى تۈركىستان»چىلارغا پاناھگاھ بولارمۇ؟ (2)

ئامېرىكا پاناھگاھ ئىزدەش بىلەن ئالدىراش بولۇپ كەتتى

گېرمانىيىدىكى ئاخبارات ۋاسىتىلىرىنىڭ «گۋانتانامو تاقالسا، بۇ يەردىكى مەھبۇسلارنى كىم سىغدۇرۇپ كېتەر؟» ناملىق ماقالىسىدە مۇنداق دېيىلدى: ئامېرىكىنىڭ دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى گايتىس ئامېرىكىلىق مۇخبىرلارنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلغاندا تۇنجى بولۇپ: «گۋانتانامودىكى تۈرمىسىنى تاقىۋېتىمەن، قانچە تېز بولسا شۇنچە ياخشى!» دېدى.
ئامېرىكىنىڭ دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى گايتىس يەنە تولۇقلاپ مۇنداق دېدى: «بۇ مەسىلىدە مېنىڭ پات ئارىدا ۋەزىپىسىدە ئولتۇرىدىغان زۇڭتۇڭ ئوباما بىلەن قارىشىم بىردەك، ئوبامانىڭ قارىشىچە، گۋانتانامو تۈرمىسىنى تاقاش يېڭى ھۆكۈمەت تەختكە چىققاندىن كېيىن قىلىدىغان ئەڭ مۇھىم ئىش، قىلغاندىمۇ ھەممىدىن بۇرۇن قىلىدىغان ئىش».

ئەمما ئوباما ھۆكۈمىتىدە بىر ئورنىدا ئىزچىل تۇرۇپ قالغان بۇ دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرى ھازىر گۋانتانامو تۈرمىسىنى تاقاشقا زادى قانچىلىك ۋاقىت كېتىدىغانلىقىنى بىلمەيدۇ،
بۇ تۈرمىدە ھېلىمۇ 250 مەھبۇس بار، ئۇلارنىڭ ئارىسىدا ئاز بولغاندىمۇ 50 ئادەم بىگۇناھ قامالغان. گەرچە بىگۇناھ قامالغان بۇ 50 ئادەمنى دەرھال قويۇۋېتىشكە بولسىمۇ، ئەمما ئۇلارنى قوبۇل قىلىشنى خالايدىغان بىرەر دۆلەت چىقمىدى.

گايتىس مۇنداق دېدى: گەپنىڭ راستىنى قىلغاندا، بىز بۇ مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلىدىغان دۆلەتلەرنى تاپالمىدۇق. گەرچە بەزى دۆلەتلەر قوبۇل قىلىشقا ماقۇل بولغان بولسىمۇ، لېكىن بىز ئۇلارنىڭ قايتا قولغا ئېلىنماسلىقىغا ياكى قايتا سوراق قىلىنماسلىقىغا كاپالەتلىك قىلمىساق بولمايدۇ. بىز ھازىر ئۇلارغا ئەڭ مۇۋاپىق كېلىدىغان جاينى ئىزدەۋاتىمىز.
ھەقىقىي ئەھۋال مۇنداق: گۋانتاناموغا بىگۇناھ قامالغان مەھبۇسلارنىڭ كۆپىنچىسى ئەمدى ئۆزىنىڭ ۋەتىنىگە قايتالمايدۇ، بۇ كىشىلەر روسىيە، لىۋىيە، تۇنىس ياكى ئۆزبېكىستاندىن كەلگەن. ئەگەر بۇ كىشىلەر يۇرتىغا قايتۇرۇلىدىغان بولسا، ئۇلارنى قاتتىق قىيىن-قىستاق ۋە زىيانكەشلىك كۈتۈۋالىدۇ. زۇڭتۇڭ بۇش ئىلگىرى ئامېرىكا دائىرىلىرىدىن بۇ كىشىلەرنى ئېلىپ قېلىشنى تەلەپ قىلغانىدى، ئەمما ئۇنىڭ بۇ تەلىپىنى ھېچكىم قوللىمىدى.

بېرلىن بۇ كىشىلەرنى قوبۇل قىلىشنى خالىدى

گېرمانىيىلىك دىپلوماتلار ئاشكارىلىغان خەۋەرگە قارىغاندا، دىپلوماتىيە مىنىستىرى گۋانتانامودىن قويۇۋېتىلگەن بۇ مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقىنى بىلدۈرۈشكە ھازىرلانغان. بۇ خەۋەرنى ئۇ ئۆتكەن يەكشەنبە كۈنى ئۆز ئاغزى بىلەن دەلىللىدى. ئېيتىشلارغا قارىغاندا، ئۇنىڭ قارىشىچە، ئامېرىكىنىڭ سايلانغان زۇڭتۇڭى ئوبامانىڭ گۋانتانامو تۈرمىسىنى تاقاش قارارى ئۈچىنچى بىر دۆلەتنىڭ بۇ مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلماسلىقى تۈپەيلىدىن مەغلۇپ بولمايدىكەن. نويابىرنىڭ ئوتتۇرىلىرىدا گۋانتانامو تۈرمىسىدىكى مەھبۇسلارنىڭ ئادۋوكاتى بىلەن گېرمانىيە دىپلوماتىيە مىنىستىرلىكىنىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلىرى بۇ ئىش ھەققىدە سۆھبەتلەشكەن.

ئېيتىشلارغا قارىغاندا، مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلماقچى بولغان دۆلەتلەر قوبۇل قىلماقچى بولغان مەھبۇسلارنىڭ دۆلەت تەۋەلىكى بىلەن دىنىي ئېتىقادىغا چەك قويسا بولمايدىكەن.
بۇ مەسىلە 20 دەك جۇڭگولۇق ئۇيغۇر مۇسۇلمانغا چېتىلىدۇ، ئۇلار ئىلگىرى جۇڭگودىن پاكىستان بىلەن ئافغانىستانغا قېچىپ بارغان، ھازىر ئۇلار گۋانتانامو تۈرمىسىگە قاماقلىق.
جۇڭگو ھۆكۈمىتى بۇ كىشىلەرنى تېررورچى ئۇنسۇر دەپ قارايدۇ، شۇڭا بۇ كىشىلەرنى قوبۇل قىلماقچى بولغان 3-دۆلەتنى ئەيىبلەيدۇ. ئەمما ئۇنىڭ قارىشىچە، باشقا ئەللەرنىڭ قارشىلىقى گۋانتانامو تۈرمىسىنى تاقاشقا توسالغۇ بولالمايدىكەن.
دىپلوماتلارنىڭ ئېيتىشىچە، گۋانتانامودىكى مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلىش ئامېرىكىنىڭ يېڭى سايلانغان زۇڭتۇڭى ئوبامانى قوللاشنىڭ يەنە بىر شەكلى ئىكەن، بۇ ئۇنىڭ سايلام مەزگىلىدە بەرگەن ۋەدىسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشقا ياردەم بەرگەنلىك بولىدىكەن.
بەش بۇرجەكلىك بىنا ئالدىنقى ھەپتە ئېتىراپ قىلىپ: «بىز ھازىر گۋانتانامو تۈرمىسىنى تاقاشنىڭ تەييارلىقىنى قىلىۋاتىمىز» دېدى.

