Jan ara janan yatur ayet oqup

جان ئارا جانان ياتۇر ئايەت ئوقۇپ

شائىر غوجىمۇھەممەد مۇھەممەد
(2008-يىلى 5-ئاي، خوتەن)م

*****************************************
جان ئارا جانان ياتۇر ئايەت ئوقۇپ
*****************************************



غوجىمۇھەممەد مۇھەممەد
******************************



(1)

كەزسەم خوتەننى، قەشقەردە ئاھىم.
ياش تۆكتى ئاقسۇ، مىڭ ئەردە ئاھىم.

ئىزدەپ تىنچلىق بارسام ئىلىغا،
قانىتى بوغۇق كەپتەردە ئاھىم.

ئاتۇشقا چىقسام تاشلار يېرىلدى،
جاندا بىلەنگەن شەمشەردە ئاھىم.

تۇرپاندا قەبرە، بولدۇم ھازىدار،
شائىرنى چاپقان خۇمپەردە ئاھىم.

كەزدىم ۋەتەننى ئون بەش چۆرگىلەپ،
ئون بەش تامچە قان مەھشەردە ئاھىم.


(2)

ئالمىخاننىڭ ئالمىسى بار، باغى يوق.
لەيلىخاننىڭ گۈلى بار، گۈلزارى يوق.

سايرىماڭلار غۇنچىخانغا تەلمۈرۈپ،
ئېچىلىشقا بەھرى ئاپتاپ يازى يوق.

تاڭغا يىغلاپ ئولتۇرىدۇ نۇرىخان،
تۈندە كەلمەڭلار ئۇنىڭ چىراغى يوق.

چىللىماڭلار ھۆرىخاننى بەزمىگە،
ئاڭا ئاشىق يىگىتى - سەردارى يوق.

تىڭشىماڭلار كۈيلىسە ئازادىخان،
جان غېمىدىن كۆڭلىنىڭ ئارامى يوق.


(3)

يارىم كېلىپتۇ كۆرۈپ كەتكىلى.
ساچىنى چۇۋۇپ ئۆرۇپ كەتكىلى.

جېنىمنى ئويناپ بارماقلىرىدا،
بارماقلىرىمدا ئۆلۈپ كەتكىلى.

دوزاق ئوتىدىن ئالغاچ كېلىپتۇ،
ئۆچكەن قېنىمغا كۆمۈپ كەتكىلى.

لەۋلىرى سەرسان، كۆكسىدە ئىسيان،
يىغلاپ كېلىپتۇ كۈلۈپ كەتكىلى.

سۇندۇر قەدەھنى، جىسمىم شاراپتۇر،
يارىم كېلىپتۇ چۈمۈپ كەتكىلى.


(4)

گۈل ئېچىلدى، تاڭدا ئۇخلار بۇلبۇلى.
تال يىشىندى، سۇدا ئوينار سۇمبۇلى.

چۆل مۇقام چالۇر بوران پەنجى ئىلە،
شەمۇ - شە ياڭرار مۇساپىر مەرغۇلى.

ئەر بالاغەت دەشتىدە پىيادىدۇر،
ئىنتىزار باغلاقتا كىشنەر دۇلدۇلى.

جان ئارا جانان ياتۇر ئايەت ئوقۇپ،
نۇر چاچار كۆزىدە ئىشرەت يوللىرى.

ئەي خۇدا سەن كىمنى يار قىلدىڭ ماڭا،
جىسمى خار، قەلبى مۇھەببەتنىڭ قۇلى؟!


(5)

تەرسالىقىمدا ئىتائەت ئۆلمەس.
رەسۋالىقىمدا مۇھەببەت ئۆلمەس.

ئۆلۇم دەشتىگە سالمىسام ئاتنى،
ھايات باغچامدا ھالاكەت ئۆلمەس.

مىڭ بىر كېچىگە ياقمىسام چىراغ،
جىنلارنىڭ سۈرى - قاباھەت ئۆلمەس.

رەقىپ ياشلىرىدا يۇيۇنمىسام گەر
يۈرىكىمدىكى جاراھەت ئۆلمەس.

قۇتۇلمىغىچە جان ھىجرانىدىن،
روھىمدىكى جىنايەت ئۆلمەس.


(6)

ئۆزۈمگە بىر ئۆزۇم ھەقدا قەلەندەر مەن.
ساپايەم زارىدىن سەۋدا قەلەندەرمەن.

كېچىپ نىگاردىن كىم يەتتى ھىجرانغا،
ئۇنىڭ ھۆر قان ۋە ياشىدا قەلەندەرمەن.

ۋىسال ئارغامچىسىدا كىم باغلىنىپ يىغلار؟
بەخت ئىچرە جۇداسىدا قەلەندەرمەن.

بىراۋنىڭ تاجى كۈلپەتتۇر بۇ باشىمغا،
شەھانە قۇل ئاراسىدا قەلەندەرمەن.

بىھۇشلۇق چۆلىنى ئىستەيدۇ بۇ كۆڭلۈم،
يېشىلسەم گۈل بازارىدا قەلەندەرمەن.


(7)

كۆنسە كۆزۇمگە كۈلپەت نە ئىلاج؟
كۆنسە ئۆلۈمگە قىسمەت نە ئىلاج؟

ۋەھىمە بىرلەن مەھكەم تاقالغان
قەبرەئى دىلغا رىغبەت نە ئىلاج؟

ھەقىقەت - قىلىچ، نۇرى - قىزىل قان،
بىلمىگەن ئەرگە ھېكمەت نە ئىلاج؟

ئۇنتۇپ ياشىغان ئۆلەر سېغىنىپ،
سېغىنمىغۇچە ئىبرەت نە ئىلاج؟

جان تەندە ئامان - قۇلۇڭدا جاھان،
بىلمىسەڭ مەڭگۈ پۇرسەت نە ئىلاج؟


(8)

سېغىن باش ئۇرغىلى خۇدا ياخشى.
ئاڭا يەتكىلى ھەم گۇنا ياخشى.

ۋەتەنسىز قالمايدۇ ئىتمۇ ئاخىرى ھەرگىز،
تىللىما زىكرىگە ھەمدۇ - سانا ياخشى.

گادايلىق تونىنى سال ، دېدىڭ كىمگە؟
بىراۋنىڭ تاجىدىن ئەسكى كۇلا ياخشى.

قۇياشقا تەلمۈرۈپ ياتقان كېچەلەردىن،
سەپەردە بولغىنىڭ جاندىن جۇدا ياخشى.

غوجى جان ئايۋىنىدىن چىق قىلىپ ئىسيان،
سايدىكى قارا تاشقىمۇ سادا ياخشى.


(9)

نەۋائىي ھەزرىتىم ياققان چىراغمەن.
شاھ مەشرەپ چۆلىدە يالاڭ ئاياغمەن.

جاھاننى تەلمۈرتۈپ مەيسىز، بادەسىز،
ھەييامنىڭ قولىدا سۇنغان ئاياقمەن.

كۆيىمەن دوزاخ مەندە بولغىچە ۋەيران،
زېمىننىڭ قەلبىدە يانغان چىراغمەن.

ئىسمىمدىن قان ئاقىدۇ، جىسمىمدىن جان،
تۇلپار ئىزىغا قايتقان تۇپراقمەن.

كەچۈر ئەي تەڭرىم ئازسا قەلىمىم،
قۇياشقا يېقىن تاڭدىن يىراقمەن.


(10)

بىر دېسەڭ مىڭ بولۇپ چېچىلغايمەن.
مىڭ دېسەڭ بىر بولۇپ يىغىلغايمەن.

سىر دېسەڭ كۆز يېشىمنى چۈشەنمەستىن،
قىپ - قىزىل قان بۇلۇپ ئېچىلغايمەن.

ئۆلدى دەپ سۈرەن سالساڭ ئالىمىڭگە،
قايتىدىن دارلىرىڭغا ئېسىلغايمەن .

تۈن دىسەڭ ھاياتىمنى، تۈن كۆكسىگە
نۇر دېگەن ئەشار بولۇپ يىزىلغايمەن.

مەن بار مەن سېنىڭ پۈتكۈل ھاياتىڭدا،
تاكى سەن ئۆلمىگىچە ياشىغايمەن.


(11)

ئېگىلگەن باشقا ئۇرارمەن قېلىچ.
ئېزىلگەن تاشقا ئۇرارمەن قېلىچ.

ئەڭ چوڭ دۈشمىنىم بىچارىلىكتۇر،
تۆكۇلگەن ياشقا ئۇرارمەن قېلىچ.

رەقىبىم بولسا ئامان قويمىسۇن،
ئۇ بەرگەن ئاشقا ئۇرارمەن قېلىچ.

ئۆتتى پۇشايماندا ھەر بىر كېچەم،
ئارسىز قۇياشقا ئۇرارمەن قېلىچ.

قەبىھ قەيسەرلىكىمدىن مەۋجۇتمەن،
تىترەپ ياشاشقا ئۇرارمەن قېلىچ.


(12)

ئۇھسىنىپ دەم - دەم دەرىزەمنى قاقار بىر كىم.
پەرىشان كۆڭلۈمنى يەنە سۇندۇرۇپ چاقار بىر كىم.

مۇھەببەت تۇندىكى بىر تال يۇلتۇزدا ئويغاق،
خىيالىمنى ئېغىر ساپانغا قاتار بىر كىم.

جېنىم سەرسانە ، ئۆلۈم دەرۋازىسىنى ئەتمەپتۇ،
يۈرىكىمدىكى پىراق داۋانىدىن ئاشار بىر كىم.

غىچىرلاپ سۆڭەكلىرىمدە ساناقسىز ھارۋا،
مېنى قۇل بازارىدا تىنماي ساتار بىر كىم.

تاكى تاڭ يورىغىچە سۆيگۈگە مەشغۇلمەن،
پىلىك ئۇشلاۋاتقان زۇلمىتىمگە ئاقار بىر كىم
&&&&&&&&&&&&&&&&&

تولۇق ئوقۇش

nobil mukapatigha erishken xenzular

نوبىل مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن خەنزۇلار

نوبىل مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن خەنزۇلار


ھازىرغىچە خەنزۇلاردىن يەتتە ئادەم نۇبىل مۇكاپاتىنىڭ ساھىبى بۇلغان. بۇلار تۆۋەندىكىلەردىن ئىبارەت:

(1) لى جىڭداۋ.
1926 - يىلى شاڭخەيدە تۇغۇلغان. كىيىن ئامرىكا تەۋەلىكىگە ئۇتكەن.
1957 - يىلى 31 يېشىدا نۇبىل فىزىكا مۇكاپاتى ئالغان.

(2) ياڭ جىننىڭ.
1922 - يىلى ئەنخۇيدا تۇغۇلغان. كىيىن ئامرىكا تەۋەلىگىگە ئۇتكەن.
1957 - يىلى 35 يېشىدا نۇبىل فىزىكا مۇكاپاتى ئالغان.

(3) دىڭ جاۋجۇڭ.
1936 - ئامرىكىدا تۇغۇلغان.
1976 - يىلى40 يېشىدا نۇبىل فىزىكا مۇكاپاتىنى ئالغان.

(4) لى يۇەنجى
1936 - يىلى تەيۋەندە تۇغۇلغان. كىيىن ئامرىكىغا كۇچۇپ كەتكەن.
1986 - يىلى 50 يېشىدا نۇبىل خىمىيە مۇكاپاتىغا ئىرىشكەن.

(5) جۇ دىۋېن.
1948 - يىلى ئامرىكىدا تۇغۇلغان.
1997 - يىلى 49 يېشىدا نۇبىل فىزىكا مۇكاپاتى ئالغان.

(6) سۇي چى.
1939 - يىلى خېنەندە تۇغۇلغان. كىيىن ئامرىكا تەۋەلىكىگە ئۇتكەن.
1998 - يىلى 59 يېشىدا نۇبىل فىزىكا مۇكاپاتىنى ئالغان.

(7) گاۋ شىڭجىيەن.
1948 - يىلى جىياڭشىدا تۇغۇلغان. ئۇ مۇكاپات ئالغان يىلى فىرانسىيە تەۋەلىكىگە ئۇتكەن.
2000 - يىلى 52 يېشىدا نۇبىل ئەدىبىيات مۇكاپاتىغا ئىرىشكەن.

مەنبە
http://asrim.cn/ShowPost.asp?ThreadID=1251

تولۇق ئوقۇش

Ezgu rohlar enjumeni

****************************
Ezgü rohlar enjümeni
****************************


Haji ehmed költégin
***********************


Töhpidin tarix yaratqan tajidanlargha salam!
El séghin'ghan ezgu roh - sahipqiranlargha salam!
Dangqi dastan elfarabi hem yüsüp, mehmud kebi,
Ilmu hikmet pirliri - shahi jahanlargha salam!
Hezriti lutfiy, newa'iy, nöbéti, nezariydek,
Dur tökülgen lebzidin shirin zebanlargha salam!
Xushnawa bulbul süpet küychi nefise, nuzugüm,
Tün kökining yultuzi, mahitabanlargha salam!
Ong qolum köksumde, chongqur ihtiram - hormet bilen,
Bash égip berdim shu yengligh kamiranlargha salam!


Farabigha

Ilmu irpan kökide chaqnap quyashtek yandingiz,
Pen qesirige puchulmas puxta bir ul saldingiz.
Dewringizde tengdishi yoq onlighan qamus yézip,
«ellame», «ikkinchi ustaz» dep ulugh nam aldingiz.
«chong muzika qamusi» din kirgüzüp sen'etke jan,
Keship étip qalun, ghijekni, «rak», «oshaq» qa chaldingiz.
Ötti on ikki esir … tupraqqa singdi jismingiz,
We lékin elning diligha menggü ornap qaldingiz.


Mehmud kashgheriyge

Xuddi bir mezmut chinardek yüksilip qed serwingiz,
Ilimingiz ziyasida nurlandi shanliq dewringiz.
Ana tilning shewkitini yaydingiz alem ara,
Ijtihattin aylinip altun'gha jebru sewringiz.
Ötti ming yil … boldi gumran qanche xanliq seltenet,
Qed köterdi tagh kebi qayta mubarek qewringiz.
Ey ulugh denayi alim, rohingizni küldürüp,
Ihtiramda yad éter sizni tümenming newringiz.,


Yüsüp xas hajipqa

Töhpe eylep elge «qutadghubilik» dastanini,
Zilzilige saldingiz xaqaniye-astanini.
Eqlu hikmet nurida el könglini nurlandurup,
Ettingiz awat ilim baghi-ijad bostanini.
Tüzdingiz dölet uchun adil we heq qanun-tüzüm,
Padishahlar desturi, el bashqurush mizanini.
Emdiki ewlad qézip almaqta zor rohiy ozuq,
Siz miras etken soghalmas dur - jawahir kanini.


