Ésimdiki érki

ئېسىمدىكى ئېركى



(شائىر نۇرمۇھەممەد ئېركى (1927 - 1984) خاتىرىسىگە بېغىشلايمەن)


(1)

ئۇنتۇش گەرچە شاتلىق ئېلىپ كەلسىمۇ،
مېنىڭ ئۈچۈن شاتلىق بىلەن ئازاب بىر.
«ئۇنتۇپ كەت» دەپ بىر كىم بۇيرۇق بەرسىمۇ،
ئۇنتۇش ئۈچۈن سېغىنارمەن بەرىبىر.
ئۇنتۇش مۈمكىن بولغان بىلەن بەختنى،
مۈمكىن بولماس شائىرلارنى ئۇنتۇشقا.
مەڭسىتمەسلىك مۈمكىن شاھلىق تەختىنى،
بولماس سېنى مەڭسىتمەستىن تۇرۇشقا.
چۈنكى سېنىڭ شېئىرلىرىڭ ھەقىقەت،
بەخت دىگەن ھەقىقەتتىن تېپىلار.
ياشىساڭمۇ ھاياتتا سەن چېكىپ دەرت،
تىنىقىڭدىن يەنە سۆيگۈ ئېتىلار.

(2)

سەن بار چاغدا تېخى شائىر ئەمەستىم،
شېئىر ئوقۇپ يۈرگەن بىلەن قىزىقىپ.
بۈگۈنمۇ ھەم شائىر بولۇپ يۈرمەستىم،
بالىلىقتا كەتكەن بولسام ئېزىقىپ.
بىراق سېنىڭ شېئىرلىرىڭ يول باشلاپ
تېپىپ بەردى يوللىرىمنى ئۇپۇقتىن.
سەن كېلىسەن مېنى مەڭگۈ ھاپاشلاپ،
كۆككە چىقىپ كەتسەممۇ شان- ئۇتۇقتىن.
ھالقىسىدا ئۆتمۈش بىلەن بۈگۈننىڭ
تارىخ شۇنداق ياشاپ كېلەر چېتىلىپ.
ئارىسىدا ھايات بىلەن ئۆلۈمنىڭ
شائىر كېلەر ئەۋلاتلارغا قېتىلىپ.

(3)

كۆڭۈل تىلەر ئۆز ئەركىنى ھاياتتا،
شېئىر ياتماس قەلبلەرگە سولۇنۇپ.
قۇشمۇ تىنچ تۇرماس مەڭگۈ توزاقتا،
كەتكەندىمۇ گەر پەيلىرى يۇلۇنۇپ.
روھنى ئىزدەپ يۈرگەن كەبى پەرىشتە.
شائىر ياشار ئەرك ئىزدەپ بىر ئۆمۈر.
روھ دىگەن ئۇ يەردە ئەمەس، ئەرشتە.
ئەرك دىسەڭ، شائىر كەبى ياشاپ كۆر!

(4)

بەلكىم شائىر غېرىپسىنىپ قالغاندۇر،
قەبرىسىدە ئۈنمىگەندۇر گۈلمۇ ھەم.
يۇلتۇزلارغا قاراپ كۆزى تالغاندۇر،
روھى ئۈچۈن ئەرك ئىزدەپ مۇشۇ دەم.
تۇر ناۋائى، بىر جام شاراب ئېلىپ كەل.
بەلكىم شائىر تەشنالىقتا ياتقاندۇر.
گەر بولسىمۇ ھايات چېغى شاراب تەل،
شاراب ئەمەس، بەلكىم زەھەر يۇتقاندۇر.
شائىر ئۈچۈن ئازاب بىلەن بەخت بىر.
شائىر ئۈچۈن ئۆلۈم دىگەن ھاياتتۇر.
مەيلى جەننەت، مەيلى دوزاخ، بەرىبىر.
شائىر روھى ھەممە يەردە ئازاتتۇر!
ئۇندىن دۈمچەك قەبرە قالدى دىمەڭلار.
قالدى ئەرك ئىزدەپ يۈرگەن بىر يۈرەك.
ئەي شائىرلار ئەركىنلىكنى كۈيلەڭلار!
ئەركىنلىك ئۇ ئادا بولماس بىر تىلەك...