گېرمانىيىدىكى «فرانكفورد ئوبزورى گېزىتى»نىڭ ماقالىسىدە مۇنداق دېيىلدى:
ئامېرىكا دۆلەت مۇداپىئە مىنىستىرلىكى ھازىر گۋانتانامودىكى تۈرمىنى تاقاش پىلانىنى يولغا قويماقچى، گېرمانىيە فېدېراتىپ ھۆكۈمىتى باشقا ياۋرو ئەللىرى بىلەن بىرلىكتە گۋانتانامودىكى مەھبۇسلاردىن ئازراق قوبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقى ھەققىدە ئۇچۇر بەردى.
فېدىراتىپ ھۆكۈمەتنىڭ ئىنسانىي ھوقۇق ۋالىيسى جونيېت نوك مۇنداق دېدى:
گۋانتانامو ئامېرىكىنىڭ مەسىلىسى، ئەمما بۇ تۈرمىنى تاقاش كىشىلەرنىڭ بۇ يەردىكى مەھبۇسلارنى قەيەرگە قويۇشنى بىلمەسلىك تۈپەيلىدىن مەغلۇپ بولسا بولمايدۇ. شۇڭا گېرمانىيە بۇ تۈرمىدىكى مەھبۇسلاردىن نەچچە ئوننى قوبۇل قىلىشى، بولۇپمۇ يۇرتىغا قايتىشنى خالىمايدىغان ئۇيغۇر مۇسۇلمانلارنى قوبۇل قىلىشى لازىم.

فېدېراتىپ ھۆكۈمەتنىڭ پەردە ئارقىسىدا جۇڭگولۇق مۇسۇلمانلارنىڭ قىسمەن ئەزالىرى بىلەن ئاللىقاچان كۆرۈشۈپ بولغانلىقى ئېنىق، ئىلگىرى پاكىستان بىلەن ئافغانىستانغا قېچىپ كەتكەن 17 ئۇيغۇر ھېلىمۇ گۋانتاناموغا قاماقلىق. ئۇيغۇرلارنى قوبۇل قىلىش دىپلوماتىيە جەھەتتە ئىنتايىن قول تۇتىدىغان مەسىلە، چۈنكى جۇڭگو چوقۇم بۇ مەسىلىدە قاتتىق ئىنكاس قايتۇرماي قالمايدۇ، شۇڭا گېرمانىيە فېدېراتىپ ھۆكۈمىتى ياۋروپادىكى باشقا ئەللەرنىڭمۇ ئۇيغۇرلارنى قوبۇل قىلىشىنى ئۈمىد قىلىۋاتىدۇ.

تېخى ئاخىرقى قارار چىقىرىلغىنى يوق

گېرمانىيىدىكى «فرانكفورت مەجمۇئە گېزىتى» 2008-يىلى 22-دېكابىر ئېلان قىلغان خەۋەردە مۇنداق دېيىلدى:
گېرمانىيە فېدېراتىپ ھۆكۈمىتىنىڭ ئىنسانىي ھوقۇق ۋالىيسى جونيېت ئۇيغۇرلارنى قوبۇل قىلىشنى قارار قىلدى. فېدېراتسىيە پارلامېنتىدىكى يېشىل پارتىيىنىڭ رەھبىرى بېك ئۇنىڭ تەشەببۇسىنى قوللىدى. ئەمما ئۇ مۇنداق دېدى: «يېشىل پارتىيىنىڭ بۇ ھەقتىكى قارار لايىھىسى ھاكىمىيەت بېشىدىكى ئىتتىپاق ۋە دېموكراتلار پارتىيىسىنىڭ پارلامېنت ئەزالىرى قارشى تۇرغاچقا ماقۇللانمىدى. قارىغاندا، زۇڭلى مېركىل خانىم ئىپادە بىلدۈرىدىغان چاغ كېلىپ قالغاندەك تۇرىدۇ»

گېرمانىيە يېشىل پارتىيىنىڭ رەئىسى كرايدىياروت زۇڭلى مېركىل خانىمغا: ئىنسانپەرۋەرلىك ئۇچۇرى بېرىدىغان چاغ ئاللىقاچان كەلدى، بىز دەرھال بۇش ھۆكۈمىتىگە گۋانتانامودىكى مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلىدىغانلىقىمىزنى بىلدۈرۈشىمىز كېرەك!» دېدى.

ئامېرىكىنىڭ كەلگۈسىدىكى زۇڭتۇڭى ئوباما دۇنيا ئەھلىنىڭ كۈچلۈك تەنقىدىگە ئۇچرىغان بۇ تۈرمىنى تاقىماقچى بولۇۋاتىدۇ، ئەمما بۇ مەقسەتكە يېتىش ئۈچۈن ئالدى بىلەن بۇ تۈرمىگە قامالغان 250 مەھبۇسنى بىر تەرەپ قىلىش كېرەك.
ئىنسانىي ھوقۇق تەشكىلاتى- «خەلقئارا چوڭ كەچۈرۈم» گېرمانىيە ھۆكۈمىتىدىن گۋانتانامودىكى مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلىشنى تەلەپ قىلدى.
بۇ تەشكىلاتنىڭ گېرمانىيە سۆھبىتىگە مەسئۇل خادىمى باربارا مۇنداق دېدى:
«ھازىر تېزلىكتە ھەرىكەت قىلماي بولمايدۇ، ئەمدى كەينىگە تارتىش بىمەنىلىك. گېرمانىيە ھۆكۈمىتى بىلەن ياۋروپادىكى باشقا ئەل ھۆكۈمەتلىرى ھازىر بىردەك بايانات ئېلان قىلىپ، بىگۇناھ قامالغانلىقى ئېنىق ئاشۇ كىشىلەرنى قوبۇل قىلىشى زۆرۈر»

باربارامۇ خۇددى جونيېتقا ئوخشاش ئۇيغۇر مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلىشنى تەشەببۇس قىلىدۇ،
ئۇ: «گېرمانىيىدە ئۇيغۇرلارنىڭ تورى بار، شۇڭا ئۇلار بۇ دۆلەتتە يېڭى تۇرمۇشنى بىر قەدەر ئوڭاي باشلىيالىشى مۇمكىن» دېدى. شۇنىڭ بىلەن بىللە ئۇ گېرمانىيە ھۆكۈمىتىنى ئاگاھلاندۇرۇپ: «جۇڭگو ھۆكۈمىتى بىلەن سۈركىلىشىپ قېلىشتىن ساقلىنىش ئۈچۈن بۇ كىشىلەرنى قوبۇل قىلمايدىغان ئىشنى قىلماسلىق كېرەك» دېدى.