Ehmed yüknekige

Pütülgen bolsimu teqdir ezeldin sizge emaliq,
Lékin, tengri ata qilghan ajayip eqlu danaliq.
Ilim nuri yorutqachqa idi qelb közingiz rushen,
Ayan besh qol kebi yaxshi-yamanliq, set we renaliq.
Yézip qaldurdingiz dastan «etebetulhaqayiq» ni,
Eqil durdanisi birle neqishlep shunche menaliq.
Eger ömride her insan yétip qedrige yar tutsa,
Shipa tapqay ichip kewser uningdin eqli emaliq.


Yüsüp sekkakigha

Baqmighachqa rayigha duchar bolup xan qehrige,
Toldi rizqi jamingiz zulmi qabahet zehrige.
Tar qepes-zindan ichide pütti «muftahil ulum»
Qaldi penning achquchi sizdin tumenming newrige.
Séghinip qilghay tawap «xunxay mazar» dep ehli yurt,
Sizge qorghas tupriqida turghuzulghan qebrige.


Mewlane lutfigha

Eylisem yad shé'iriyetning «melikul kalam» ini,
Righbiti toldurdi gülgün meyge könglüm jamini.
«lutfi diwani» diki ser xil ghezeller zewqidin,
Gungga dilxanemde parlatti yoruqluq shamini.
Yürikimge chüshti atesh «gül we newruz» ni oqup,
Shungghidim boylap muhebbet nehrining qaynamini.
Rohi ustazing her axsham boldi hemsöhbet manga,
Urghutup qelbimde yalqunluq ijad ilhamini.


Elishir newa'iyge

Ijad baghini abad ettingiz mungluq nawa eylep,
Kebi sumrugh tesewwur kökide seyri sama eylep.
Nizami penjisige urdingiz penje qiran shirdek,
Ana tilda shé'irning qudritini purbaha eylep.
Sinaq meydani qildingiz junun deshtini ashiqqa,
Qeyisning közige leyli wisalin tutiya eylep.
Qoyup öz derdingizni yettingiz derdige shirinning,
Hekim loqman kebi dil zexmi perhadqa dawa eylep.
«chahar diwan» bilen «xemse» üchün singdürdingiz qan-ter,
Miras bolsun dep ewladqa ijadtin bagh bina eylep.


Nefisege

Sazingizgha qil emes, jan rishtini tar ettingiz,
Ilmi sennet, ijtihadni bir ömur yar ettingiz.
Siz bilen qayta hayatliq tapti «on ikki muqam»
«ishret enggiz» ni qoshup bu baghni gülzar ettingiz.
«exlaqiy jemile», «diwan nefisi», «shuruhulqulup»
Hikmitige minglighan dillarni xushtar ettingiz.
Ejringiz hem pezlingizdin dur-jawhirlar tizip,
Neslingizge bibaha bayliqni yadikar ettingiz.


Zelilige

Perwish etkechke körüp her bir ghezelni bir oghul,
Nezmingizning boldi shekli rengmu-reng, menasi mol.
Kezdingiz yurt baghrini derwish kulasini kiyip,
Qalmidi siz barmighan ilchi, ili, turpan, qumul.
«kulliyat diwan zelili» hem «sepername» bilen
Berdingiz örnek, échip ehli ijadqa kengri yol.


Nöbitige

Kirgüzüp her bir ghezelning jismigha jan nöbiti,
El ichide ejridin quchti sherepshan nöbiti.
Bir qatarda yesewiy, newa'iy, meshrebler bilen
Medriselerde oqushluq boldi «diwan nöbiti»
Baghri qan kakkuk nawasidek méni munglandurup
Boldi her da'im köngül xanemde méhman nöbiti.


Meshrebke

Lewzingizdin tamdi isyankar ghezeller qanchilap.
Shum jahalet pirliri, naheq, riyani qamchilap.
Xorlinip erlik ghurur, bop kettingiz terki jahan,
Yolingizgha dam durulghach pitnidin qapqanchilap.
Biwaqit sörep ölumge bardi kaj teqdiringiz,
Éyttingiz yangraq ghezel dar aldida merdanchilap.
Bir éghizdin xelqi alem «ewliya meshreb» didi,
Ihtiramda aldi bashqa sizni el alqanchilap.
Baghri qan bulbul küyidek mung töküp esh'aringiz
Yürikimge saqidi yamghurgha oxshash tamchilap.


Hirqitige

Toldurup gülgün sharabqa zoq we ilham jamini,
Yazdingiz dastan «muhabbetname-mihnetkame» ni.
Biwapaliq, shum gherezlik illitini qamchilap,
Ettingiz örnek wapagha gül we bulbul namini.
Söygu baghida chirayliq gul - chimenler yashnitip,
Kettingiz nurlandurup dilda muhebbet shamini.


Gumnamgha

Bibaha bilgen kebi bulbul chimenning qedrini,
Bildingiz jandin ezizraq el - wetenning qedrini.
Étiqad baghlap yürektin yurtni ke'be ettingiz,
Jan makan etken kebi bilgechke tenning qedrini.
Jennetulme'wadiki hörlerni qilmastin tama,
Bildingiz yandiki meshuq - gul bedenning qedrini.
Yadlisam esh'aringizni söyüner janu - dilim,
Kekridin bilgechke ela balu qentning qedrini.


Xarabatigha

Yürikimde kani sözdin zer - jawahir axturup,
«mesnewi diwan» ingizni oqudum eng yaqturup.
Qildi lal eqli hushumni undiki durdanilar,
Yürikimde zoq we ilham chaqmiqini chaqturup.
Pikri chongqur nezmingizdin alimen rohi ozuq,
Intiler shakrapqa kim aldida bal - qaymaq turup?!


Qelenderge

Qelemde padishah, söygu bazarida qelendersiz,
Köyük teptide jan - jismi éter jewlan semendersiz.
Söyüshke jan pida eylep, söyülmey öttingiz, epsus,
Étip boq-boq kowukta zarlighan yégane demdersiz.
Séghindim rohingizgha alghili telim muhebbettin,
Besi müshkülde qalghan'gha somrughi tashlighan persiz.


Ershige

Bézip altun qesirde tunjuqushtin, binawaliqtin,
Sha'irliq renjini ela körüpsiz padishahliqtin.
Bolup olja reqiblerge tirik tashlandingiz görge,
Yüzini öridi taj-seltenet sizge panahliqtin.
Oqup «diwan» ingizni qansirashtin qochular baghrim,
Nésip bolghach manga shahliq hozuri dilkushaliqtin.


Nezarigha

«xemse» ni eylep ijad ishiq ehlige jan qattingiz,
Qosh yüreklerni muhebbet rishti bilen chattingiz.
Kestürüp tagh ot yürek perhadqa shirin ishqida,
Leylining piraqida mejnunni qan yighlattingiz.
Rabi'e-se'idinni tashlap derdi hijran deshtige,
Gülnisaning ishqida mehzunni otqa attingiz.
«xemse» baghida méni seyli - tamasha qildurup,
Yürikimde söyguning gülxanini olghayttingiz.


Seburige

Newa'iy izidin ijad qilip dastan «maqalat» ni,
Tesewwurda ri'alliqqa chétipsiz oy-xiyaletni.
Zuwan'gha kirdi köz aldimda janliq murghi dunyasi,
Körüp heyrette qaldim bu ejeb séhri karametni.
Muradliq menzilige yetti axir natiwan janlar,
Sélip ishqa parasetni, qanat eylep jasaretni.
Ri'alliq jan'gha tekkende aramgah eylidim da'im,
Qelemde siz qurup chiqqan chirayliq bu imaretni.


Nuzugumgha

Téxi on üch yéshimda qissingiz qelbimge ot yaqqan,
Oqup bersem anamgha köz yéshi derya bolup aqqan.
Oyulghan zer neqishtek yürikimge naxshingiz sizning,
Ashu naxsha sebi janda shé'ir ishqini oyghatqan.
Ejeb titrettingiz yawni oqup dar aldida naxsha,
Köreshchan rohingiz erk dep ghazatqa elni qozghatqan.
Bu yurt ehli yene körgeymu sizdek qehriman qizni?
Aqar yultuz kebi parlap, quyash nurini chaqnatqan.


Sadir palwan'gha

Bu alemge yene sizdek bahadir jan tughulghaymu?
Shija'ette oghuzxandin udum alghan tughulghaymu?
Qilich - neyze élip qolgha, yighip qewmini bir yolgha
Reqipke qarshi jeng achqan alip arslan tughulghaymu?
Toqup otluq qoshaqlarni, bösüp müshkül tosaqlarni,
Yawuz düshmenni titretken jesur palwan tughulghaymu?
Séghindim rohingizgha tagh yürek batur bowam sadir,
Yene el bextige sizdek ésil oghlan tughulghaymu?


Bilal nazimgha

Qilghinida bir senem sizni özige mehliya,
Tamghini qeghezge qan boldi, emeskim reng siyah.
Püttingiz ishqiy ghezeller kün we tün tar hojrida,
Yargha dil zarini éytip, tengrige hemdu sana.
Ijtihadu ejringizdin qed köterdi «nuzugum»
Hem «ghazat der mülki chin», «ghezeliyat» - üch zer qiya.
Özge yurtta derdi hijrandin öchüp köz nuringiz,
Boldingiz etmekke zar yurt tupriqini tutiya.
Dilda urghutti weten ishqini kaj teqdiringiz,
Etmisun terki weten hich bendini alempanah.

★★★★★★★★

***********************************************
(menbe: «qeshqer edebiyati» zhornili. 2003-yilliq 3-san)
(bashqa torbetlerge köchürüp yollashqa bolmaydu)
***********************************************

تولۇق ئوقۇش

tursunay saqim xanim eslendi

Talantliq edebiy terjiman tursun'ay saqim xanim eslendi


«diyarim» tori mexsus xewiri:
2008- yili 12- ayning 27- küni (shenbe) chüsh sa'et 12 de saqim hajim qizi merhume tursun'ay saqim tughulghanliqining 72 yilliqi, wapatining ikki yilliqi we «ana yurttin anadolo boylirighiche» kitabining neshirdin chiqishi munasiwiti bilen közge körün'gen türk tili terjimani, edib, merkizi xelq radi'o istansisining tunji ewlat türk tili diktori, «memet awaq»(yashar kamal), «juwiliq xanim», «chaliqushi»(rishat nuri güntigin), «öksüsh»(kerime nadir), «saman yoli», «uyqusiz kichiler»(kerime nadir) qatarliq kitablarning terjime qilghuchisi, junggo - türkiye ikki dölet dostluq elchisi merhume tursun'ay saqimning wapatining 2 yilliqi xatirlendi.
Bu qétimqi xatirlesh pa'aliyitini merhumning singlisi meryem saqim xanim teshkilligen bolup pa'aliyetke jem'iyettiki her sahe zatlar , alim , yazghuchilar, sha'irlar we merhumning hayat waqtidiki dostliridin bolup 300 ge yéqin kishi qatnashti.
Xatirlesh pa'aliyitide merhum tursun'ay saqimning hayati pa'aliyiti we ish izliri eslep ötüldi . Merhumning dostliri we uruq tuqqanliri uning hayat waqtidiki untulghusiz töhpe netijilirini we ish izlirini tesirlik bayan qildi we eslep ötti.
«diyarim» torimiz merhum tursun'ay saqim xanimning hayati teswirlen'gen mexsus félimni keng xelqimizge we tordashlargha sunduq.
Filimning menzili

Http://bbs.Diyarim.Com/read.Php?Tid=29773

Munasiwetlik süretler

تولۇق ئوقۇش

bombay dunyani ganggiritip qoydi

بومباي دۇنيانى گاڭگىرىتىپ قويدى

بومبايدا دۇنيادىكى دىنلارنىڭ ھەممىسى بار، شۇنداقلا مۇھىم دىنلارنىڭ ئىجتىمائىي تەشكىلاتلىرى ۋە دىن تارقىتىش سورۇنلىرى بار، ئەمما بۇنىڭدىن ئىلگىرى بۇ يەردە دىنىي ياكى ئىرقىي توقۇنۇش بولۇپ باقمىغانىدى. تېررورلۇق ھۇجۇمىدىن كېيىن بەزى غەرب ئاخبارات ۋاسىتىلىرىنىڭ خەۋىرىدە: ھىندىستاننىڭ «سودا پايتەختى» بومباي ئەمدى «ئىبلىس شەھىرى» گە ئايلىنىدۇ، دېيىلدى

مۇرەككەپ بومباي دۇنيانى گاڭگىرىتىپ قويدى


بومبايدا دۇنيادىكى دىنلارنىڭ ھەممىسى بار، شۇنداقلا مۇھىم دىنلارنىڭ ئىجتىمائىي تەشكىلاتلىرى ۋە دىن تارقىتىش سورۇنلىرى بار، ئەمما بۇنىڭدىن ئىلگىرى بۇ يەردە دىنىي ياكى ئىرقىي توقۇنۇش بولۇپ باقمىغانىدى.
تېررورلۇق ھۇجۇمىدىن كېيىن بەزى غەرب ئاخبارات ۋاسىتىلىرىنىڭ خەۋىرىدە: «ھىندىستاننىڭ ‹سودا پايتەختى› بومباي ئەمدى ‹ئىبلىس شەھىرى›گە ئايلىنىدۇ» دېيىلدى.