(5)

كىم سېغىنسا، كىم سېغىنسا ئېركىنى،
شېئىرىنى كۆرگەنلەردىن ئىزدىسۇن.
كىم ئېركىنىڭ ئارمىنىنى ئىزدىسە،
ئەركىنلىك دەپ يۈرگەنلەردىن ئىزدىسۇن...

(1988- يىل 12- ئاي. قەشقەر)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(ئەسكەرتىش: بۇ شېئىرىمنىڭ ئەسلى ماۋزۇسى «ئەركىنلىك ھەيكىلىگە بېغىشلىما» بولۇپ، بۇ شېئىرنى 1989- يىلى «قەشقەر ئەدەبىياتى» ژورنىلىغا ئەۋەتسەم ئىلان قىلىنمىغان ئىدى. شۇنىڭ بىلەن شېئىرنىڭ بەزى يەرلىرىنى تۈزەتكەن ئىدىم. لىكىن ئارىدىن سەككىز يىل ئۆتكەندە، «قەشقەر ئەدەبىياتى»نىڭ ئۆز ۋاقتىدىكى مۇھەررىرى ئۇچقۇنجان ئۆمەر تۈزۈپ نەشىر قىلدۇرغان «ئاھ، نۇرلۇق ئابىدىلەر» دىگەن مەرسىيەلەر توپلىمىدا بۇ شېئىرىمنىڭ ئۆز ۋاقتىدىكى نۇسخىسى ئىلان قىلىنىپ قالدى. بۇ قىتىم شېئىرنىڭ ماۋزۇسىنى «ئېسىمدىكى ئېركى» دەپ ئۆزگەرتىش بىلەن بىللە يەنە بەزى كۇپلىتلىرىنى قىسقارتىۋىتىپ تورغا تەييارلىدىم. بۇ نۇسخا - شېئىرىمنىڭ ئاخىرقى قىتىم بىكىتىلگەن نۇسخىسىدۇر)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭




٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
Ésimdiki érki
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


(sha'ir nurmuhemmed érki (1927 - 1984) xatirisige béghishlaymen)


(1)

Untush gerche shatliq élip kelsimu,
Méning üchün shatliq bilen azab bir.
«untup ket» dep bir kim buyruq bersimu,
Untush üchün séghinarmen beribir.
Untush mümkin bolghan bilen bextni,
Mümkin bolmas sha'irlarni untushqa.
Mengsitmeslik mümkin shahliq textini,
Bolmas séni mengsitmestin turushqa.
Chünki séning shé'irliring heqiqet,
Bext digen heqiqettin tépilar.
Yashisangmu hayatta sen chékip dert,
Tiniqingdin yene söygü étilar.

(2)

Sen bar chaghda téxi sha'ir emestim,
Shé'ir oqup yürgen bilen qiziqip.
Bügünmu hem sha'ir bolup yürmestim,
Baliliqta ketken bolsam éziqip.
Biraq séning shé'irliring yol bashlap
Tépip berdi yollirimni upuqtin.
Sen kélisen méni menggü hapashlap,
Kökke chiqip ketsemmu shan- utuqtin.
Halqisida ötmüsh bilen bügünning
Tarix shundaq yashap kéler chétilip.
Arisida hayat bilen ölümning
Sha'ir kéler ewlatlargha qétilip.

(3)

Köngül tiler öz erkini hayatta,
Shé'ir yatmas qelblerge solunup.
Qushmu tinch turmas menggü tozaqta,
Ketkendimu ger peyliri yulunup.
Rohni izdep yürgen kebi perishte.
Sha'ir yashar erk izdep bir ömür.
Roh digen u yerde emes, ershte.
Erk diseng, sha'ir kebi yashap kör!