2001- يىلى «11-سېنتەبىر ۋەقەسى» يۈز بەرگەندىن كېيىن ئامېرىكىنىڭ زۇڭتۇڭى بۇش ئامېرىكا دېڭىز ئارمىيىسىنىڭ گۋانتانامو بازىسىغا تۈرمە تەسىس قىلدى، ئەمما ئۇنىڭ بۇ ھەرىكىتى شۇ چاغدىلا ئىنسانىي ھوقۇق تەشكىلاتى بىلەن ھەر قايسى ئەل ھۆكۈمەتلىرىنىڭ تەنقىدىگە دۇچار بولغان.
ئامېرىكىلىقلارنىڭ ئېيتىشىچە، بۇ جايغا 2002-يىلىدىن باشلاپ تالىبان بىلەن «بازا» تەشكىلاتىنىڭ ئادەملىرى قامالغان.
كۆپ ساندىكى كىشىلەر ئەيىبلەنمىگەن ھەمدە ئادۋوكاتنىڭ قانۇن بويىچە ئاقلىشى بولمىغان ئەھۋال ئاستىدا، بۇ يەرگە ئۇزاققىچە قاماپ قويۇلغان، ھەتتا ئۇلار مەھبۇسلارنى قاتتىق خورلىغان.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: «شىنخۇا ئاگېنتلىقى» ۋە «ئۈرۈمچى كەچلىك گېزىتى»
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
http://www.choghlan.com/munbar/ShowPost.asp?ThreadID=11494
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


مىيۇنخىن شەھىرىنىڭ 17 نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قۇبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقى كەسكىن مۇنازىرە قوزغىدى

جۇڭشىن تورى 2009-يىلى 2-ئاينىڭ 18-كۈنىدىكى تىلگىراممىسى:
ئامىرىكىنىڭ يېڭى زۇڭتۇڭى ئوباما گۇەنتانامۇ تۇرمىسىنى تاقاش قارارىنى چىقارغاندىن كىيىن، پات ئارىدا قۇيۇپ بېرىلىدىغان 17 نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى نەگە ئورۇنلاشتۇرۇش مەسىلىسى گىرمانىيە، ھەتتا ئامىرىكا، ئەنگىلىيە قاتارلىق ھەرقايسى دۆلەتلەردە كەسكىن مۇنازىرە قوزغىغان.
يېقىندا گىرمانىيەنىڭ مىيۇنخىن شەھىرىدىكى ھەرقايسى پارتىيە ۋە گوروھلار بۇ 17 نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قوبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن.
بىراق «گىرمانىيە ئاۋازى»نىڭ 2009-يىلى 2-ئاينىڭ 17-كۈنىدىكى خەۋىرىدە: بۇ «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرلىرى ئاخىرىدا گىرمانىيەنىڭ پاناھلىق بېرىشىگە ئېرىشەلەمدۇ-يوق، بۇ يەنىلا گىرمانىيە فىدىراتسىيە ھۆكۈمىتىنىڭ ئاخىرقى قارارىغا باغلىق ، دىيىلگەن.

مىيۇنخىن شەھەرلىك پارلامىتنىڭ ئۆتكەن ھەپتە ئاچقان پارلامىت يىغىنىدا، «ھەرقايسى پارتىيە ۋە گورۇھلار گۇەنتانامۇدىن قۇيۇپ بېرىلىدىغان بۇ شەرقى تۈركىستان ئۇنسۇرلىرىنى قوبۇل قىلىشقا قۇشۇلغان»

مىيۇنخىن شەھىرى قوبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقىنى بىلدۈرگەن تەغدىردىمۇ، بىراق بۇ 17 نەپەر تۇتقۇننىڭ باۋارىيەگە چوقۇم كەلسە بولىدىغانلىقىغا ۋەكىللىك قىلالمايدىكەن. چۈنكى گۇەنتانامۇدىن قويۇپ بېرىلىدىغان تۇتقۇنلارنى قوبۇل قىلىش ياكى قىلماسلىق مەسىلىسىدە گىرمانىيە فىدىراتسىيە ھۆكۈمىتى ئاخىرقى ھۆكۈمنى چىقارمىغان.

نۆۋەتتە، جۇڭگو ھۆكۈمىتى گىرمانىيەنىڭ بۇ «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرلىرىنى قوبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقىغا قاتتىق نارازى بولۇپ، جۇڭگو تاشقى ئىشلار مىنىستىرىنىڭ باياناتچىسى ئىزچىل ھالدا، «ھەرقانداق بىر دۆلەتنىڭ بۇ ئۇنسۇرلارنى قوبۇل قىلماسلىقىنى ھەمدە ئۇلارنى جۇڭگو ھۆكۈمىتىنىڭ بىر تەرەپ قىلىشىغا تاپشۇرۇپ بېرىشى»نى تەكىتلەپ كەلگەن.