«ھىندىستاندىكى قوينى ئەڭ كەڭ شەھەر»

ئەنگلىيىدىكى «يەكشەنبىلىك پېشۋالار»گېزىتىنىڭ 7 – دېكابىردىكى خەۋىرىدە: تېررورلۇق ھۇجۇمى ھىندىستاننىڭ بۇ «پۇل مۇئامىلە ۋە كۆڭۈل ئېچىش مەركىزى» نى ئۈچ كۈن بېكىنمە ھالەتكە چۈشۈرۈپ قويغاندىن كېيىن، «بومباي تىرىشىپ – تىرمىشىپ نورمال ھالىتىگە قايتماقتا»، دېيىلدى. تېررورلۇق ھۇجۇمىنىڭ ئاساسلىق نىشانى بولغان «تاجماھال» مېھمانخانىسىغا 100 مېتىرمۇ كەلمەيدىغان لېئوپورد قەھۋەخانىسى چەت ئەللىك ساياھەتچىلەر ناھايىتى ياقتۇرىدىغان 100 يىللىق تارىخقا ئىگە جاي. بۇ گېزىتنىڭ مۇخبىرى يېقىندا تېررورچىلار ھەدەپ ئادەم ئۆلتۈرگەن بۇ جايغا كەلگىنىدە، خېرىدارنىڭ كۆپلۈكىدىن ھەيران قالغان. ئۇ خەۋىرىدە چەت ئەللىك ساياھەتچىنىڭ: مەن ئەسلىي قەھۋەخانىنىڭ تەڭ يېرىمى بوش دەپ ئويلىغانىدىم، ئەمما بۇ يەرگە كىرىپ ئۆچىرەتتە تۇرىدىغانلىقىمنى ئويلىماپتىمەن، دېگەن سۆزىنى نەقىل كەلتۈردى.
شۇ جايدىكى بىر جۇڭگولۇق مۇخبىرىمىزغا: چەت ئەللىك مەبلەغ سالغۇچىلار ياكى ساياھەتچىلەرگە سېلىشتۇرغاندا، تېررورلۇق ھۇجۇمى يەرلىكلەرگە ھېچقانچە ئازاب كەلتۈرمىگەندەك قىلىدۇ، دېدى. ئۇنىڭ ئېيتىشىچە، بومباي ھازىر ئىلگىرىكى يىللاردىكىگە ئوخشاشلا ئەڭ ئاۋات توي مەرىكىسى ئۆتكۈزۈش مەزگىلىگە كىرىپتۇ، نۇرغۇن جايغا گۈل بىلەن بېزەلگەن لەمپىلەر تىكىلىپ، يەرلىكلەر رەڭگارەڭ كىيىم – كېچەكلەرنى كىيىشىپ، لەمپە ئاستىدا ناخشا ئېيتىپ، ئۇسسۇل ئويناۋېتىپتۇ.
بومباي ھىندىستاندىكى «قوينى ئەڭ كەڭ شەھەر» دەپ قارىلىدۇ، ئۇنىڭ «ئىرق ۋە دىن مۇزېيى» دېگەن نامى بار. بومبايدا تەخمىنەن 60 نەچچە دۆلەتنىڭ مۇھاجىرلىرى ياشايدۇ، بۇ يەردە ھىندى دىنى، ئىسلام دىنى، بۇددا دىنى، چىنا دىنى، يەھۇدىي دىنى، مەجۇسى دىنى، كامالەت دىنى، شىك دىنى، كاتولىك دىنى قاتارلىق دۇنيادىكى بارلىق دىننىڭ مۇرىتلىرى بار. بۇ دىنلار ئۆزلىرىنىڭ ئەنئەنىسىنى ساقلاپ، ئۆزلىرىنىڭ ئىلاھى ۋە ئىگىسىگە چوقۇنىدۇ. بومباي سودا مەركىزى بولغاچقا، ھىندىستاننىڭ جاي – جايلىرىدىن كەلگەن كۆچمەنلەرنى جەلپ قىلغان. ھىندىستاندىكى بەزى جەمئىيەتشۇناسلار مۇنداق قارىدى: ھازىرقى بومبايلىقلارنىڭ ھەممىسى دېگۈدەك يېقىنقى 200 – 300 يىلدىن بۇيان دۇنيا ۋە ھىندىستاننىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن كەلگەن كۆچمەنلەر، ئۇلارنىڭ ئىچىدە ھېچكىمنىڭ خوجايىن سۈپىتىدە باشقىلارنى چەتكە قېقىش سالاھىيىتى يوق ھەم ئۇنداق قىلالمايدۇ. بومباينىڭ قىسقىغىنە نەچچە يۈز يىل ئىچىدە ئادەتتىكى مەھەللىدىن تەرەققىي قىلىپ، ھىندىستاندىكى ئەڭ چوڭ شەھەرگە ئايلىنىشىمۇ مۇشۇ سەۋەبتىن. مەيلى يەرلىكلەر بولسۇن ياكى چەت ئەللىك بولسۇن، مەيلى نامراتلار بولسۇن ياكى بايلار بولسۇن، بۇ پەۋقۇلئاددە چوڭ شەھەردە ئۆز ئورنىنى تاپالايدۇ.


ئۆي ئىجارىسى پارىژدىكىدىنمۇ يۇقىرى

«ھىندىستان ۋاقتى» گېزىتىنىڭ خەۋىرىگە قارىغاندا، جەنۇبىي ئاسىيادىكى ئاساسلىق شەھەرلەرنىڭ ئىستېمال كۆرسەتكۈچىدە بومباي ھەمىشە 1 – ئورۇندا تۇرىدىكەن. مەيلى كۆكتات، مېۋە – چېۋە، قازان – قۇمۇچ، چىنە – قاچا بولسۇن ياكى مېھمانخانا قاتارلىقلارنىڭ بولسۇن، بومبايدىكى باھاسى جەنۇبىي ئاسىيادىكى باشقا شەھەرلەرنىڭكىدىن خېلىلا يۇقىرىكەن. جەنۇبىي ئاسىيادىكى بىر نەچچە ئاساسلىق شەھەرنى ساياھەت قىلغان شياڭگاڭلىق ساياھەتچى مۇخبىرىمىزغا: بومبايدا مال باھاسى ھەيران قالغۇدەك يۇقىرى ئىكەن، جەنۇبىي ئاسىيادىكى باشقا شەھەرلەردىكىدىن خېلىلا يۇقىرى بولۇپلا قالماي، ئاسىيادىمۇ ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدىكەن، دېدى. «ھىندىستان ئىقتىساد ۋاقتى» گېزىتىنىڭ خەۋىرىدە ئېيتىلىشىچە، شۇجايدىكى ئۆي – زېمىن شىركەتلىرىنى تەكشۈرۈش نەتىجىسىدىن قارىغاندا، بومبايدىكى مەركىزىي سودا رايونىنىڭ ئىجارىسى دۇنيادىكى چوڭ شەھەرلەردىكى 176 بازار ئىچىدە 7 – ئورۇندا تۇرىدىكەن، ھەر بىر كۋادرات فۇد (تەخمىنەن 0.09 كۋادرات مېتىرغا تەڭ) يەرنىڭ يىللىق ئىجارە تەننەرخى 106.09 دوللار بولۇپ، پارىژنىڭ 54 105. دوللارلىق ئىجارە تەننەرخىدىنمۇ ئۆرە ئىكەن. ئىجارە تەننەرخى ئىجارە ھەققى، يەرلىك باج ۋە مۇلازىمەت ھەققىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدىكەن. مۇخبىرىمىزنىڭ بىر دوستى بومباينىڭ جەنۇبىي رايونىدىكى خېلى ئاۋات جايدىن 70 كۋادرات مېتىرلىق بىر يۈرۈش ئۆينى ئىجارە ئېلىپ ئولتۇرۇۋېتىپتۇ، بۇ ئۆينىڭ ئايلىق ئىجارىسى 200 مىڭ رۇپىيە (تەخمىنەن 4000 دوللارغا تەڭ) بولۇپ، ھېچقانداق بېزەلمىگەن ئىكەن.
ئەگەر ئايروپىلانغا ئولتۇرۇپ بومباي ئايروپورتىغا قونماقچى بولسىڭىز، سىزنى ئەڭ جەلپ قىلىدىغىنى دېرىزىدىن كۆرۈنگەن ئېگىز بىنالار بولماستىن، بەلكى، ئايروپورت ئەتراپىدىكى قارىيىپ تۇرغان، تۇتاش كەتكەن، نەچچە ئون كىلومېتىرغا سوزۇلغان نامراتلار مەھەللىسى بولىدۇ. «ئاسىيادىكى ئەڭ چوڭ نامراتلار مەھەللىسى» دەپ نام ئالغان بۇ جايغا 5 مىليون 800 مىڭدىن ئارتۇق ئاھالە ئولتۇراقلاشقان بولۇپ، ئوتتۇرا ھېساب بىلەن ھەر 1300 كىشىگە بىردىن كوچا ئاپتوبۇسى، ھەر 1000كىشىگە بىردىن ھاجەتخانا توغرا كېلىدۇ. ب د ت بىر دوكلات ئېلان قىلىپ، نامراتلار مەھەللىسىدىكىلەر سانىنىڭ ئۈزلۈكسىز كۆپىيىشىگە ئەگىشىپ، بومبايدىكى بۇ «شەھەر ئوتتۇرىسىدىكى كەنت» نىڭ نوپۇسى نورۋېگىيىنىڭ ئومۇمىي نوپۇسىدىن ئېشىپ كېتىدۇ، دەپ ئاگاھلاندۇرغان. نامراتلار بىلەن بايلار ئوتتۇرىسىدىكى پەرق بومبايغا نىسبەتەن كۆتۈرگۈسىز يۈك بولۇپ، نامراتلار مەھەللىسى جىنايەتچىلەرنىڭ جەننىتى ئىكەن، يىلدا 3000 دىن ئارتۇق دېلو سادىر بولىدىكەن. ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ جاينى قارا جەمئىيەت كونترول قىلىۋالغان بولۇپ، ھۆكۈمەتنىڭ باشقۇرۇشىنى كۆرگىلى بولمايدىغان رايونغا ئايلىنىپتۇ. ئەمما بومبايلىقلار سىرتتىكىلەر بىلەن پاراڭلاشقاندا نامراتلار مەھەللىسىنى تىلغا ئالمايدىكەن. بومباي شەھەرلىك ھۆكۈمەت بۇ نامراتلار مەھەللىسىنى چاقماقچى بولغان بولسىمۇ، نامراتلار مەھەللىسىدىكى ئاھالە كىشىنى چۆچۈتكۈدەك كۆپ، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ يەردىكىلەر چېقىشقا قاتتىق نارازى بولغاچقا، قۇرۇلۇش ناھايىتى تەسكە توختىغان. ئۇلار: «گەرچە نامراتلار مەھەللىسىدە ئولتۇرساقمۇ، بىز ھامان بۇ يەرنىڭ خوجايىنى» دەيدىكەن.

مەنبە: «شىنجاڭ گېزىتى»م
&&&&&&&&&&&&&

تولۇق ئوقۇش

Ottura asiyaning güllinish asasi

ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ گۈللىنىش ئاساسى - يىپەك يولىنى قايتا قۇرۇش

ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ گۈللىنىش ئاساسى - يىپەك يولىنى قايتا قۇرۇش


ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ گۈللىنىش نۇقتىسى- يىپەك يولىنى قايتا قۇرۇش
( نۆۋەتتە، قازاقىستان پرېزىدېنتى نۇرسۇلتان نازاربايېفنىڭ مەركىزىي ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقى ئاستىدا بارلىق ئوتتۇرا ئاسىيا جۇمھۇرىيەتلىرىنى بىرلەشتۈرۈپ، ئورتاق گۈللىنىشنى قولغا كەلتۈرۈش ئىدىيىسى كەڭ مۇنازىرە قوزغاۋاتقان بىر پەيتتە يەنە بىر يېڭى تېما يەنى ئوتتۇرا ئاسىيادا يېڭى يىپەك يولى قۇرۇپ، غەرب بىلەن شەرقنىڭ ئىقتىساد ئالماشتۇرۇشىدا ۋاسىتىچىلىك قىلىش ئارقىلىق رايوننىڭ سىياسىي، ئىقتىسادىي ۋە باشقا جەھەتلەردىن تەرەققى قىلىپ رونا تېپىشىنى تەمىنلەش مەسىلىسى مۇنازىرە قوزغىماقتا.)
قاتناش راۋانلاشسا، ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ سودا مىقدارى ئاشىدۇ
سوۋېت ئىتتىپاقى يىمىرىلگەندىن كېيىن يىپەك يولىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ھەم ئۇنى زامانغا لايىق يېڭىچە ئاساستا قۇرۇپ چىقىش مۇمكىنچىلىكى پەيدا بولدى. چۈنكى، مەركىزىي ئاسىيا رايونىنىڭ شەرقتە جۇڭگو، جەنۇبتا ئىران ۋە تۈركىيە بىلەن بولغان سودا -ئالاقە يوللىرى ئېچىلغان بولۇپ، چار رۇسىيە ۋە سابىق سوۋېت ئىتتىپاقىنىڭ ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ تاشقى دۇنيا بىلەن بولغان ئالاقىسىنى قامال قىلىۋېلىشىغا خاتىمە بېرىلدى.
ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ سودا ۋە قاتناش يولى ئۈستىگە جايلاشقانلىقى خەلقئارا جەمىيەتنىڭ بارغانسىرى دىققىتىگە سازاۋەر بولۇشقا باشلىغان بولۇپ، ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرىنىڭ ئۆزلىرىلا ئەمەس بەلكى، خەلقئارا جەمىيەت رايوننىڭ سودا ۋە قاتناش يوللىرىنى قۇرۇپ چىقىش ھەم ياخشىلاش شۇنىڭدەك راۋانلاشتۇرۇشنىڭ زۆرۈرلۈكى تونۇپ يەتمەكتە.
بۇ مەسىلىگە دىققەت قىلغان ئاسىيا تەرەققىيات بانكىسىنىڭ تەكشۈرۈشىچە، ئەگەر ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرىنىڭ ئافغانىستان بىلەن بولغان قاتناش يوللىرىنى ياخشىلانسا، رايوننىڭ سودىسى 80 % ئېشىپ، يىللىق سودىسى 12 مىليارد دوللارغا يېتىشى مۇمكىن ئىكەن.
ئۇنىڭدىن باشقا يەنە مۇتەخەسسىسلەر جۇڭگو ، ھىندىستان، ياۋروپا، رۇسىيە ۋە يېقىن شەرقنى بىر-بىرىگە باغلايدىغان چوڭ قۇرۇقلۇق خاراكتېرلىق سودا يوللىرى ئېچىلسا، بۇ يوللارنى كېسىپ ئۆتىدىغان مەركىزىي ئاسىيانىڭ مەزكۇر سودىدىن تېخىمۇ زور پايدىلارغا ئېرىشىشى مۇمكىنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويۇشماقتا.