(4)

Belkim sha'ir ghéripsinip qalghandur,
Qebriside ünmigendur gülmu hem.
Yultuzlargha qarap közi talghandur,
Rohi üchün erk izdep mushu dem.
Tur nawa'i, bir jam sharab élip kel.
Belkim sha'ir teshnaliqta yatqandur.
Ger bolsimu hayat chéghi sharab tel,
Sharab emes, belkim zeher yutqandur.
Sha'ir üchün azab bilen bext bir.
Sha'ir üchün ölüm digen hayattur.
Meyli jennet, meyli dozax, beribir.
Sha'ir rohi hemme yerde azattur!
Undin dümchek qebre qaldi dimenglar.
Qaldi erk izdep yürgen bir yürek.
Ey sha'irlar erkinlikni küylenglar!
Erkinlik u ada bolmas bir tilek...

(5)

Kim séghinsa, kim séghinsa érkini,
Shé'irini körgenlerdin izdisun.
Kim érkining arminini izdise,
Erkinlik dep yürgenlerdin izdisun...

(1988- yil 12- ay. Qeshqer)
********************************
(eskertish: bu shé'irimning esli mawzusi «erkinlik heykilige béghishlima» bolup, bu shé'irni 1989- yili «qeshqer edebiyati» zhorniligha ewetsem ilan qilinmighan idi. Shuning bilen shé'irning bezi yerlirini tüzetken idim. Likin aridin sekkiz yil ötkende, «qeshqer edebiyati»ning öz waqtidiki muherriri uchqunjan ömer tüzüp neshir qildurghan «ah, nurluq abidiler» digen mersiyeler toplimida bu shé'irimning öz waqtidiki nusxisi ilan qilinip qaldi. Bu qitim shé'irning mawzusini «ésimdiki érki» dep özgertish bilen bille yene bezi kuplitlirini qisqartiwitip torgha teyyarlidim. Bu nusxa - shé'irimning axirqi qitim bikitilgen nusxisidur)
********************************
تولۇق ئوقۇش

Yamghur ... Qan

يامغۇر ... قان


ساداقەتجان ھاجى

مەن قەلبىمنى ۋاراقلايمەن
بەش قېتىم ئەمەس، چەكسىز...
ھەر بىر ۋاراققا قارايمەن.
قاناپ كەتتى كۆزۈمنىڭ نۇرى... شەكسىز!

قان ئاشىقتەك ئاقار
قايناپ تېشىپ نالە قىلىپ يارغا.
ئاشىقنىڭ ھالىغا كىم باقار؟
ئاشىق ئېسىلار ئاخىرى دارغا!

قان - قايناۋاتقان قان
ماڭا ئوخشاش ئويلاپ ئۆلۈمنى.
قان - ئويغانغان قان.
قاندا سۇغۇرىمەن گۈلۈمنى...

غۇنچە... غۇنچە... غۇنچە...
ئاشىقنىڭ باغرىنى قان قىلدى شۇنچە!

يەنە شۇ قان.
يامغۇر...قان...
ياغدى قان
تۈنلەردە تامچىلاپ
تاڭلاردا ياندى قان!

مەن قەلبىمنى ۋاراقلايمەن...
ھەر بىر ۋاراققا قارايمەن
ئوقۇماقچى بولۇپ قاننىڭ ئىچىدىكى خەتنى.
يازماقچى بولۇپ خەتنىڭ ئىچىدىكى قاننى...

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
2008-يىل 1-ئاينىڭ 18- كۈنى. قەشقەر
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭



Yamghur ... Qan


Sadaqetjan haji


Men qelbimni waraqlaymen
Besh qétim emes, cheksiz...
Her bir waraqqa qaraymen.
Qanap ketti közümning nuri... Sheksiz!

Qan ashiqtek aqar
Qaynap téship nale qilip yargha.
Ashiqning haligha kim baqar?
Ashiq ésilar axiri dargha!

Qan - qaynawatqan qan
Manga oxshash oylap ölümni.
Qan - oyghan'ghan qan.
Qanda sughurimen gülümni...

Ghunche... Ghunche... Ghunche...
Ashiqning baghrini qan qildi shunche!