دوكلاتتا تونۇشتۇرۇلىشىچە، گىرمانىيە ئىچكى كابىنت بۆلۈمىنىڭ باشلىقى 朔伊布勒 نىڭ باياناتچىسى: «دۆلەت تەۋەلىكى قانۇنىغا ئاساسەن، گۇەنتانامۇدا تۇتۇپ تۇرۇلىۋاتقان مەھبۇسلارغا ئۆز دۆلەتلىرى مەسئۇل بولسا بولاتتى، ئەمما ھەر خىل سەۋەپلەر تۈپەيلىدىن بىر قىسىم مەھبۇسلارنى ئۆز دۆلىتىگە تاپشۇرۇشقا بولمايدۇ، شۇڭا ئامىرىكا باشقا دۆلەتلەرگە ئۈلگە بولۇپ بۇ مەھبۇسلارنىڭ بىر قىسمىنى قۇبۇل قىلىشى لازىم. ئەگەر ئامىرىكىمۇ بۇ مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلمىسا ئۇنداقتا ئامىرىكا ئۆزىنىڭ ئاساسىنى ئوتتۇرغا قۇيۇشى كېرەك» دەپ بىلدۈرگەن.
ئۇ يەنە: «بىزگە نىسبەتەن گىرمانىيەنىڭ بىخەتەرلىكى بىرىنجى ئورۇندا تۇرىدۇ. ئەمما بىز ئامىرىكىغا سۇنغان گىرمانىيەنىڭ ئامىرىكىنىڭ گۇەنتانامۇ تۈرمىسىنى تاقاش ئىشلىرىغا ياردەم بېرىپ ئۈچۈن قويۇپ بېرىش ئالدىدا تۇرغان مەھبۇسلارنىڭ بىر قىسمىنى قۇبۇل قىلىش تەكلىپىنىڭ جاۋابىنى ساقلىشىمىز كېرەك» دەپ بىلدۈرگەن.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: http://www.chinanews.com.cn/gj/ywdd/news/2009/02-18/1568065.shtml
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
بۇ تېمىنىڭ ئەسلى كېلىش مەنبەسى:
http://bbs.misranim.com/read.php?tid=8127
مەنبە: http://bbs.aypak.cn/simple/index.php?t626.html
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


شىۋىتسىيە سوتى «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرلىرىنى قوبۇل قىلىشنى ماقۇللىدى

شىۋىتسىيە سوت مەھكىمىسى «شەرقىي تۈركىستان» ئۇنسۇللىرىنى قۇبۇل قىلىشنى ماقۇللىدى. ئەمما شىۋىتسىيە كۆچمەنلەر ئىدارىسى بۇنىغا قارشى چىقتى

«يەرشارى كۈندىلىك خەۋەرلەر گېزىتى»نىڭ ئالاھىدە مۇخبىرى لى چيۇخېڭ خەۋەر قىلىدۇ:
«ئامىرىكا بىرلەشمە ئاگىنتلىقى»نىڭ 2009-يىلى 2-ئاينىڭ 18-كۈنىدىكى خەۋىرىگە ئاساسلانغاندا، شىۋىتسىيە كۆچمەنلكەر سوت مەھكىمىسى شۇ كۈنى گۇەنتانامو تۈرمىسىدىن قويۇپ بېرىلگەن بىر نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنىڭ پاناھلىنىش ئىلتىماسىنى ماقۇللىغان.

خەۋەرگە ئاساسلانغاندا، بۇ «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنىڭ ئىسمى ئادىل ھاجىم بولۇپ، بۇ يىل 34 ياشتا ئىكەن.
11-سىنتەبىر ۋەقەسىدىن كىيىن، ئۇ «تېرورلۇق ھۇجۇمىغا چېتىشلىق» دىگەن گۇمان بىلەن ئامىرىكا تەرىپىدىن قولغا ئېلىنغان، كىيىن گۇەنتانامو تۈرمىسىگە قاماپ قۇيۇلغان.
2006-يىلى، ئۇ ھەم باشقا باشقا تۆت نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرى گۇەنتانامو تۈرمىسىدىن قويۇپ بېرىلگەندىن كىيىن ئالبانىيەگە ماكانلاشقان.
كىيىن، ئادىل ھاجىم شىۋىتسىيەگە كېلىپ، ئۆتكەن يىل 11-ئايدا شىۋىتسىيە كۆچمەنلەر ئىدارىسىگە پاناھلىق ئىلتىمىسى سۇنغان، ئەمما ئۇلارنىڭ رەت قىلىشىغا ئۇچرىغان.
شىۋىتسىيە كۆچمەنلەر ئىدارىسىنىڭ دىيىشىچە، ئالبانىيە ئۇنىڭغا ئاللىقاچان پاناھلىق بېرىپ بولغان بولۇپ، يەنە شىۋىتسىيەدىن پاناھلىق تىلىسە نۆۋەتتىكى قائىدىگە ئۇيغۇن كەلمەيدىكەن.

بىراق شىۋىتسىيە سوت مەھكىمىسى 2009-يىلى 2-ئاينىڭ 18-كۈنى كۆچمەنلەر ئىدارىسىنىڭ چىقارغان قارارىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇۋەتكەن بولۇپ، سوت مەھكىمىسىنىڭ دىيىشىچە، ئادىل ھاجىمنىڭ ئىشى پەقەت پەۋقۇلئاددە بىر ئەھۋال بولۇپ، ئۇنىڭ ئەھۋالىغا قاراپ چىقارغان ھۆكۈمگە ئاساسەن، شىۋىتسىيەنىڭ پات ئارىدا گۇەنتانومو تۈرمىسىدىن قويۇپ بېرىلمەكچى بولغان تۇتقۇنلارغا پاناھلىق بېرىشىدىن دېرەك بەرمەيدىكەن.

شىۋىتسىيە كۆچمەنلەر ئىدارىسىنىڭ دىيىشىچە، كۆچمەنلەر ئىدارىسى داۋاملىق ئالىي سوتقا نارازىلىق ئەرزى سۇنىدىكەن.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: http://mil.cnwest.com/content/2009-02/20/content_1813176.htm
مەنبە: http://bbs.misranim.com/read.php?tid=8252
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


ئون يەتتە نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرى «ئۇۋا» تاپتى

ئىلگىرى، بوش ھۈكۈمىتىنىڭ «شەرقى تۈركىستان»چىلارنى باشقا دۆلەتلەرگە ئۆتكۈزۈپ بىرىش تەكلىۋى 20 نەچچە دۆلەت تەرىپىدىن رەت قىلىنغان ئىدى.
بىراق ئوباما تەختكە چىقىپ بۇ ۋەزىيەتتە ئۆزگىرىش بولدى.
بۈگۈن ئوبامانىڭ گۈەنتانامۇ سىياسىتىگە قارىتا بىر «سوغات» بىرىلدى دىيىشكە بولىدۇ، يەنى مىيۇنخىن ۋە ئالبانىيە بۇ ئۇنسۇرلارنى قۇبۇل قىلىدىغانلىغىنى جاكالىدى.