جۇمھۇرىيەتلەرنىڭ ھەمكارلاشماسلىقى تىجارەتكە قىيىنچىلىق پەيدا قىلماقتا
لېكىن، ئوتتۇرا ئاسىيا مۇتەخەسسىسلىرىنىڭ ئىنكاس قىلىشىچە، مەركىزىي ئاسىيا دۆلەتلىرى ئارىسىدىكى سودا ئالاقىلىرى ۋە قاتناش مەسىلىسى يىلدىن يىلغا كۆپ قىيىنچىلىقلارغا ئۇچراشقا باشلىغان بولۇپ، قاتناش ئۆتكەللىرىنى قاتتىق كونترول قىلىش ھەم تۈرلۈك توسالغۇلارنى پەيدا قىلىش ئەھۋاللىرىمۇ كۆرۈلمەكتە.
تاجىكىستان بىلەن ئۆزبېكىستان، قىرغىزىستان بىلەن ئۆزبېكىستان ھەم ئۆزبېكىستان بىلەن قازاقىستان ئارىسىدىكى چېگرا ئۆتكەللىرىنىڭ يۈك ماشىنىلىرىدىن ھەر خىل ۋە كۆپ خىل ھۆججەتلەرنى تەلەپ قىلغانلىقى سودا -ئالاقىلىرىغا نىسبەتەن پايدىسىز ئەھۋاللارنى پەيدا قىلغان. ھەتتا خۇسۇسىي تىجارەتچىلەرنىڭمۇ ئۆزارا بېرىپ مال ئۆتكۈزۈپ سودا قىلىشىغىمۇ ھەر خىل توسالغۇلار پەيدا قىلىنغان.
مەسىلەن، ئىلگىرى قىرغىزىستان بىلەن قازاقىستان ئارىسىدا تىجارەتچىلەرنىڭ ئۆزارا بېرىپ كېلىپ سودا قىلىش ھەمدە قازاقىستان ئارقىلىق ئۇيغۇر ئېلى بىلەن سودا قىلىش ئىشلىرى بىراز ياخشى تاموجنا قاماللىقىنى كۈچەيتكەن. بۇ تىجارەتچىلەرگە قىيىنچىلىقلارنى ئېلىپ كەلگەن،
ئۆزبېكىستان ھۆكۈمىتىمۇ قوشنا دۆلەتلەردىن ئىمپورت قىلىشنى چەكلەش ئۈچۈن چېگرا ئۆتكەللىرىدە بەزى قانۇنىي -تۈزۈملەرنى بېكىتكەن . ئاھالىلارنىڭ ئەركىن سودا ئالاقىلىرىغا چەك قويۇلغانلىق ئۈچۈن خەلق قىممەت چۈشىدىغان يوللارنى تاللاشقا مەجبۇر بولغان.
ئەلۋەتتە، كۆپلىگەن سىياسىيونلار ۋە مۇتەخەسسىسلەر مەركىزىي ئاسىيا رايونىنىڭ ئىقتىسادىي تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۈچۈن ئۆز ئىچىدىكى قاتناشنى راۋانلاشتۇرۇش شۇنىڭدەك خەلقئارالىق قاتناشنى باغلاش رولىنى ئاشۇرۇش كېرەكلىكىنى تەشەببۇس قىلىپ، تۈرلۈك كۆز قاراشلارنى ئوتتۇرىغا قويماقتا. يېقىندا ، ۋاشىنگتوندىكى جوھن خوپكىنس ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە كاۋكازىيە تەتقىقات ئىنىستىتۇتىنىڭ باشلىقى پروفېسسور فرېد ستارنىڭ باش تەھرىرلىكىدە «يېڭى يىپەك يوللىرى» ناملىق تەتقىقات كىتابى نەشىر قىلىندى. كىتاب باش مۇھەررىرى فرېد ستار بۇ يوللارنى ئېچىش ۋە راۋانلاشتۇرۇش ئۈچۈن ئالدى بىلەن رايوندىكى دۆلەتلەرنىڭ ئۆز سىياسىي مەنپەئەتلىرىنى بىر چەتكە قويۇشى لازىملىقىنى كۆرسىتىپ،" يىپەك يوللىرى لايىھىسىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش بىر دۆلەت ياكى خەلقئارا تەشكىلاتنىڭ قولىدىكى ئىش ئەمەس، بەلكى بارلىق مەملىكەتلەرنىڭ سىياسىي ئىرادىسىگە باغلىق "دەيدۇ.
ب د ت مۇ ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرىنى ئۆزارا ھەمكارلىشىپ، سودىغا كۆڭۈل بۆلسە، ھەر بىر مەملىكەتنىڭ دۆلەت مەھسۇلاتى 10 يىل ئىچىدە 50 % ئۆسىدىغانلىقىنى پەرەز قىلغان.
بۇنىڭدىن تۆت يىل ئىلگىرى جوھن خوپكىنس ئۇنىۋەرسىتېتى، ئوتتۇرا ئاسىيا ۋە كاۋكازىيە تەتقىقات ئىنىستىتۇتىنىڭ "شىنجاڭ تەتقىقات لايىھىسى" دەپ ئاتالغان چوڭ ھەجىملىك تەتقىقات پىلانىغا رەھبەرلىك قىلىپ، " شىنجاڭ جۇڭگونىڭ مۇسۇلمانلار چېگرىسى "دەپ ئاتالغان كىتابنى باش بولۇپ نەشىر قىلدۇرغان پروفېسسور فرېد ستار ئەپەندىنىڭ قارىشىچە، مەركىزىي ئاسىيا دۆلەتلىرىنىڭ قاتناش يوللىرىنى ياخشىلاش مەسىلىسىدە ھەمكارلىشالماسلىقىدىكى ئاساسىي سەۋەبنىڭ " بىخەتەرلىك ۋە شارائىت مەسىلىسى ھەم ئەمەس بەلكى، ئىچكى مەسىلىلەر ھەم چەكلىمىلەر ، ئەڭ زور توساقلارنىڭ بىيوكراتىيە ۋە قەغەزۋازلىق ئىكەنلىكى" نى چۈشەندۈرىدۇ.
بىراق، قىرغىزىستان دىپلوماتى جىنبېك قۇلىبايېف بولسا، ئوتتۇرا ئاسىيا ھۆكۈمەتلىرىنىڭ مەسىلىلەرنى چۈشىنىدىغانلىقى، ئەگەردە تاموجنا تەكشۈرۈشلىرى ئاسانلاشتۇرىۋېتىلسە ۋە ياكى ئەركىنلەشتۈرىۋېتىلسە، زەھەرلىك چېكىملىك سودىسى ھەم بىخەتەرلىك مەسىلىسى كۈچىيىپ كېتىشى مۇمكىنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.

ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ ھەمكارلىقى ــ گۈللىنىشنىڭ ئاساسى

قازاقىستان پرېزىدېنتى نۇرسۇلتان نازاربايېف ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرى ئىتتىپاقىنى قۇرۇپ، بىر گەۋدىگە ئايلىنىشنىڭ رايوننىڭ سىياسىي، سودا- ئىقتىسادىي جەھەتتىن گۈللىنىشىنى ھەم بىخەتەرلىكىنى ھەقىقىي يوسۇندا كاپالەتكە ئىگە قىلغىلى بولىدىغانلىقى شەرھلىگەن بولۇپ، بۇنىڭدىن شۇنى كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، ھازىرقىدەك پارچىلىنىپ تۇرۇش ۋە ئۆزارا ئايرىمىلىقنى كېڭەيتىش ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرى ۋە خەلقىنى گۈللەندۈرۈشكە پايدىسىز ئامىللاردىن ئىبارەت. ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ يېڭى يىپەك يولىنىڭ ئۆتكىلى بولۇپ، غەرب بىلەن شەرقنى سودا-ئىقتىسادىي جەھەتتىن باغلاپ، پايدىغا ئېرىشىش ئۈچۈن ئۆزارا ھەمكارلىقنى چوڭقۇرلاتماي ھەتتا بىرلەشمەي مۇمكىن ئەمەس. شۇڭا غەرب ئىستراتېگىيىچىلىرى ئوتتۇرا ئاسىيا دۆلەتلىرىنىڭ ھەمكارلىشىپ، يېڭى يىپەك يولىنى قۇرۇشنى تەشەببۇس قىلغان.

:مەنبە(AEAR خەۋەر تور بېتى ئۈمۈدۋار خەۋىرى)
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

Ottura asiyaning güllinish asasi - yipek yolini qayta qurush


Ottura asiyaning tereqqiyat nuqtisi- yipek yolini qayta qurush
( Nöwette, qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéfning merkiziy asiya döletliri ittipaqi astida barliq ottura asiya jumhuriyetlirini birleshtürüp, ortaq güllinishni qolgha keltürüsh idiyisi keng munazire qozghawatqan bir peytte yene bir yéngi téma yeni ottura asiyada yéngi yipek yoli qurup, gherb bilen sherqning iqtisad almashturushida wasitichilik qilish arqiliq rayonning siyasiy, iqtisadiy we bashqa jehetlerdin tereqqi qilip rona tépishini teminlesh mesilisi munazire qozghimaqta.)
Qatnash rawanlashsa, ottura asiyaning soda miqdari ashidu
Sowét ittipaqi yimirilgendin kéyin yipek yolini eslige keltürüsh hem uni zaman'gha layiq yéngiche asasta qurup chiqish mumkinchiliki peyda boldi. Chünki, merkiziy asiya rayonining sherqte junggo, jenubta iran we türkiye bilen bolghan soda -alaqe yolliri échilghan bolup, char rusiye we sabiq sowét ittipaqining ottura asiyaning tashqi dunya bilen bolghan alaqisini qamal qiliwélishigha xatime bérildi.
Ottura asiyaning soda we qatnash yoli üstige jaylashqanliqi xelq'ara jemiyetning barghansiri diqqitige sazawer bolushqa bashlighan bolup, ottura asiya döletlirining özlirila emes belki, xelq'ara jemiyet rayonning soda we qatnash yollirini qurup chiqish hem yaxshilash shuningdek rawanlashturushning zörürlüki tonup yetmekte.
Bu mesilige diqqet qilghan asiya tereqqiyat bankisining tekshürüshiche, eger ottura asiya döletlirining afghanistan bilen bolghan qatnash yollirini yaxshilansa, rayonning sodisi 80 % éship, yilliq sodisi 12 milyard dollargha yétishi mumkin iken.
Uningdin bashqa yene mutexessisler junggo , hindistan, yawropa, rusiye we yéqin sherqni bir-birige baghlaydighan chong quruqluq xaraktérliq soda yolliri échilsa, bu yollarni késip ötidighan merkiziy asiyaning mezkur sodidin téximu zor paydilargha érishishi mumkinlikini otturigha qoyushmaqta.

Jumhuriyetlerning hemkarlashmasliqi tijaretke qiyinchiliq peyda qilmaqta
Lékin, ottura asiya mutexessislirining inkas qilishiche, merkiziy asiya döletliri arisidiki soda alaqiliri we qatnash mesilisi yildin yilgha köp qiyinchiliqlargha uchrashqa bashlighan bolup, qatnash ötkellirini qattiq kontrol qilish hem türlük tosalghularni peyda qilish ehwallirimu körülmekte.
Tajikistan bilen özbékistan, qirghizistan bilen özbékistan hem özbékistan bilen qazaqistan arisidiki chégra ötkellirining yük mashiniliridin her xil we köp xil höjjetlerni telep qilghanliqi soda -alaqilirigha nisbeten paydisiz ehwallarni peyda qilghan. Hetta xususiy tijaretchilerningmu özara bérip mal ötküzüp soda qilishighimu her xil tosalghular peyda qilin'ghan.
Mesilen, ilgiri qirghizistan bilen qazaqistan arisida tijaretchilerning özara bérip kélip soda qilish hemde qazaqistan arqiliq uyghur éli bilen soda qilish ishliri biraz yaxshi tamojna qamalliqini kücheytken. Bu tijaretchilerge qiyinchiliqlarni élip kelgen,
Özbékistan hökümitimu qoshna döletlerdin import qilishni cheklesh üchün chégra ötkelliride bezi qanuniy -tüzümlerni békitken . Ahalilarning erkin soda alaqilirigha chek qoyulghanliq üchün xelq qimmet chüshidighan yollarni tallashqa mejbur bolghan.
Elwette, köpligen siyasiyonlar we mutexessisler merkiziy asiya rayonining iqtisadiy tereqqiyatini ilgiri sürüsh üchün öz ichidiki qatnashni rawanlashturush shuningdek xelq'araliq qatnashni baghlash rolini ashurush kéreklikini teshebbus qilip, türlük köz qarashlarni otturigha qoymaqta. Yéqinda , washin'gtondiki john xopkins uniwérsitétining ottura asiya we kawkaziye tetqiqat inistitutining bashliqi proféssor fréd starning bash tehrirlikide "yéngi yipek yolliri" namliq tetqiqat kitabi neshir qilindi. Kitab bash muherriri fréd star bu yollarni échish we rawanlashturush üchün aldi bilen rayondiki döletlerning öz siyasiy menpeetlirini bir chetke qoyushi lazimliqini körsitip," yipek yolliri layihisini emelge ashurush bir dölet yaki xelq'ara teshkilatning qolidiki ish emes, belki barliq memliketlerning siyasiy iradisige baghliq "deydu.
B d t mu ottura asiya döletlirini özara hemkarliship, sodigha köngül bölse, her bir memliketning dölet mehsulati 10 yil ichide 50 % ösidighanliqini perez qilghan.
Buningdin töt yil ilgiri john xopkins uniwersitéti, ottura asiya we kawkaziye tetqiqat inistitutining "shinjang tetqiqat layihisi" dep atalghan chong hejimlik tetqiqat pilanigha rehberlik qilip, " shinjang junggoning musulmanlar chégrisi "dep atalghan kitabni bash bolup neshir qildurghan proféssor fréd star ependining qarishiche, merkiziy asiya döletlirining qatnash yollirini yaxshilash mesiliside hemkarlishalmasliqidiki asasiy sewebning " bixeterlik we sharait mesilisi hem emes belki, ichki mesililer hem cheklimiler , eng zor tosaqlarning biyokratiye we qeghezwazliq ikenliki" ni chüshendüridu.
Biraq, qirghizistan diplomati jinbék qulibayéf bolsa, ottura asiya hökümetlirining mesililerni chüshinidighanliqi, egerde tamojna tekshürüshliri asanlashturiwétilse we yaki erkinleshtüriwétilse, zeherlik chékimlik sodisi hem bixeterlik mesilisi küchiyip kétishi mumkinlikini otturigha qoyidu.