Yene shu qan.
Yamghur...Qan...
Yaghdi qan
Tünlerde tamchilap
Tanglarda yandi qan!

Men qelbimni waraqlaymen...
Her bir waraqqa qaraymen
Oqumaqchi bolup qanning ichidiki xetni.
Yazmaqchi bolup xetning ichidiki qanni...

***********************
2008-yil 1-ayning 18- küni. Qeshqer
***********************
تولۇق ئوقۇش

Men-heqiqetke qaytqanlarning sha'iri

مەن-ھەقىقەتكە قايتقانلارنىڭ شائىرى


ساداقەتجان ھاجى

ئەي سورۇن ئەھلى، توختات ئالقىشىڭنى. مەن شېئىر ئوقۇمايمەن. چۈنكى مەن ھاراقكەشلەرنىڭ شائىرى ئەمەس. بەلكى غاپىللىقتىن قول ئۈزگەن ئويغاقلارنىڭ شائىرىمەن. بېشىغا چۈشكەن كۈلپەتنى ھىس قىلىپ، باغرى ئازاپتىن ئۆرتەنگەن دەردمەنلەرنىڭ شائىرىمەن.
ئويغاندىم دىمە. كۆزلىرىڭدىن نۇر چاقناپ تۇرغىنى بىلەن روھىڭ مەستتۇر. دەردىم بار دىمە. كۆزلىرىڭدىن ياش تۆكۈلۈۋاتقىنى بىلەن باغرىڭ قان ئەمەستۇر. بەتبەشىرە يۈرىكىڭنى مەدھىيەلەيدىغان پاساھەتلىك قەسىدەڭنى توختات. ساختىلىقىڭنى كۆز-كۆز قىلما. ماڭا چىنلىق كىرەك!
ئەگەر خالىساڭ قىپقىزىل قېنىڭ بىلەن سۈپسۈزۈك كۆز يېشىڭدىن بىر پىيالە شەربەت تەييارلا. مەن ساڭا ئەنە شۇ چاغدا شېئىر ئوقۇپ بېرىمەن. ئاشۇ بىر پىيالە يېڭى شەربەتنى پاك-پاكىز ئىچىۋىتىشىڭ ئۈچۈن شېئىر ئوقۇپ بېرىمەن. خۇددى تەقۋادارلار ئىمانىڭغا، ئىنسابىڭغا، بەخت-ئىقبالىڭغا ۋە ئۆمرۈڭگە دۇئا قىلغاندەك، ئىش-ھەرىكىتىڭگە نۇسرەت تىلىگەندەك چۇڭقۇر ئىخلاسىم بىلەن شېئىر ئوقۇپ بېرىمەن.
ئەگەر قۇدرىتىڭ يەتسە، ھىلىگەر ۋە قارا نىيەت ساقىيغا سەجدە قىلىشنى توختات. ئۇنىڭ دالالىتىگە قۇلاق سالما. ئۇ ساڭا ئۆزىمۇ كىرىشكە ئەبەدىي مۇيەسسەر بولالمايدىغان جەننەتنى ۋەدە قىلىۋاتىدۇ. ئەجەبا، جەننەتنىڭ دەرۋازىسى شۇنداق ئاسان ئېچىلامدۇ؟ ئۇ يەنە ئۆمەر ھەييامنىڭ ئاۋازى ئارقىلىق سېنىڭ روھىڭنى ئارام تاپقۇزماقچى بولىۋاتىدۇ. ئەجەبا، ئۆمەر ھەييام سىلەرنى مەست قىلىش ئۈچۈن، سىلەرنى ئاللاھنىڭ ئالدىدا رەسۋا قىلىش ئۈچۈن شېئىر يازغانمۇ؟!
ئەي سورۇن ئەھلى، ئورنۇڭلاردىن تۇرۇڭلار! بۇ مەيخانىنى تەرك ئېتىپ، مەن بىلەن تەبىئەتكە قايتىڭلار. زىرائەتلەرنى يەڭلار، گۈللەرنى پۇراڭلار. سۇلارنى ئىچىڭلار.ماھىيەتنى ئۆزگەرتىۋەتمەڭلار. ماھىيەتنى ئۆزگەرتكۈچىلەر سىلەرنى ئۆزگەرتىش ئۈچۈن شۇنداق قىلىدۇ...
ئەگەر سىلەر ماڭا ئەگەشسەڭلار، مەن سىلەرگە سىلەر تېخى ئاڭلاپ باقمىغان ئەڭ ئېسىل شېئىرلىرىمنى ئوقۇپ بېرىمەن. تاكى سىلەر مەندىن رازى بولغانغا قەدەر.چۈنكى، مەن – ھەقىقەتكە قايتقانلارنىڭ شائىرى.
ئاللاھ ھەممىمىزنى ھىدايەت ۋەسلىگە مۇيەسسەر قىلسۇن. ھارامغا بولغان نەپرىتىمىزنى قاتتىق، ھالالغا بولغان مۇھەببىتىمىزنى چۈڭقۇر قىلسۇن!