ئامىرىكىنىڭ مۇئاۋىن زوڭتۇڭى بايدىن 2009-يىلى 2-ئاينىڭ 7-كۈنى «مىيۇنخىن بىخەتەرلىك مۇھاكىمە مۇنبىرى»دە ۋەزخانلىق قىلىپ، ياۋرۇپا دۆلەتلىرىنى ئوبامانىڭ گۈەنتانامۇ تۈرمىسىنى تاقىۋىتىش سىياسىتىنى قوللاشقا تەكلىپ قىلدى.
ئۇ بۇ مۇنبەردە ۋەز ئېيتىشتىن بىر كۈن بۇرۇن، گىرمانىيەنىڭ مىيۇنخىن شەھرى ئون يەتتە نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قوبۇل قىلىش نىيىتى بارلىقىنى جاكالىغان ئىدى،
بۇ مۇھاكىمە يىغىنىدىن كىيىن، ئەتىسى ئىلگىرى بەش نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قوبۇل قىلغان ئالبانىيەمۇ يەنە بىر قېتىم بۇ ئون يەتتە نەپەر ئۇنسۇرنى قوبۇل قىلىش نىيىتىنى بىلدۈردى.

ئەمەلىيەتتە ئامىرىكا ھۆكۈمىتى ئىلىمىزنىڭ كۆپ قېتىملىق دىپلوماتىيە قارشىلىقى ۋە ئىلىمىز بىلەن تۈزۈلگەن تىرۇرلۇققا قارشى ھەمكارلىق ئەھدىنامىسىنى بۇزۇپ بۇ «شەرقى تۈركىستان» تىرۇرچىلىرىغا «ئۇۋا» ئىزدىگەن ئىدى.
2004-يىلدىن باشلانغان بۇ قىلمىش 20 نەچچە دۆلەت تەرىپىدىن رەت قىلىنىپ كەلگەن ئىدى.
ھالبۇكى ئوباما تەخىتكە چىققاندىن كىيىن، بۇ ۋەزىيەت ئۆزگىرىپ، گەرچە كۆپ قىسىم دۆلەتلەر بۇ «قول كۆيدۈرىدىغان پىچكى»نى تۇتۇشنى خالىمىسىمۇ، لىكىن گىرمانىيە ئۆز مەنپەئەتىنى كۆزلەپ ئامىرىكىنىڭ تەلىۋى بويىچە بۇ ئۇنسۇرلارنى قوبۇل قىلدى.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبەسى: http://news.sina.com.cn/c/sd/2009-02-13/093617207784.shtml
مەنبە: http://www.uguzhan.cn/bbs/read.php?tid=2253
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


ئامىرىكا «شەرقىي تۈركىستان» كۈچلىرىنى قوبۇل قىلماقچى

ئامىرىكا قوشما شىتات سوت مەھكىمىسىدىكى بىر سوتچى گۇانتاناموغا قاماپ قويۇلغان «شەرقى تۈركىستان» كۈچلىرىنى قويۇپ بىرىشنى ھەمدە ئۇلارنىڭ ئامىرىكىدا تۇرۇشىغا رۇخسەت قىلىشنى ئويلىشىۋاتىدۇ.
بۇ ئامىرىكىدا بولۇپ باقمىغان ئىش بولۇپ، ئەگەر رىئاللىققا ئايلانسا «بەلگە خاراكتىرلىك ئەدلىيە كىسىمى» بولۇپ قالىدۇ.

«ۋاشىنگىتون پوچتا گىزىتى»نىڭ 2008-يىلى 5-ئۆكتەبىر خەۋەر قىلىشىچە، 2001-يىلى ئافغانىستان ئۇرۇشىدا ئافغانىستانغا يوشۇرۇنۇۋالغان «شەرقى تۈركىستان» كۈچلىرى ئامىرىكا ئارمىيىسى تەرىپىدىن قولغا ئىلىنىپ، گۇانتانامو تۈرمىسىگە قاماپ قويۇلغان.
ھازىر بۇ «شەرقى تۈركىستان» كۈچلىرى ھەممە دىققەت قىلىدىغان ئوبىكىتقا ئايلانغان.
ئامىرىكا بۇ كىشىلەرنى جۇڭگوغا ئۆتكۈزۈپ بىرىشنى رەت قىلىپ، بارلىق ئامال-چارىلەر بىلەن ئۇلارنى قۇبۇل قىلىدىغان دۆلەت ئىزدىدى.
2006-يىلى ئالبانىيە بەش نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قوبۇل قىلغاندىن بىرى، قالغان كىشىلەرنى قوبۇل قىلىدىغان دۆلەت چىقمىدى.
ئۇلارنىڭ ئادۇۋكاتى مۇنداق دىدى: «ئەمىلىيەتتە ئۇلار ئامىرىكىغا تەھدىد ئىلىپ كەلگىنى يوق، مەن ئامىرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇلارنى ئامىرىكىدا قالدۇرۇشىنى ئۈمۈد قىلىمەن»

باشقا خەۋەرگە قارىغاندا، بۇ يىل 8-ئايدىكى ئىسپات ئاڭلاش يىغىنىدا، ئامىرىكا قوشما شىتاتى رايۇنلۇق سوت مەھكىمىسىنىڭ سوتچىسى لىكاردو.ئۇبىنا: «مىنىڭچە بۇ ئىجرا قىلغىلى بولىدىغان تەكلىپ»دىگەن.
ئۇ 7-ئۆكتەبىر ئۆتكۈزۈلىدىغان ئىسپات ئاڭلاش يىغىنىغا قاتنىشىپ، بەش نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قويۇپ بىرىش ۋە ئۇلارنى ئامىرىكىدا ئىلىپ قىلىشنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.
ئادۇۋكاتلار ئەدلىيە تىكىستىنى تاپشۇرۇپ، ئۇبىنانىڭ قالغان 12 شەرقى تۈركىستان ئۇنسۇرىنىمۇ قويۇپ بىرىشنى ئويلىشىنى تەلەپ قىلىدى.
يىقىنقى يىللاردىن بىرى گۇانتاناموغا قاماپ قويۇلغان بەش يۈزدىن ئارتۇق كىشى قويۇپ بىرىلدى.
ئۇلارنىڭ بەزىلىرى ئافغانىستان، بەزىلىرى پاكىستان ۋە سەئۇدى ئەرەبىستانىغا ئەۋەتىلدى.
ئەمما ئۇلارنىڭ بىرىنىمۇ ئامىرىكا ئىلىپ قالمىغان ئىدى.