Ottura asiyaning hemkarliqi güllinishning asasi
Qazaqistan prézidénti nursultan nazarbayéf ottura asiya döletliri ittipaqini qurup, bir gewdige aylinishning rayonning siyasiy, soda- iqtisadiy jehettin güllinishini hem bixeterlikini heqiqiy yosunda kapaletke ige qilghili bolidighanliqi sherhligen bolup, buningdin shuni körüwélishqa boliduki, hazirqidek parchilinip turush we özara ayrimiliqni kéngeytish ottura asiya döletliri we xelqini güllendürüshke paydisiz amillardin ibaret. Ottura asiyaning yéngi yipek yolining ötkili bolup, gherb bilen sherqni soda-iqtisadiy jehettin baghlap, paydigha érishish üchün özara hemkarliqni chongqurlatmay hetta birleshmey mumkin emes. Shunga gherb istratégiyichiliri ottura asiya döletlirining hemkarliship, yéngi yipek yolini qurushni teshebbus qilghan.

Menbe(AEAR xewer tor béti ümüdwar xewiri)
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

تولۇق ئوقۇش

Ottura asiya kimge yéqinlishiwatidu?

ئوﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﻛﯩﻤﮕﻪ ﻳﯧﻘﯩﻨﻠﯩﺸﯩﯟﺍﺗﯩﺪﯗ؟

ئوﺗﺘﯘﺭﺍ ﺋﺎﺳﯩﻴﺎ ﻛﯩﻤﮕﻪ ﻳﯧﻘﯩﻨﻠﯩﺸﯩﯟﺍﺗﯩﺪﯗ؟


2001- يىلدىكى «11- سىنتەبىر ۋەقەسى»دىن كېيىن، ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ غەرب دۆلەتلىرى بولۇپمۇ ئامېرىكا قوشما شتاتلىرى بىلەن يېقىنلىشىش مەنزىرىسى پەيدا بولۇپ، ئىلگىرى كېيىن ئۆزبېكىستان، قىرغىزىستان قاتارلىق مەملىكەتلەردە ئامېرىكىنىڭ ھەربىي بازىلىرى قۇرۇلغان شۇنىڭدەك يەنە ئامېرىكا ئوتتۇرا ئاسىيا مەملىكەتلىرىنىڭ ھەر ساھەدىكى ئىشلىرى ئۈچۈن ياردەملەرنى كۆرسىتىش بىلەن تۈرلۈك ھۆكۈمەتكە تەۋە ئەمەس تەشكىلاتلارنى بەرپا قىلىپ، ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىنى غەرب بىلەن يېقىنلاشتۇرۇش يولىنى تۇتقان بولسىمۇ، لېكىن يېقىندىن بۇيان مەزكۇر رايوننىڭ غەرب بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلىرىدە ئۆزگىرىشلەر يۈز بېرىشكە باشلىدى. ھەتتا، بىر قىسىم غەرب كۆزەتكۈچىلىرى ئوتتۇرا ئاسىيا مەملىكەتلىرىنىڭ غەربتىن بارا-بارا يىراقلىشىۋاتقانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويۇشماقتا.

گىرمانىيە مۇتەخەسسىسى: ئوتتۇرا ئاسىيا غەربتىن يىراقلىشىۋاتىدۇ

گېرمانىيىگە جايلاشقان ياۋروپا مارشال خەۋپسىزلىك تەتقىقات مەركىزىنىڭ پروفېسسورى روگېر كانگاس ئەپەندى نۆۋەتتە ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ غەرب بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلىرىنىڭ سويۇشقا باشلىغانلىقىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.

پروفېسسور روگېر كانگاسنىڭ قارىشىچە ،ئوتتۇرا ئاسىيا مەملىكەتلىرىنىڭ غەرب بىلەن جۈملىدىن ئامېرىكا قوشما شىتاتلىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋەتلىرىنىڭ مۇنداق سوۋۇپ قېلىشقا يۈزلىنىشىدىكى ئاساسىي سەۋەبلەر ھەر ئىككىلا تەرەپنىڭ بىر-بىرىنى تولۇق ئۆگەنمىگەنلىكىدە شۇنىڭدەك ئالاقىلەرنىڭ قىسقا مۇددەتلىك بولغانلىقىدىدۇر.

پروفېسسور روگېرنىڭ ئېيتىشىچە، ئامېرىكا قوشما شىتاتلىرىنىڭ بىرىنچى نۆۋەتتە ھەربىي مۇناسىۋەتلەرنى مەقسەت قىلغانلىقى بىلەن ئىقتىسادىي ۋە سىياسىي جەھەتتىكى ئورتاقلىق ئانچە راۋاجلانماي قالدى، ئىراق ئۇرۇشىدىن باشلاپ، تاكى رەڭلىك ئىنقىلابلار، ئەنجان ۋەقەلىرى ئامېرىكا بىلەن ئوتتۇرا ئاسىيانى بىر-بىرىدىن خېلى دەرىجىدە يىراقلاشتۇردى.

ھەقىقەتەن، پروفەسسور روگېر ئېيتقاندەك، ئۆتكەن يىلى قىرغىزىستاندا يۈز بەرگەن رەڭلىك ئىنقىلاب نەتىجىسىدە ئەسقەر ئاقايېۋ ھاكىمىيىتى يىمىرىلىپ، ئۇنىڭ ئورنىنى ئۆكتىچىلەر ئىگىلىدى. بۇ ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىدىكى تۇنجى دېموكراتىك ئىنقىلاب بولۇپ سانالغان شۇنىڭدەك كۆپىنچە كۆزەتكۈچىلەر بۇنىڭدا ئامېرىكىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان غەربنىڭ قولى بارلىقىنى ئوتتۇرىغا قويۇشقان ئىدى. قازاقىستان، ئۆزبېكىستان، تاجىكىستان ۋە تۇركمەنىستان رەھبەرلىرى خۇددىي ئەسقەر ئاقايېۋقا ئوخشاش دىكتاتۇرۇلۇق بىلەن ئەيىبلەنگەن بولۇپ، ئۇلارمۇ ئۆز مەملىكەتلىرىدە شۇنداق خىلدىكى ھەرىكەتنىڭ يۈز بېرىپ قېلىشىدىن بولۇپمۇ ئۇنىڭغا ئامېرىكىنىڭ ئارىلىشىپ قېلىشىدىن ئەندىشە قىلىشتى. ئۆتكەن يىلى، مايدا يۈز بەرگەن ئەنجان ۋەقەسىدىن كېيىن، ئوتتۇرا ئاسىيا رەھبەرلىرى تېخىمۇ بەكرەك تەھدىد ھېس قىلىشقا باشلىدى. ئامېرىكا ۋە ياۋروپا دۆلەتلىرىنىڭ ئەنجان ۋەقەسىنى تەكشۈرۈشنى تەلەپ قىلىشى ئىسلام كەرىموپنىڭ ئۇلار بىلەن بولغان مۇناسىۋەتكە سوغۇق مۇئامىلىدە بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقاردى. نەتىجىدە، ئۇ ئالدى بىلەن ئامېرىكا ھەربىي بازىسىنى تاقىدى، ئارقىدىنلا غەرب دۆلەتلىرىنىڭ 20 دىن ئارتۇق خەلقئارالىق ئورگانلىرىنىنىڭ ئۆزبېكىستاندىكى پائالىيەتلىرىنى چەكلىدى.

ۋلادىمىر پۇتىن ھاكىمىيەتكە چىققاندىن بۇيان ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىغا قاراتقان تەسىرىنى تىكلەشكە ئالاھىدە قىزىققان بولۇپ، بۇ جەھەتتە كۆپ چىقارماقتا. ئوتتۇرا ئاسىيامۇ رۇسىيىگە مايىل بولماقتا.

پروفېسسور روگېرنىڭ قارىشىچە، ئا ق ش نىڭ ئىراققا سىياسىتى، مىللىي ئىگىلىك ھوقۇقلارغا بولغان تەھدىدى، رېجىم ئۆزگەرتىش خەۋپى ھەم دېموكراتىيىگە ھەددىدىن تاشقىرى دىققەت ئېتىبارىنى بېرىشى ئوتتۇرا ئاسىيا رەھبەرلىرىنى چۆچىتىپ قويدى ".

ئامېرىكا ئوتتۇرا ئاسىيا رەھبەرلىرىنى دىكتاتۇرلۇق بىلەن تەنقىد قىلىۋاتقان بىردىن –بىر دۆلەت

كۆزەتكۈچىلەرنىڭ قارىشىچە، ئامېرىكا ئوتتۇرا ئاسىيا مەملىكەتلىرى رەھبەرلىرىنى دىكتاتۇرۇلۇق بىلەن ئەيىبلەپ، ئۇلارنى دېموكراتىك ئىسلاھاتقا دەۋەت قىلىۋاتقان بىردىن-بىر دۆلەت بولۇپ، جوڭگو ۋە ياكى رۇسىيە ھېچ قاچان ئۇلارنى بۇ جەھەتتىن تەنقىد قىلمايدۇ. شۇ سەۋەبتىن ئوتتۇرا ئاسىيا رەھبەرلىرى ئامېرىكىدىن چۆچۈپ قالغان. ئۇنىڭ ئۈستىگە يەنە ئامېرىكا قوشما شىتاتلىرىنىڭ كۆپىنچە ھالدا ئوتتۇرا ئاسىيا بىلەن بولغان مۇناسىۋەتتە ھەربىي-سىياسىي ھەمكارلىقنى تەكىتلەپ، بۇ رايونغا كەڭ كۆلەمدە مەبلەغ سېلىپ، ئۇنىڭ ئىقتىسادىي جەھەتتىن تېز گۈللىنىشىگە تەسىر كۆرسەتمەسلىكىمۇ رايوننىڭ ئامېرىكىدىن يىراقلىشىپ، جوڭگو بىلەن يېقىنلىشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقارماقتا.

جوڭگو بىلەن رۇسىيىگە ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ دېموكراتىيەلىشىشى كېرەك ئەمەس.

ئوتتۇرا ئاسىيا ئانالىزچىلىرىنىڭ يېزىشىچە، يېقىنقى يىللاردىن بۇيان جوڭگو ئوتتۇرا ئاسىياغا قاراتقان ئىقتىسادىي ئىستراتېگىيىسىنى ئالاھىدە كۈچلەندۈرگەن بولۇپ، ئۇنىڭ قازاقىستان بىلەن بولغان سودىسى بەش مىليارد دوللاردىن ئېشىپ كەتكەن. جوڭگو قازاقىستان نېفىت شىركەتلىرىنىڭ پاي چەكلىرىنى سېتىۋەلىش بىلەن قازاقىستان ئېنېرگىيە ساھەسىنى مونوپول قىلىشقا قاراپ يۈزلەنگەن. جوڭگو يەنە ئۆزبېكىستان، قىرغىزىستان، تاجىكىستان ۋە تۈركمەنىستانغىمۇ مەبلەغ سالغان بولۇپ، ئاساسلىقى ئېنېرگىيە ساھەسىنى نىشان قىلغان.

ئىقتىسادىي پايدا ئىزدەۋاتقان ئوتتۇرا ئاسىيا مەملىكەتلىرى ئۆزلىرىنى دېموكراتىك ئىسلاھات ۋە باشقا ئىشلاردا قىلچە ئەيىبلىمەيدىغان رۇسىيە بىلەن خىتايدىن كېلىدىغان مەنپەئەت ئۈچۈن ئۇلار بىلەن يېقىنلاشماقتا ھەمدە ئۇلار ئارىسىدىكى مۇناسىۋەتلەر كۈنسايىن قويۇقلاشماقتا.

جوڭگو ئىقتىسادىي جەھەتتىن تەسىرىنى تىكلىمەكتە

ئوتتۇرا ئاسىيالىق ئانالىزچى ئەجدەر ئاشىرقۇلوپنىڭ " ئاسىيا ئۇچۇرى" تورىدا ئېلان قىلغان ماقالىسىدە كۆرسىتىلىشىچە، جوڭگو ئەمەلىيەتتە شاڭخەي تەشكىلاتىدىكى ئاساسلىق باشلامچى مەملىكەتكە ئايلىنىپ، ئوتتۇرا ئاسىيا رايونىغا پۈتۈن كۈچ بىلەن سىڭىپ كىرمەكتە.

پروفېسسور روگېرنىڭ تەھلىل قىلىشىچە، جوڭگونىڭ ئىقتىسادىي ئاشماقتا، ئەگەر غەرب ئوتتۇرا ئاسىياغا سەرمايە بېرىشنى توختاتسا، ئۇ چاغدا جوڭگو ياردەم قولىنى ئۇزارتىدۇ. شاڭخەي ھەمكارلىق تەشكىلاتىمۇ غەربنىڭ تەسىرىگە تاقابىل تۇرۇشقا قارىتىلغان بولۇپ، ئامېرىكا ۋە ياۋروپا بۇ تەشكىلاتقا كۆزەتكۈچى سۈپىتىدە قاتنىشىشى زۆرۈردۇر شۇنىڭدەك يەنە ئوتتۇرا ئاسىياغا نىسبەتەن ئىقتىسادىي ئىستراتېگىيىنىمۇ كۈچەيتىشى كېرەك.

كۆزەتكۈچىلەرنىڭ قارىشىچە، نۆۋەتتە، ئوتتۇرا ئاسىيا مەملىكەتلىرىنى ئەڭ قىزىقتۇرىدىغىنى ئىقتىسادىي تەرەققىيات بولۇپ، ئۇنىڭ ئىقتىسادىي جەھەتتىن گۈللىنىشكە ياردەم بەرگەن دۆلەتكە يېقىنلىشىشى تەبىئىي ئەھۋال، ئامېرىكا ئوتتۇرا ئاسىياغا ھەربىي-سىياسىي جەھەتتىنلا ئەمەس، بەلكى ئىقتىسادىي جەھەتتىنمۇ كىرىپ، رايوننىڭ ئۆزىدىن كۈتۈۋاتقان ئىقتىسادىي تەرەققىياتنى ئىلگىرى سۈرۈش ئۈمىدلىرىنى ئىشقا ئاشۇرسا، ئەسلىدىنلا جوڭگو بىلەن رۇسىيىنىڭ تەسىرىدىن قۇتۇلۇشنى ئارزۇ قىلىدىغان ئوتتۇرا ئاسىيالىقلارنىڭ غەرب دۆلەتلىرى بىلەن قويۇق مۇناسىۋەتتە بولۇشىنى ئىلگىرى سۈرۈشى مۇمكىن.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

Ottura asiya kimge yéqinlishiwatidu?