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(1997-يىل 2-ئاي. قەشقەر)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(مەنبە: «تۇرپان» ژورنىلى. 1999-يىللىق 1-سان)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


Men - heqiqetke qaytqanlarning sha'iri

Sadaqetjan haji

Ey sorun ehli, toxtat alqishingni. Men shé'ir oqumaymen. Chünki men haraqkeshlerning sha'iri emes. Belki ghapilliqtin qol üzgen oyghaqlarning sha'irimen. Béshigha chüshken külpetni his qilip, baghri azaptin örten'gen derdmenlerning sha'irimen.
Oyghandim dime. Közliringdin nur chaqnap turghini bilen rohing mesttur. Derdim bar dime. Közliringdin yash tökülüwatqini bilen baghring qan emestur. Betbeshire yürikingni medhiyeleydighan pasahetlik qesidengni toxtat. Saxtiliqingni köz-köz qilma. Manga chinliq kirek!
Eger xalisang qipqizil qéning bilen süpsüzük köz yéshingdin bir piyale sherbet teyyarla. Men sanga ene shu chaghda shé'ir oqup bérimen. Ashu bir piyale yéngi sherbetni pak-pakiz ichiwitishing üchün shé'ir oqup bérimen. Xuddi teqwadarlar imaninggha, insabinggha, bext-iqbalinggha we ömrüngge du'a qilghandek, ish-herikitingge nusret tiligendek chungqur ixlasim bilen shé'ir oqup bérimen.
Eger qudriting yetse, hiliger we qara niyet saqiygha sejde qilishni toxtat. Uning dalalitige qulaq salma. U sanga özimu kirishke ebediy muyesser bolalmaydighan jennetni wede qiliwatidu. Ejeba, jennetning derwazisi shundaq asan échilamdu? U yene ömer heyyamning awazi arqiliq séning rohingni aram tapquzmaqchi boliwatidu. Ejeba, ömer heyyam silerni mest qilish üchün, silerni allahning aldida reswa qilish üchün shé'ir yazghanmu?!
Ey sorun ehli, ornunglardin turunglar! bu meyxanini terk étip, men bilen tebi'etke qaytinglar. Zira'etlerni yenglar, güllerni puranglar. Sularni ichinglar.Mahiyetni özgertiwetmenglar. Mahiyetni özgertküchiler silerni özgertish üchün shundaq qilidu...
Eger siler manga egeshsenglar, men silerge siler téxi anglap baqmighan eng ésil shé'irlirimni oqup bérimen. Taki siler mendin razi bolghan'gha qeder.Chünki, men – heqiqetke qaytqanlarning sha'iri.
Allah hemmimizni hidayet weslige muyesser qilsun. Haramgha bolghan nepritimizni qattiq, halalgha bolghan muhebbitimizni chüngqur qilsun!

٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(1997-yil 2-ay. Qeshqer)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(menbe: «turpan» zhornili. 1999-yilliq 1-san)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
تولۇق ئوقۇش