ئامىرىكا ئەدلىيە مىنىستىرلىكىدىكى ئادۇۋكاتلار مۇنداق دىدى:
پەقەت ئامىرىكا زۇڭتۇڭى بوشنىڭلا بۇ كىشىلەرنى ئامىرىكىدا ئىلىپ قىلىش ھوقۇقى بار. ئەگەر ئۇلارنىڭ تىرورلۇق تەشكىلاتى بىلەن ئالاقىسى بولسا، سوتچىلارنىڭمۇ ئۇلارنى ئامىرىكىدا ئىلىپ قىلىشقا ئامالى يوق.
ئامىرىكا ئىرىشكەن ماتىرىياللارغا قارىغاندا، ئۇلارنىڭ ئارىسىدىكى بىر كىشى تىرورلۇق تەشكىلاتىنىڭ تەربىيىسىنى ئالغان.
2002-يىلى 8-ئايدا ئامىرىكا ھۆكۈمىتى بىر «شەرقى تۈركىستان» تەشكىلاتىنى «تىرورلۇق تەشكىلات» دەپ بىكىتتى.
ئەمما، ئامىرىكىدىكى بىرقانچە پارلامنت ئەزاسى «شەرقى تۈركىستان» تەشكىلاتى ئۇنسۇرلىرىنى قاماپ قويۇش مەسىلىسى بىلەن ئامىرىكا ھۆكۈمىتىگە پات-پات بىسىم ئىشلىتىپ، «بۇ كىشىلەر پەقەت جۇڭگونىڭ دۈشمىنى، ئۇلار ئامىرىكىنىڭ دوستى» دەپ ئاقلىدى.
بۇيىل 6-ئايدا، ئامىرىكا ۋاشىنگىتوندىكى بىر قوشما شىتاتلىق سوت مەھكىمىسى قاماپ قويۇلغان بىر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى «بىزگە دۈشمەن قوراللىق ئونسۇر ئەمەس» دەپ بېكىتىپ، ئۇنىڭغا ئامىرىكا رايۇنلۇق سوت مەھكىمىسىگە ئەركىن ئەرز يىزىش ھوقۇقى بەرگەن ئىدى.

خەلقئارا قائىدە بويىچە، «شەرقى تۈركىستان» كۈچلىرى جۇڭگونىڭ دۆلەت بىخەتەرلىكىگە تەھدىد بولغاچقا، ئۇلارغا جۇڭگو ھۆكۈمىتى ئەدلىيە تەرتىپى بويىچە كىسىم ئىلان قىلىشى كېرەك ئىدى.
ئەمما ئامىرىكا «كىشىلىك ھوقۇق مەسىلىسى»نى باھانە قىلىپ، ئۇلارنى جۇڭگوغا ئۆتكۈزۈپ بىرىشنى رەت قىلدى.
2006-يىلى بەش نەپەر «شەرقى تۈركىستان» ئۇنسۇرىنى قويۇپ بەرگەندىمۇ ئۇلارنى جۇڭگوغا ئۆتكۈزۈپ بەرمەيدىغانلىقىدا چىڭ تۇردى. ئۇلار يىگىرمىدىن ئارتۇق دۆلەت بىلەن ئالاقىلىشىپ بۇ بەش ئۇنسۇرغا پاناھلىنىدىغان دۆلەت ئىزدىدى. ئاخىرىدا ئالبانىيە ھۆكۈمىتى ئۇلارنى قۇبۇل قىلىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.
ھازىر بۇ بەش «شەرقىي تۈركىستان» ئۇنسۇرىنىڭ بىرى شىۋىتسىيىدە، قالغان تۆتى ئالبانىيىدە ياشىماقتا.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: http://news.sina.com.cn/w/2008-10-06/091616401524.shtml
مەنبە: http://bbs.intilix.com/ShowPost.asp?ThreadID=1636
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


ئامىرىكا «گۋەنتانامودىكى ئۇيغۇرلارنى دەرھال قويۇپ بېرىشى» كىرەك

«ئاساسىي قانۇن قۇرۇلۇشى تەشكىلاتى» ئوباما ھۆكۈمىتىنى «گۋەنتانامودىكى ئۇيغۇرلارنى دەرھال قويۇپ بېرىش»كە چاقىردى

باش شتابى ئامېرىكا پايتەختى ۋاشىنگتون رايونىغا جايلاشقان، ئامېرىكا ئاساسىي قانۇنىدىكى ھوقۇقلارنىڭ كاپالەتكە ئىگە قىلىنىشىنى تەرغىب قىلىدىغان مۇستەقىل قانۇنچىلىق ئورگىنى-«ئاساسىي قانۇن قۇرۇلۇشى تەشكىلاتى»، ئامېرىكا ئالىي سوتىغا شىكايەتنامە يوللاپ، گۋەنتانامودىكى ئۇيغۇر مەھبۇسلىرى دېلوسىنى قوبۇل قىلىشىنى تەلەپ قىلدى.

گۋەنتانامو ئۇيغۇرلىرىنىڭ ھەق-دەردىگە قۇلاق سېلىشنى تەلەپ قىلىپ، ئامېرىكا ئالىي سوتىغا يوللانغان شىكايەت 2009-يىلى 7-ماي پەيشەنبە كۈنى، ئامېرىكا ئالىي سوتىغا ۋە ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ مۇناسىۋەتلىك دائىرىلىرىگە يوللانغان بولۇپ، «ئاساسىي قانۇن قۇرۇلۇشى تەشكىلاتى»نىڭ يۇقىرى دەرىجىلىك سىياسىي مەسلىھەتچىسى Sharon Bradford Franklin خانىم، مەزكۇر شىكايەتنامىنى يوللاشتىكى مەقسىتىنىڭ، ئامېرىكا ئالىي سوتى 2008-يىلى بېكىتكەن «گۇەنتانامو مەھبۇسلىرىنىڭ ئامېرىكا سوتىغا ئەرز سۇنۇش ھوقۇقى بار»لىقى ھەققىدىكى قارارغا ئاساسەن، ئامېرىكا ۋاشىنگتون رايونلۇق سوتنىڭ گۇەنتانامو ئۇيغۇرلىرى ئۈستىدىن چىقارغان 2008-يىلى 5-ئۆكتەبىردىكى ھۆكۈمىنى كۈچكە ئىگە قىلىش ئىكەنلىكىنى بىلدۈردى.