11-Sétenbir weqesidin kéyin, ottura asiyaning gherb döletliri bolupmu amérika qoshma shtatliri bilen yéqinlishish menzirisi peyda bolup, ilgiri kéyin özbékistan, qirghizistan qatarliq memliketlerde amérikining herbiy baziliri qurulghan shuningdek yene amérika ottura asiya memliketlirining her sahediki ishliri üchün yardemlerni körsitish bilen türlük hökümetke tewe emes teshkilatlarni berpa qilip, ottura asiya rayonini gherb bilen yéqinlashturush yolini tutqan bolsimu, lékin yéqindin buyan mezkur rayonning gherb bilen bolghan munasiwetliride özgirishler yüz bérishke bashlidi. Hetta, bir qisim gherb közetküchiliri ottura asiya memliketlirining gherbtin bara-bara yiraqlishiwatqanliqini otturigha qoyushmaqta.

Germaniye mutexessisi: ottura asiya gherbtin yiraqlishiwatidu

Gérmaniyige jaylashqan yawropa marshal xewpsizlik tetqiqat merkizining proféssori rogér kan'gas ependi nöwette ottura asiyaning gherb bilen bolghan munasiwetlirining soyushqa bashlighanliqini otturigha qoyidu.

Proféssor rogér kan'gasning qarishiche ,ottura asiya memliketlirining gherb bilen jümlidin amérika qoshma shitatliri bilen bolghan munasiwetlirining mundaq sowup qélishqa yüzlinishidiki asasiy sewebler her ikkila terepning bir-birini toluq ögenmigenlikide shuningdek alaqilerning qisqa muddetlik bolghanliqididur.

Proféssor rogérning éytishiche, amérika qoshma shitatlirining birinchi nöwette herbiy munasiwetlerni meqset qilghanliqi bilen iqtisadiy we siyasiy jehettiki ortaqliq anche rawajlanmay qaldi, iraq urushidin bashlap, taki renglik inqilablar, enjan weqeliri amérika bilen ottura asiyani bir-biridin xéli derijide yiraqlashturdi.

Heqiqeten, professor rogér éytqandek, ötken yili qirghizistanda yüz bergen renglik inqilab netijiside esqer aqayéw hakimiyiti yimirilip, uning ornini öktichiler igilidi. Bu ottura asiya rayonidiki tunji démokratik inqilab bolup sanalghan shuningdek köpinche közetküchiler buningda amérikini öz ichige alghan gherbning qoli barliqini otturigha qoyushqan idi. Qazaqistan, özbékistan, tajikistan we turkmenistan rehberliri xuddiy esqer aqayéwqa oxshash diktaturuluq bilen eyiblen'gen bolup, ularmu öz memliketliride shundaq xildiki heriketning yüz bérip qélishidin bolupmu uninggha amérikining ariliship qélishidin endishe qilishti. Ötken yili, mayda yüz bergen enjan weqesidin kéyin, ottura asiya rehberliri téximu bekrek tehdid hés qilishqa bashlidi. Amérika we yawropa döletlirining enjan weqesini tekshürüshni telep qilishi islam kerimopning ular bilen bolghan munasiwetke soghuq muamilide bolushini keltürüp chiqardi. Netijide, u aldi bilen amérika herbiy bazisini taqidi, arqidinla gherb döletlirining 20 din artuq xelq'araliq organlirinining özbékistandiki paaliyetlirini cheklidi.

Wladimir putin hakimiyetke chiqqandin buyan ottura asiya rayonigha qaratqan tesirini tikleshke alahide qiziqqan bolup, bu jehette köp chiqarmaqta. Ottura asiyamu rusiyige mayil bolmaqta.

Proféssor rogérning qarishiche, a q sh ning iraqqa siyasiti, milliy igilik hoquqlargha bolghan tehdidi, réjim özgertish xewpi hem démokratiyige heddidin tashqiri diqqet étibarini bérishi ottura asiya rehberlirini chöchitip qoydi ".

Amérika ottura asiya rehberlirini diktaturuluq bilen tenqid qiliwatqan birdin –bir dölet

Közetküchilerning qarishiche, amérika ottura asiya memliketliri rehberlirini diktaturuluq bilen eyiblep, ularni démokratik islahatqa dewet qiliwatqan birdin-bir dölet bolup, jonggo we yaki rusiye héch qachan ularni bu jehettin tenqid qilmaydu. Shu sewebtin ottura asiya rehberliri amérikidin chöchüp qalghan. Uning üstige yene amérika qoshma shitatlirining köpinche halda ottura asiya bilen bolghan munasiwette herbiy-siyasiy hemkarliqni tekitlep, bu rayon'gha keng kölemde meblegh sélip, uning iqtisadiy jehettin téz güllinishige tesir körsetmeslikimu rayonning amérikidin yiraqliship, jonggo bilen yéqinlishishini keltürüp chiqarmaqta.

Jonggo bilen rusiyige ottura asiyaning démokratiyilishishi kérek emes.

Ottura asiya analizchilirining yézishiche, yéqinqi yillardin buyan jonggo ottura asiyagha qaratqan iqtisadiy istratégiyisini alahide küchlendürgen bolup, uning qazaqistan bilen bolghan sodisi besh milyard dollardin éship ketken. Jonggo qazaqistan néfit shirketlirining pay cheklirini sétiwelish bilen qazaqistan énérgiye sahesini monopol qilishqa qarap yüzlen'gen. Jonggo yene özbékistan, qirghizistan, tajikistan we türkmenistan'ghimu meblegh salghan bolup, asasliqi énérgiye sahesini nishan qilghan.

Iqtisadiy payda izdewatqan ottura asiya memliketliri özlirini démokratik islahat we bashqa ishlarda qilche eyiblimeydighan rusiye bilen xitaydin kélidighan menpeet üchün ular bilen yéqinlashmaqta hemde ular arisidiki munasiwetler künsayin qoyuqlashmaqta.

Jonggo iqtisadiy jehettin tesir tiklimekte

Ottura asiyaliq analizchi ejder ashirqulopning " asiya uchuri" torida élan qilghan maqaliside körsitilishiche, jonggo emeliyette shangxey teshkilatidiki asasliq bashlamchi memliketke aylinip, ottura asiya rayonigha pütün küch bilen singip kirmekte.

Proféssor rogérning tehlil qilishiche, jonggoning iqtisadiy ashmaqta, eger gherb ottura asiyagha sermaye bérishni toxtatsa, u chaghda jonggo yardem qolini uzartidu. Shangxey hemkarliq teshkilatimu gherbning tesirige taqabil turushqa qaritilghan bolup, amérika we yawropa bu teshkilatqa közetküchi süpitide qatnishishi zörürdur shuningdek yene ottura asiyagha nisbeten iqtisadiy istratégiyinimu kücheytishi kérek.

Közetküchilerning qarishiche, nöwette, ottura asiya memliketlirini eng qiziqturidighini iqtisadiy tereqqiyat bolup, uning iqtisadiy jehettin güllinishke yardem bergen döletke yéqinlishishi tebiiy ehwal, amérika ottura asiyagha herbiy-siyasiy jehettinla emes, belki iqtisadiy jehettinmu kirip, rayonning özidin kütüwatqan iqtisadiy tereqqiyatni ilgiri sürüsh ümidlirini ishqa ashursa, eslidinla jonggo bilen rusiyining tesiridin qutulushni arzu qilidighan ottura asiyaliqlarning gherb döletliri bilen qoyuq munasiwette bolushini ilgiri sürüshi mumkin.

menbe:
http://bbs.xabnam.com/read.php?tid-7934-fpage-117.html
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

تولۇق ئوقۇش

Ésil kitab --- «méngini yuyush»

«méngini yuyush»ning munderijisi:
(1) Siz bilip bilmey ménge yuyulushqa uchrawatqan bolushingiz mümkin.
(2) Ménge yuyghuchining nishani.
(3) Ménge yuyushqa qarshi tedbirler
(4) Ménge yuyush heqqide léksiyeler.



Ésil kitab --- «méngini yuyush»

«Méngini yuyush» namliq bu ésil kitab shenshi maarip neshiriyati teripidin 1998 - yili neshir qilin'ghan. Péqirmu shu yili bu kitabni ürümchidiki melum kitabxanidin sétiwalghan.
Kitab jem'i 163 bet, 118ming xet.

Apturi: gawchiyaw shinwu
(Kitabta apturning dölet teweliki eskertilmigen,men isimgha asasen yapunluqmu nime dep perez qildim.)
Kitabning én'gilizche ismi: brain washing.

Kitabning muqawisida aptur mundaq dep yazidu:
- Bashqilar hazir sizgimu uqturmay mingingizni yuyiwatqan bolushi mümkin yaki hazir mingingiz özingizmu uqmay yuyulushqa uchrawatqan bolushi mümkin.

Kitabtiki asasliq idiyeler:
«Méngini yuyush» dégenlik -- kallingizdiki idiyeni pak - pakiz yuyup taziliwitip, yéngi idiye qachilash dimektur.
Méngini yuyushning meqsidi -- bashqilarning idiye, hissiyat we herkitini konturul qilip, ularni iradingizge boysundurush, ularning herkitini mejburiy konturul qilish.
Kishiler uni «din tarqitish wastisi» dep qaraydu.
Undaqta «ménge yuyush»ning jeryani qandaq emelge ashidu?
Qandaq usulliri bar?
Téliwuzur hazirqi zamandiki eng muhim «ménge yuyush» wastisi .
Mesilen: élan arqiliq «méngini yuyush»
Kallisida mustehkem qimmet qarishi yoq kishilerning méngisi nahayiti ongayla yuyulup kétidu.
Bu kitab asasen metbuatning «méngini yuyush» roligha qarita yézilghan.
Méngini yuyushning qanuniyiti yaki usulini chüshenmigende ongayla méngingiz yuyulup kétidu.
Bu kitabta yene méngining yuyulup kétishige qarshi usullar tonushturilidu. Shundaqla «ménge yuyush» usulidin paydilinip bashqilarning pisxikisini tizginlesh usuli tonushturilidu.
Qisqisi bu kitabni oqush arqiliq adem özige özi nurghun suallarni qoyushqa mejbur bolidu.

Kitabning munderijisi:
(1) Siz bilip bilmey ménge yuyulushqa uchrawatqan bolushingiz mümkin.
(2) Ménge yuyghuchining nishani.
(3) Ménge yuyushqa qarshi tedbirler
(4) Ménge yuyush heqqide léksiyeler.

Men emdi bu kitabning eng axiridiki «xotuningizning méngisini yuyush» dégen mezmunning kichik mawzulirini tonushturimen.
‹1› Xotuningizning méngisini yuyimen disingiz hemyaningizni ching tutung.
‹2› Xotuningizning méngisini yuyushning eng yaxshi waqti shirin ay künliridur
‹3› Méngingizni xotuningiz teripidin yuyulup ketmisun désingiz téximu köprek bir nerse biling.
‹4› Xotuningizning méngisini yuyush üchün eng töwen derijide kari bolush pirinsipini ishliting.
‹5› Xotuningizning méngisini yuyush üchün uning ata muhebbiti pisxikisidin paydilining.
‹6› Ottura yashliq xotunlarning méngisini yuyush üchün ularning xatirjemsizlik pisxikisini qozghash kérek.

Xotunlarning mingisini yuyush heqqidiki tedbirler bu kitabtiki nisbeten kichik mezmun bolup, hemmini bu yerge yézip yürmidim.

Qisqisi bu kitab bügünki dunyada yénimizda kem bolsa bolmaydighan bir ésil qollanma.

Nawada bu kitabning uyghurche terjimisini sétiwélishni xalaydighanlar bolsa torimiz bu eserni nahayiti tizlikte terjimige uyushturup dostlarni uning uyghurchisi bilen yüz körüshtüridu.
Elwette kitab élkitab sheklide bolidu. Basma shekilde tapshurup alimiz deydighanlar bolsa basmisini ishlep bersekmu bolidu. Lékin buni qilish üchün melum sanda iqtisad kérek . Alidighan adem qanche jiq bolsa kitabning tennerqi shunche erzan chüshidu.

«Berqi tori»din berqi yollanmisi.
Élishni xalaydighanlarning «berqi tori»da munasiwetlik témigha inkas qaldurup qoyishini yaki 619965757 numurluq ch ch bilen alaqe qilishini soraymiz .
Hörmet bilen «berqi tori»din: erki
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
تولۇق ئوقۇش

Abduxaliq uyghur shéirliri

Abduxaliq uyghur (1901-1933)



Bizge bir kun köp japa bardur ?


Abduxaliq uyghur


Jahalet semerisidin bizge bir kun köp japa bardur ?
Éytingizchu, bügünki halimizning qaysi biride sapa bardur?

Jahanning halidin waqip bolup turmaqning ornigha,
Birsini shangyu saylap arqidin dewayimiz bardur.

Ilimning ijdihadigha köngulni qoymiduq bizler,
Oqurmiz - oquturmiz dep séghiz chaynashimiz bardur.

Teawunu - tenasur ornigha bizlerde bir adet,
Yéngidin bash köturgenni urup yiqitqanimiz bardur.

Yene yurt paydisigha jem'iy bolmaqliq besi mushkul,
Eger bir yerde toy bolsa bérip yatqanimiz bardur.

Omumning paydisigha yüz yilda hem esla chüshenmeymiz,
Ziyan qilmaq üchün bolsa ejep chaqqanimiz bardur.

Biri bir yaxshiliq qilsa uning yadini qilmaq yoq,
Épi kelse bérip ewretlirini achqanimiz bardur.

Eger millet üchün bir pul chiqim kelse tapalmasmiz,
Chiqimi yoq nawa pulgha tola ixlasimiz bardur.

Qirindashliq, buraderlik nishani qalmidi bizde,
Meger dost bolsaqmu esli bölek muddiayimiz bardur.

Xataen dostimizda birer eyip zahir bolup qalsa,
Yushurmay yene birge onni qatqanimiz bardur.

Babalar shöhritini, gheyritini héch séghinmasmiz,
Turup gheplet - jahalette téxi po atqanimiz bardur.

Kireksiz mustehep ishlar uchun janni biz pida qilduq,
We likin hejge baj alsa tozup qachqanimiz bardur.