2008-يىلى 5-ئۆكتەبىر، ئامېرىكا ۋاشىنگتون رايونلۇق سوتنىڭ سوتچىسى ئۇربىنا ئەپەندى گۇەنتانامودىكى ئۇيغۇرلار ئۈستىدىن ئېچىلغان سوتتا، بۇ ئۇيغۇرلارنىڭ بىگۇناھ ئىكەنلىكى ۋە ئۇيغۇرلارغا ئۇۋال قىلىنغانلىقىنى بېكىتكەن ھەمدە ئۇلارنى دەرھال ئامېرىكىغا قويۇپ بېرىش ھۆكۈمى چىقارغان بولسىمۇ، ئەمما 2009-يىلى فېۋرالدا ئامېرىكا فېدېراتسىيە ئەرزىيەت سوتى، سوتچى ئۇربىنانىڭ ھۆكۈمنى بىكار قىلغان ئىدى.

سىياسىي مەسلىھەتچىسى Sharon Bradford Franklin خانىم مۇنداق دېدى:
«بىز بۇنىڭدا، ئامېرىكا فېدېراتسىيە ئەرزىيەت سوتى ئۇيغۇرلار ئۈستىدىن چىقارغان ھۆكۈمنىڭ، ئامېرىكا ئالىي سوتىنىڭ 2008-يىلدىكى گۋەنتانامو مەھبۇسلىرىنىڭ قانۇنىي ھوقۇقى ھەققىدىكى قارارىغا سەل قارىغانلىق ئىكەنلىكىنى ئىلگىرى سۈردۇق. ئەگەر بىر سوت مەھبۇسلارنى ھېيبىيەس كورپېس ماددىسىدىكى بەلگىلىمىلەر بويىچە گۇناھسىز ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاپ چىقىپ، ئەمما بۇلارنى شۇ بويىچە قويۇپ بېرەلمىسە، بۇنداق ھۆكۈم يەنىلا ئالىي سوتنىڭ 2008-يىلدىكى قارارىنى ئاقماس نەرسىگە ئايلاندۇرۇپ قويغان بولىدۇ. شۇڭا ئالىي سوت بۇ دېلونى قوبۇل قىلىپ ئۆزىنىڭ قارارىنى تېخىمۇ ئايدىڭلاشتۇرۇشى كېرەك»

نۆۋەتتە، گۇەنتانامودىكى ئون يەتتە نەپەر ئۇيغۇر مەھبۇسنىڭ بىر قىسىمنىڭ ئامېرىكىغا ئالدىن قويۇپ بېرىلىدىغانلىقىغا ئائىت پىكىرلەر بارغانچە ئۇلغايماقتا.
نيۇ-يوركتىن چىقىدىغان «كۈندىلىك خەۋەرلەر» تورىدا كۆرسىتىلىشىچە، ئامېرىكا ھۆكۈمىتىنىڭ بىر نەپەر خادىمى، قانۇنىي، ئەقەللىي ۋە سىياسىي مەسىلىلەر ھەل بولسىلا ئالتە نەپەر ئۇيغۇرنىڭ گۋەنتانامودىن ئامېرىكىغا ئايروپىلان بىلەن ئېلىپ كېلىنىپ ۋىرگىنىيە شتاتىغا يەرلەشتۈرىلىدىغانلىقىنى ئاشكارىلىغان.

ھالبۇكى، مەزكۇر ئۇيغۇرلارنىڭ قاچان قويۇپ بېرىلىدىغانلىقى تېخى بېكىتىلمىگەن بولۇپ، سىياسىي مەسلىھەتچىسىSharon Bradford Franklin خانىمىنىڭ قارىشىچە، «ھېيبىيەس كورپېستىكى» بەلگىلىمىلەر بويىچە بولغاندا، گۇەنتانامودىكى ئۇيغۇر مەھبۇسلار «دۇشىمەن جەڭچىسى ئەمەس» دەپ ئاقلىنىپ بولغانلىقى ئۈچۈن، ئۇلارنى يەنە مەمۇرىي جەھەتتىن تۇتۇپ تۇرۇش ۋە يەنە ئۇلارنىڭ دېلوسىغا قايتا قاراپ چىقىش بىھاجەت ئىكەن.

Sharon Bradford Franklin خانىم: «شۇڭا بىز يەنە، ئوباما ھۆكۈمىتىنى مەزكۇر دېلودا ئالىي سوتنىڭ قارىغا قاراپ تۇرمايلا، سودىيە ئۇربىنانىڭ ھۆكۈمى بويىچە ئۇيغۇرلارنى دەرھال قويۇپ بېرىشكە چاقىردۇق» دېدى.

شىكايەتنامىنى ئامېرىكىدىكى تەسىرى بىر قەدەر زور بولغان قانۇنچىلىق ئورگانلىرىدىن، نيۇ-يورك شەھىرىگە جايلاشقان برەننان ئادالەت مەركىزى، ۋىرگىنىيە شتاتىغا جايلاشقان پۇقرالار ھوقۇقىنى ئىلگىرى سۈرۈش تەشكىلاتلىرىدىن رۇتېرفورد تەتقىقات جەمئىيىتى، ئامېرىكا دۆلەتلىك جىنايى ئىشلار ئادۋوكاتلىرى بىرلەشمىسى ۋە نيۇ-يورك شەھەرلىك ئادۋوكاتلار بىرلەشمىسى قاتارلىق مۇستەقىل تەشكىلاتلار بىرلىكتە تەييارلىغان.

Sharon Bradford Franklin خانىم ئاخىرىدا، ئەگەر ئوباما ھۆكۈمىتى گۇەنتانامو ئۇيغۇرلىرىنى دەرھال قويۇپ بەرمىسە، ئامېرىكا ئالىي سوتىنىڭ ئۇيغۇرلار دېلوسىنى قوبۇل قىلىپ ئىجابىي قارار چىقىرىدىغانلىقىغا ئۈمىدى بارلىقىنى قوشۇمچە قىلدى.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(مەنبە: «ئامىرىكا بىرلەشمە ئاگېنتلىقى»دىن «سەلكىن»گە ئۇيغۇر-بالىسى تەييارلاپ يوللىغان)
مەنبە: http://bbs.salkin.cn/read.php?tid-77088.html
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


«جۇڭگۇنىڭ غەزىپنى قوزغاپ قويۇش»تىن ئىھتىيات قىلىش كىرەك

شىنخۇا ئاگېنتلىقى، بېرلىن، 2009-يىلى 18-ماي تېلېگراممىسى:
گېرمانىيەدىكى «ئەينەك گېزىتى» بۈگۈن ئېلان قىلغان خەۋەردە مۇنداق دېيىلدى: گېرمانىيدىكى ھەر قايسى ئوبلاستىلىق ھۆكۈمەت بىلەن خەلق «گېرمانىيە شەرقىي تۈركىستان تېرورچىلىرىنى قوبۇل قىلىشنى رەت قىلىش كېرەك» دەپ قارىغاچقا، ئەزەلدىن قوبۇل قىلىش تەرەپدارى بولۇۋاتقان «ئامېرىكىپەرەس» دىپلۇماتىيە مىنىستىرى ستەيىن مېيئىر پوزىتسىيىنىسىنى بىراقلا ئۆزگەرتتى.