Oyun - chaqchaq tupeyli öz - ara biep bulup qalsaq,
Yarashturup qoyush nede? Aragha ot yaqqanimiz bardur.

Xushamet babida bizdin bölek ustisi hem yoqtur,
Quwluq hem shumluq bilen rengmu - reng yalghanimiz bardur.

«It urghanni tonur» dep bizde bar idi temsil,
Loyi, ambal we darin dep semiz baqqanimiz bardur.

Ilim-pen'ge yurush qilghan uchar kökte, uzer suda,
Minishke yoq qotur ishek, piyade qalghanimiz bardur.

Gükirep kelse aptombil, nime bu ey xudayim dep,
Eqilni ishlitelmey tang qétip qalghanimiz bardur.

Huner bilen sanaette « yitishtuq » emdi ish pütti,
Umach ichmekke xumdanda héjir qoyghanimiz bardur.

Misli jennet taghu - deryani bizeshke yoq héch kishi,
Yastuqni qirlap qoyup bighem yatqanimiz bardur.

Munejjim hem injhinir, alimlarning ornigha,
Yoghan selle, nepsi bala mollimiz - sultanimiz bardur.

Qizil közlük, kurelmeslik we ya özi qilalmasliq,
Qilay dep baghlisa kim bel tumen bohtanimiz bardur.

El - yurtning derdige qilche derman bolmiduq bizler,
Kilur bir kun shu chaghda ornigha kelmes pushaymanimiz bardur.

Abduxaliq boldi qil, aware bolma, qaqshima,
Shu chagh kelgende bizlerde azapqa teyyar wijdanimiz bardur.

(1921 - Yil)
*****************************************************
(Menbe: «abduxaliq uyghur shéirliri».
Shinjang xelq neshriyati. 1986-Yil 1-ay neshri)
*****************************************************
تولۇق ئوقۇش

Poyizning teqdiri

مەلۇم يىلنىڭ مەلۇم بىر كۈنى لېنىن، ستالىن، خروششېف، برىژنېۋ ۋە گورباچېۋلار بىر پويىزغا ئولتۇرۇپ يىراق شەرققە سەپەرگە چىقىپتۇ. پويىز مەلۇم بىر يەرگە كەلگەندە، ئالدى تەرەپتە نەچچە چاقىرىم كەلگۈدەك يەردىكى رېلىس ئېلىۋىتىلگەنلىكتىن، ماڭالماي توختاپ قاپتۇ. شۇنىڭ بىلەن پويىز باشلىقى قانداق قىلىش توغرىسىدا بەشەيلەندىن يوليورۇق سوراپتۇ.



پويىزنىڭ تەقدىرى


مەلۇم يىلنىڭ مەلۇم بىر كۈنى لېنىن، ستالىن، خروششېف، برىژنېۋ ۋە گورباچېۋلار بىر پويىزغا ئولتۇرۇپ يىراق شەرققە سەپەرگە چىقىپتۇ. پويىز مەلۇم بىر يەرگە كەلگەندە، ئالدى تەرەپتە نەچچە چاقىرىم كەلگۈدەك يەردىكى رېلىس ئېلىۋىتىلگەنلىكتىن، ماڭالماي توختاپ قاپتۇ. شۇنىڭ بىلەن پويىز باشلىقى قانداق قىلىش توغرىسىدا بەشەيلەندىن يوليورۇق سوراپتۇ.

لېنىن مۇنداق يوليورۇق بېرىپتۇ:
دەرھال پويىزدىن چۈشۈپ، خەلقنى شەنبىلىك خالىسانە ئەمگەككە تەشكىللەيلى. رېلىسنى ياتقۇزۇپ بولۇپ، داۋاملىق ئالغا ئىلگىرىلەش كىرەك.

ستالىن مۇنداق دەپ ۋاقىراپتۇ:
بۇ چوقۇم ئەكسىلئىنقىلاپچىلارنىڭ بۇزغۇنچىلىقى. سىنىپىي كۆرەشنى قانات يايدۇرۇپ، گۇمانلىق ئۇنسۇرلارنى ئەمگەك بىلەن ئۆزگەرتىش ئورنىغا ئەۋەتىش، سۈرگۈن قىلىش، قانۇن بويىچە جازالاش كىرەك.

خروششېف مۇنداق دەپتۇ:
بۇنچىلىك ئىشلارغا مېنى ئاۋارە قىلماي، ئارقا تەرەپتىكى رېلىسنى سۆكۈپ ئالدىغا يۆتكىسەڭلارلا بولمىدىمۇ.

برىزنېۋ بىر دەم تۇرۇپ كېتىپ مۇنداق دەپتۇ:
پويىزنى ئىتتىرەيلى. ئىتتىرىش ئالغا باسقانلىق دىگەن گەپ. تەشۋىقات ۋاستىلىرىغا ئېيتىڭلار. ئۇلار: «پويىز ئۇچقاندەك ئىلگىرىلىمەكتە» دەپ يازسۇن.

گورباچېۋ مۇنداق دەپتۇ:
بۇنىڭغا باش قاتۇرۇش كەتمەيدۇ. كۆپچىلىك قولمۇ-قول پويىزنى چۇۋۇپ، ئالدى تەرەپتىكى رېلىس بار يەرگە ئاپىرىپ قايتا قوراشتۇرساقلا بولمىدىمۇ!

(مەنبە: «ئىشچىلار ۋاقىت گېزىتى». تەرجىمە قىلغۇچى: ئەركىن سابىر. تەييارلىغۇچى: كەتمەنباي)
(بۇ ماتىرىيالنى باشقا تور بىكەتلەرگە يوللىسىڭىز، مەنبەنى ئەسكەرتىپ قويۇڭ.)
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&



Poyizning teqdiri


Melum yilning melum bir küni lénin, stalin, xroshshéf, brijhnéw we gorbachéwlar bir poyizgha olturup yiraq sherqqe seperge chiqiptu. Poyiz melum bir yerge kelgende, aldi terepte nechche chaqirim kelgüdek yerdiki rélis éliwitilgenliktin, mangalmay toxtap qaptu. Shuning bilen poyiz bashliqi qandaq qilish toghrisida besheylendin yolyoruq soraptu.

Lénin mundaq yolyoruq bériptu:
Derhal poyizdin chüshüp, xelqni shenbilik xalisane emgekke teshkilleyli. Rélisni yatquzup bolup, dawamliq algha ilgirilesh kirek.

Stalin mundaq dep waqiraptu:
Bu choqum eksil'inqilapchilarning buzghunchiliqi. Sinipiy köreshni qanat yaydurup, gumanliq unsurlarni emgek bilen özgertish ornigha ewetish, sürgün qilish, qanun boyiche jazalash kirek.

Xroshshéf mundaq deptu:
Bunchilik ishlargha méni aware qilmay, arqa tereptiki rélisni söküp aldigha yötkisenglarla bolmidimu.

Briznéw bir dem turup kétip mundaq deptu:
Poyizni ittireyli. Ittirish algha basqanliq digen gep. Teshwiqat wastilirigha éytinglar. Ular: «poyiz uchqandek ilgirilimekte» dep yazsun.

Gorbachéw mundaq deptu:
Buninggha bash qaturush ketmeydu. Köpchilik qolmu-qol poyizni chuwup, aldi tereptiki rélis bar yerge apirip qayta qorashtursaqla bolmidimu!

(Menbe: «ishchilar waqit géziti». Terjime qilghuchi: erkin sabir. Teyyarlighuchi: ketmenbay)
(Bu matiriyalni bashqa tor biketlerge yollisingiz, menbeni eskertip qoyung.)
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
تولۇق ئوقۇش

Xorazni tillimanglar

خورازنى تىللىماڭلار
Xorazni tillimanglar
خورازنى تىللىماڭلار
Xorazni tillimanglar



خورازنى تىللىماڭلار


رەسۇلۇللا مۇنداق دىگەن:

خورازنى تىللىماڭلار، چۈنكى ئۇ نامازغا ئويغۇتىدۇ. (185-بەت)

مۇناپىقلىقنىڭ بەلگىسى ئۈچ: يالغان سۆزلەش، ۋەدىسىدە تۇرماسلىق ۋە ئامانەتكە خىيانەت قىلىش. (2-بەت)

ئۈممەتلىرىم ئۈچۈن ئەڭ قاتتىق قورققان تەرەپلىرىم: قوساق سېلىپ سەمرىش، كۆپ ئۇخلاش، ھورۇنلۇق ۋە ئېتىقادى سۇسلىشىپ كېتىشتۇر. (11-بەت)

تۆت خىل ئادەملەرنى ئاللاھ يامان كۆرىدۇ: (بۇلار) قەسەمخور سودىگەر، تەكەببۇر كەمبەغەل، زىناخور قىرى ۋە زالىم پادىشاھ. (20-بەت)

گۇناھنىڭ چوڭى - ئاللاھقا شىرىك كەلتۈرۈش،ناھەق قان تۆكۈش، ئاتا - ئانىغا ۋاپاسىزلىق قىلىش ۋە يالغان گۇۋاھلىق بېرىشتۇر. (29-بەت)

ئايال دىيانىتى ياكى مال - دۇنياسى ياكى بولمىسا جامالى ئۈچۈن نىكاھ قىلىنىدۇ. سەن دىيانەتلىكنى تاللىغىن. بەرىكەت تاپىسەن. (40-بەت)

ئىمان بىلەن ئەمەل بىر - بىرىگە ناھايىتى يېقىندۇر. ئۇلار بىرى بىرىسىز دۇرۇس ئەمەس. (60-بەت)

ھالالمۇ، ھاراممۇ روشەن بولدى. قايسى نەرسە سېنى شۇبھىلەندۈرسە ئۇنى قويۇپ، شۇبھىسىزىنى تاللا. (81-بەت)

دىن - نەسىھەتتىن ئىبارەت. (91-بەت)

مۇلايىملىق - ھېكمەتنىڭ بېشىدۇر. (94-بەت)

زىناخورلۇق - پېقىرلىق كەلتۈرىدۇ. (95-بەت)

سەپەر قىلىڭلار، ساغلام بولىسىلەر. (96-بەت)

تاڭ سەھەردىكى ئۇيقۇ - رىسقىنى قىسقارتىدۇ. (102-بەت)

مۆئمىن كىشىلەرنىڭ ئۆزئارا ئۇرۇش قىلىشى - كۇپرىدۇر. تىللىشىشلىرى بولسا - پاسىقلىقتۇر. ئىككى مۆئمىن(مۇسۇلمان)نىڭ بىر-بىرى بىلەن ئۈچ كۈندىن ئارتۇق ئاداۋەتتە يۈرۈشى دۇرۇس ئەمەس. (114-بەت)

ئاللاھنىڭ نەزىرىدە توغرا سۆزدىن ئارتۇقراق سەدىقە يوقتۇر. (135-بەت)

(مەنبە: «سەھىھ ھەدىسلەر» شىنجاڭ خەلق نەشرىياتى 2002-يىل 11-ئاي نەشرى)
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&



Xorazni tillimanglar


Resululla mundaq digen:

Xorazni tillimanglar, chünki u namazgha oyghutidu. (185-Bet)

Munapiqliqning belgisi üch: yalghan sözlesh, wediside turmasliq we amanetke xiyanet qilish. (2-Bet)

Ümmetlirim üchün eng qattiq qorqqan tereplirim: qosaq sélip semrish, köp uxlash, horunluq we étiqadi susliship kétishtur. (11-Bet)

Töt xil ademlerni allah yaman köridu: (bular) qesemxor sodiger, tekebbur kembeghel, zinaxor qiri we zalim padishah. (20-Bet)

Gunahning chongi - allahqa shirik keltürüsh,naheq qan töküsh, ata - anigha wapasizliq qilish we yalghan guwahliq bérishtur. (29-Bet)

Ayal diyaniti yaki mal - dunyasi yaki bolmisa jamali üchün nikah qilinidu. Sen diyanetlikni tallighin. Beriket tapisen. (40-Bet)

Iman bilen emel bir - birige nahayiti yéqindur. Ular biri birisiz durus emes. (60-Bet)

Halalmu, harammu roshen boldi. Qaysi nerse séni shubhilendürse uni qoyup, shubhisizini talla. (81-Bet)

Din - nesihettin ibaret. (91-Bet)

Mulayimliq - hékmetning béshidur. (94-Bet)

Zinaxorluq - péqirliq keltüridu. (95-Bet)

Seper qilinglar, saghlam bolisiler. (96-Bet)

Tang seherdiki uyqu - risqini qisqartidu. (102-Bet)

Mömin kishilerning öz'ara urush qilishi - kupridur. Tillishishliri bolsa - pasiqliqtur. Ikki mömin(musulman)ning bir-biri bilen üch kündin artuq adawette yürüshi durus emes. (114-Bet)

Allahning neziride toghra sözdin artuqraq sediqe yoqtur. (135-Bet)

(Menbe: «sehih hedisler» shinjang xelq neshriyati 2002-yil 11-ay neshri.)
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

تولۇق ئوقۇش

«Risalei hékmet»tin jewherler

م«رىسالەئى ھېكمەت»تىن جەۋھەرلەر

ئىككى نەرسە باركى، ئۇلار ئادەمنىڭ يۈرىكىگە قۇۋۋەت بېرىدۇ:
تۆت نەرسە باركى، ئۇلار ئادەمنىڭ كۆزىگە نۇر بېغىشلايدۇ ۋە كۆزنىڭ نۇرىنى ئۆتكۈر قىلىدۇ:
ھەكىملەر تۆۋەندىكى تۆت نەرسە ئادەمنىڭ يۈرىكىنى كۈچەيتىدىغانلىقىنى ئېيتقان:
تۆۋەندىكى سەككىز نەرسە ئىنساننىڭ سالامەتلىكىگە ساغلاملىق قوشىدۇ:
بىلگىنكى، تۆت نەرسە كىشىنى سالامەت قىلىدۇ ۋە ھەمىشە ياخشى كەيپىيات بېغىشلايدۇ:

م«رىسالەئى ھېكمەت»تىن جەۋھەرلەر


مۇھەممەد سالىھ ئىبن قۇتلۇقبىي


ئىنسان ئۆز ۋۇجۇدىغا ئېغىرلىق ۋە كېسەللىك پەيدا قىلماسلىق ئۈچۈن، تاماقنى ئاز يېيىشى زۆزۈر. ئىنسانغا نىمىكى ئىللەت چاپلاشسا، ئەلۋەتتە، ئۇ كۆپ تاماق يېيىشتىن زاھىر بولىدۇ. تاماق كۆپ ئىستىمال قىلىنغاندا مەيدىگە كۈچ كېلىدۇ. مەيدىدە ئارتۇقچە سەپرا ۋە زەرداپ ھاسىل بولىدۇ.