خەۋەردە يەنە مۇنداق دېيىلدى:
جۇڭگۇ گۋانتانامو تۈرمىسىدىكى «شەرقىي تۈركىستان» تېرورچىلىرىنى «ھەقىقىي تېرورچى» دەپ قاراپ ھەمدە ئۇلارنى ئۆتكۈزۈپ بېرىشنى تەلەپ قىلىپ كېلىۋاتقاچقا، گىرمانىيە دىپلوماتىيە مىنىستىرى ستەيىن مېيئىر گۋانتانامودىكى مەھبۇسلارنى قوبۇل قىلىش مەسىلىسىدىكى سۆھبەتتە گېرمانىيىنىڭ «شەرقىي تۈركىستان» تېرورچىلىرىنى قوبۇل قىلىشقا قارشى تۇردى.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: «ئۈرۈمچى كەچلىك گېزىتى»
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


كانادا «شەرقىي تۈركىستان» مەھبۇسلىرىنى قۇبۇل قىلىشنى رەت قىلدى

ئەنگىلىيە رادىئو شىركىتى 2009-يىلى 5-ئىيۇن خەۋىرى:
كانادا ئوباما ھۆكۈمىتىنىڭ گۈنتانامودا تۇتۇپ تۇرۇلۇۋاتقان 17 نەپەر «شەرقىي تۈركىستان» مەھبۇسىنى قۇبۇل قىلىش تەلىپىنى رەت قىلدى.
كانادا زۇڭلىسى خاريېرنىڭ باياناتچىسى مۇنداق دىدى:17 نەپەر مەھبۇسنى قۇبۇل قىلىشنى رەت قىلدۇق.كانادا ھەر قانداق گۈنتانامو مەھبۇسىنى قۇبۇل قىلمايدۇ.ئۇ مەيلى ئۇيغۇر بولسۇن ياكى باشقا مەھبۇس بولسۇن كانادا بۇنىڭغا قىزىقمايدۇ.كانادا ھۆكۈمىتىنىڭ بۇ كىشلەر بىلەن مۇناسىۋىتى يوق،يەنە كىلىپ بىخەتەرلىك مەسىلىسى مەۋجۇت.
ئۇ يەنە مۇنداق دىدى:كانادا ھۆكۈمىتىنىڭ بۇ قارارىنىڭ جۇڭگو تەرەپنىڭ ئاگاھلاندۇرۇشى بىلەن مۇناسىۋىتى يوق.شۇنداقلا ئامىرىكىنىڭ بۇ «شەرقىي تۈركىستان» مەھبۇسلىرىنى قۇبۇل قىلماسلىقىنى ئۈمىد قىلىدۇ.
ھازىر گەرچە ئامىرىكا بۇ «شەرقىي تۈركىستان» مەھبۇسلىرىنى «دۈشمەن» ياكى «خەتەرلىك» دەپ قارىمىسىمۇ ئۇلارنى ئامىرىكا زىمىنىغا قۇيۇپ بىرىشنى خالىمايدۇ.شۇنداقلا ئوباما ھۆكۈمىتى ھازىرغا قەدەر ئۇلارنى قۇبۇل قىلىدىغان دۆلەتنى تاپالمىدى.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە: «يەر شارى ۋاقىت گېزىتى»(2009-06-06)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


پالائو گۇۋانتانامودىكى «شەرقىي تۈركىستان» ئۇنسۇرلىرىنى قۇبۇل قىلدىكەن

جۇڭگو ئاخبارات تورى 2009-يىلى 10-ئېيۇن تىلگىراممىسى:
ئامىرىكا بىرلەشمە ئاگنىتلىقى قاتارلىق ئاخبارات ۋاسىتلىرىنىڭ خەۋەر قىلىشچە ،ئامىرىكا ھۆكۈمىتى گۇۋانتاناموغا قامالغان «ش ت»ئەسىرلىرىنى تېنچ ئۇكياندىكى ئارال دۆلىتى پالائوغا ئۇرۇنلاشتۇرۇشقا تەييارلىق قىلغان.پالائو رەھبەرلىرى بۇ 17نەپەر «ش ت»ئۇنسۇرىنى قۇبۇل قىلىشنى خالايدىغانلىقنى بىلدۈرگەن.
ئامىرىكا ئەمەلدارلىرى مۇنداق دىدى:ئامىرىكا دۆلەت مەجلىسى «ش ت»ئەسىرلىرىنى ئامىرىكا زىمىنغا ئورۇنلاشتۇرۇشقا قارىشى تۇرغاچقا ،بىز پەقەت ئامىرىكىدىن باشقا دۆلەتلەرنىڭ بۇلارنى قۇبۇل قىلىشنى تەلەپ قىلمىز.ئۇ يەنە مۇنۇلارنى ئاشكارلىدى:ئامىرىكا پالائو ھۈكۆمىتىنىڭ 17 نەپەر «ش ت»ئەسىرنىڭ ھەممىسنى ياكى ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىر قىسىمنى قۇبۇل قىلىشنى ئۈمىت قىلىدۇ.
ئوباما ياۋرۇپادىكى دۆلەتلەر ياكى ئامىرىكىنىڭ باشقا ئىتتپاقداشلىرىنىڭ گۇۋانتانامودىكى قاماقلىق ئەسىرلەرنى قۇبۇل قىلىشىنى ئۈمىت قىلدۇ.ئىلگىرى ئالجرىيلىك بىر ئەسىر گۇۋانتانامودىن قۇيۇپ بېرىلگەندىن كىيىن ،فىرانسىيىگە بېرىپ تۇرمۇش كەچۈرگەن ئىدى.
پالائو تېنچ ئۇكياندىكى ئارال دۆلەت بۇلۇپ،فىلىپپىن تىزما ئاراللىرىنىڭ 500كىلومتىر شەرقىگە جايلاشقان.1994-يىلى ئامىرىكىنىڭ ھامىيلىقدىن قۇتۇلۇپ ،مۇستەقىل بولغان.

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
مەنبە:http://news.ifeng.com/world/200906/0610_16_1196822.shtml
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭ تولۇق ئوقۇش