كىشى ئەتىگەن تۇرغاندا كەيپىياتى ياخشى بولمىسا، بۇنىڭ سەۋەبى ئىككىدۇر:
(1) ئىچىملىك ۋە ئادەمنى كەيپ قىلىدىغان باشقا نەرسىلەرنى ئىستىمال قىلىش. بۇنداق نەرسىلەر ئادەمنىڭ ئىچىنى بۇزىدۇ، تەبىئىتىنى بۇلغايدۇ، بەدىنىنى ئېغىرلاشتۇرىدۇ.
(2) مەيدىدە كۆيگەن سەپرا بولۇش. كۆيگەن سەپرادىن كۆڭۈل خىرە بولىدۇ. ئەتىگەن تۇرۇپ پاكىز ھاۋادىن نەپەس ئالسىمۇ، ئادەم ئۆزىنى بىئارام سېزىدۇ. كۆيگەن سەپرادىن ئادەم قۇسۇش ئارقىلىق قۇتۇلۇش مۈمكىن.

ئىككى نەرسە باركى، ئۇلار ئادەمنىڭ يۈرىكىگە قۇۋۋەت بېرىدۇ:
(1) ساياھەت.
(2) ئالىملارنىڭ سۆھبىتى.

تۆت نەرسە باركى، ئۇلار ئادەمنىڭ كۆزىگە نۇر بېغىشلايدۇ ۋە كۆزنىڭ نۇرىنى ئۆتكۈر قىلىدۇ:
(1) چىرايلىق يۈز.
(2) ئېقىن سۇ.
(3) ياپيېشىل چىمەنلىك.
(4) خۇشخەت كىتاب.

«ئىشرەت رىسالىسى» دە شۇنداق دىيىلگەن: «دائىم ئالدىڭدا قەغەز-قەلەم بولسۇن. ئۆزۈڭ تەپەككۇر قىل. پىكىر قىلىشتىن ئەقىل ساغلام بولىدۇ. ئىلىم-ھېكمەتنىڭ ئىشىكى ئېچىلىدۇ.

ھەكىملەر تۆۋەندىكى تۆت نەرسە ئادەمنىڭ يۈرىكىنى كۈچەيتىدىغانلىقىنى ئېيتقان:
(1) دۇنيانى تاماشا قىلىش.
(2) مەقسەتكە يېتىش ئۈچۈن كۆرەش قىلىش.
(3) ناننى ھالال تېپىپ يېيىش.
(4) ئۇلۇغ ئالىملارنىڭ خىزمىتىدە بولۇش.

تۆۋەندىكى سەككىز نەرسە ئىنساننىڭ سالامەتلىكىگە ساغلاملىق قوشىدۇ:
(1) ساغلام ھالدا سەپەر قىلىش.
(2) باھاردا باغلارنى سەيلە قىلىش
(3) سېمىز ۋە ياۋاش ئاتقا مىنىپ چېپىش.
(4) ئازادە كىيىنىپ يۈرۈش.
(5) خۇشخۇي ۋە چىرايلىق خوتۇنغا ئىگە بولۇش.
(6) باھار ۋاقتىدا سادىق دوستلار بىلەن ئۇچرىشىش.
(7) مۆتىدىل ھاۋادا ئالىملار سۆھبىتىدىن بەھرىمەن بولۇش.
(8) قەدىمدىن قالغان ئاسارە-ئەتىقىلەرنى تاماشا قىلىش.

بىلگىنكى، تۆت نەرسە كىشىنى سالامەت قىلىدۇ ۋە ھەمىشە ياخشى كەيپىيات بېغىشلايدۇ:
(1) ئاز تاماق يېيىش.
(2) ئاز سۆز قىلىش.
(3) جىمانى ئاز قىلىش.
(4) ئۇلۇغلار ئالدىدا ئەدەبلىك بولۇش.

(مەنبە: «تىبابەت دۇردانىلىرى» شىنجاڭ پەن-تېخنىكا سەھىيە نەشرىياتى. 1998-يىل 8-ئاي نەشرى.)
(بۇ ماتىرىيالنى باشقا تور بىكەتلەرگە يوللىماقچى بولسىڭىز، مەنبەنى ئەسكەرتىپ قويۇڭ)
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&

«Risalei hékmet»tin jewherler


Muhemmed salih ibn qutluqbiy


Insan öz wujudigha éghirliq we késellik peyda qilmasliq üchün, tamaqni az yéyishi zözür. Insan'gha nimiki illet chaplashsa, elwette, u köp tamaq yéyishtin zahir bolidu. Tamaq köp istimal qilin'ghanda meydige küch kélidu. Meydide artuqche sepra we zerdap hasil bolidu.

Kishi etigen turghanda keypiyati yaxshi bolmisa, buning sewebi ikkidur:
(1) Ichimlik we ademni keyp qilidighan bashqa nersilerni istimal qilish. Bundaq nersiler ademning ichini buzidu, tebiitini bulghaydu, bedinini éghirlashturidu.
(2) Meydide köygen sepra bolush. Köygen sepradin köngül xire bolidu. Etigen turup pakiz hawadin nepes alsimu, adem özini biaram sézidu. Köygen sepradin adem qusush arqiliq qutulush mümkin.

Ikki nerse barki, ular ademning yürikige quwwet béridu:
(1) Sayahet.
(2) Alimlarning söhbiti.

Töt nerse barki, ular ademning közige nur béghishlaydu we közning nurini ötkür qilidu:
(1) Chirayliq yüz.
(2) Éqin su.
(3) Yapyéshil chimenlik.
(4) Xushxet kitab.

«Ishret risalisi» de shundaq diyilgen: «daim aldingda qeghez-qelem bolsun. Özüng tepekkur qil. Pikir qilishtin eqil saghlam bolidu. Ilim-hékmetning ishiki échilidu.

Hekimler töwendiki töt nerse ademning yürikini kücheytidighanliqini éytqan:
(1) Dunyani tamasha qilish.
(2) Meqsetke yétish üchün köresh qilish.
(3) Nanni halal tépip yéyish.
(4) Ulugh alimlarning xizmitide bolush.

Töwendiki sekkiz nerse insanning salametlikige saghlamliq qoshidu:
(1) Saghlam halda seper qilish.
(2) Baharda baghlarni seyle qilish
(3) Sémiz we yawash atqa minip chépish.
(4) Azade kiyinip yürüsh.
(5) Xushxuy we chirayliq xotun'gha ige bolush.
(6) Bahar waqtida sadiq dostlar bilen uchrishish.
(7) Mötidil hawada alimlar söhbitidin behrimen bolush.
(8) Qedimdin qalghan asare-etiqilerni tamasha qilish.

Bilginki, töt nerse kishini salamet qilidu we hemishe yaxshi keypiyat béghishlaydu:
(1) Az tamaq yéyish.
(2) Az söz qilish.
(3) Jimani az qilish.
(4) Ulughlar aldida edeblik bolush.

(Menbe: «tibabet durdaniliri» shinjang pen-téxnika sehiye neshriyati. 1998-Yil 8-ay neshri.)
(Bu matiriyalni bashqa tor biketlerge yollimaqchi bolsingiz, menbeni eskertip qoyung)
$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$

تولۇق ئوقۇش

20 - Esirdiki 20 katta zat.

يىگىرمىنجى ئەسىردىكى يىگىرمە كاتتا زات

20 - esirde dunyaning pen - tixnika tereqqiyatigha zor tesir korsetken meshhur alimlarni bilemsiz?
bu alimlar dunyagha zadi qandaq tesir korsetti?



20-
ئەسىردىكى پەن-تېخنىكا ساھەسىدە بارلىققا كەلگەن 20 كاتتا زات.

(1) ئېينىشتىيىن.
ئۇنىڭ نىسپىلىك نەزىرىيەسى كىشىلەرنىڭ ئالەم توغرىسىدىكى قارىشىنى ئۆزگەرتتى

(2) بور.
ئۇنىڭ كۋانت مىخانىكىسى توغرىسىدىكى ئىزاھاتى 20-ئەسىردىكى پەن-تېخنىكا ۋە پەلسەپەگە تەسىر كۆرسەتتى.

(3) ھىسىنبېرگ.
ئۇ ئوتتۇرىغا قويغان دەل ئۆلچىگىلى بولماسلىق قائىدىسى كىشىلەرگە مىكرو زەررىچىنىڭ خاسلىقىنى تونۇتتى.

(4) شېردىنگېر.
ئۇنىڭ دولقۇن مىخانىكىسى تەڭلىمىسى كۋانت مىخانىكىسى جەھەتتىكى ئۆلچەملىك تەڭلىمە ھىسابلىنىدۇ.

(5) رۇزېرفورد.
ئاتوم يادرو فىزىكىسى ۋە ئاتوم يادرو خىمىيەسى جەھەتتە ئاساس سېلىش خىزمىتىنى ئىشلىدى.

(6) ئوبىنھام.
تۇنجى ئاتوم بومبىسىنى ياساشقا تەشكىلاتچىلىق قىلدى.

(7) ۋېلبورېت.
ئۇ ئىنىسى ئوۋېل بىلەن تۇنجى ئايروپىلاننى كەشپ قىلىپ 20-ئەسىردىكى ئاۋىئاتسىيە ۋەزىيىتىنى ئۆزگەرتتى.

(8) كىرىك
ئۇ فۇرسېن بىلەن بىللە يادرو كىسلاتاسىنىڭ مالىكۇلا قۇرۇلمىسىنى ئۆزگەرتىپ، زامانىۋىي بىئولوگىيەگە ئاساس سالدى.

(9) بۇراۋېن.
دەۋرىمىزدىكى ئالەم قاتنىشى تېخنىكىسىغا ئاساس سالغۇچى.

(10) ۋون نومان
كومپىيوتىر نەزىرىيەسىگە ئەڭ زور تۆھپە قوشقان ئالىم.

(11) كيورى خانىم
رادىئوئاكتىپلىق تەتقىقاتقا زور تۆھپە قوشتى ۋە زور تەسىر كۆرسەتتى.

(12) بېل گايتىس.
20-ئەسىرنىڭ ئاخىرقى مەزگىللىرىدە دۇنياغا ئەڭ زور تەسىر كۆرسەتكەن يۇمشاق دىتال مۇتەخەسسىسى.

(13) پىلانك.
كۋانت نەزىرىيەسىنى تۇنجى قىتىم ئوتتورىغا قويۇپ، كۋانت مىخانىكىسىنىڭ بارلىققا كېلىشىگە تۈرتكە بولدى.

(14) ۋېگنا.
20-ئەسىردىكى يەر شارى ئىلمىنىڭ ئاساسچىسى.

(15) ھاركون.
تىلىگىراف، خەۋەرلىشىش ئىشلىرىغا ئاساس سالغۇچى.

(16) خابېر.
زامانىۋىي ئاسترونومىيەگە ئاساس سالغۇچى.

(17) رېنتىگىن.
ئۇ رېنتىگىن نۇرىنى بايقىغان. بۇ نۇر 20-ئەسىردە كەڭ كۆلەمدە قوللىنىلدى.

(18) چيەن شۆسىن.
جۇڭگۇنىڭ ئالەم قاتنىشى ئىشلىرىنىڭ پىرى.

(19) گوتال.
ماتىماتىكا ۋە پەلسەپەگە تۈپ تەسىر كۆرسەتكەن ئادەم.

(20) فروئېد.
پىسخىلوگىيە ساھەسىدە تەسىرى ئەڭ كۈچلۈك ئادەم.

(مەنبە: «شىنجاڭ مائارىپ گېزىتى» 2001-يىل 4-سىنتەبىر. تەييارلىغۇچى: كەتمەنباي)
(بۇ ماتىرىيالنى باشقا تور بېكەتلەرگە يوللىماقچى بولسىڭىز، مەنبەنى ئەسكەرتىپ قويۇڭ.)

كەتمەنباينىڭ تەۋسىيەسى:
بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك ئۆزىڭىز بىلىدىغان بىلىم ۋە ئۇچۇرلارنى ئىنكاس قەۋىتىگە قالدۇرۇڭ.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&


20-Esirdiki pen-téxnika saheside barliqqa kelgen 20 katta zat.

(1) Éynishtiyin.
Uning nispilik neziriyesi kishilerning alem toghrisidiki qarishini özgertti

(2) Bor.
Uning kwant mixanikisi toghrisidiki izahati 20-esirdiki pen-téxnika we pelsepege tesir körsetti.

(3) Hisinbérg.
U otturigha qoyghan del ölchigili bolmasliq qaidisi kishilerge mikro zerrichining xasliqini tonutti.

(4) Shérdin'gér.
Uning dolqun mixanikisi tenglimisi kwant mixanikisi jehettiki ölchemlik tenglime hisablinidu.

(5) Ruzérford.
Atom yadro fizikisi we atom yadro ximiyesi jehette asas sélish xizmitini ishlidi.

(6) Obinham.
Tunji atom bombisini yasashqa teshkilatchiliq qildi.

(7) Wélborét.
U inisi owél bilen tunji ayropilanni keshp qilip 20-esirdiki awiatsiye weziyitini özgertti.

(8) Kirik
U fursén bilen bille yadro kislatasining malikula qurulmisini özgertip, zamaniwiy biologiyege asas saldi.

(9) Burawén.
Dewrimizdiki alem qatnishi téxnikisigha asas salghuchi.

(10) Won noman
Kompiyotir neziriyesige eng zor töhpe qoshqan alim.

(11) Kyori xanim
Radioaktipliq tetqiqatqa zor töhpe qoshti we zor tesir körsetti.

(12) Bél gaytis.
20-Esirning axirqi mezgilliride dunyagha eng zor tesir körsetken yumshaq dital mutexessisi.

(13) Pilank.
Kwant neziriyesini tunji qitim ottorigha qoyup, kwant mixanikisining barliqqa kélishige türtke boldi.

(14) Wégna.
20-Esirdiki yer shari ilmining asaschisi.

(15) Harkon.
Tiligiraf, xewerlishish ishlirigha asas salghuchi.

(16) Xabér.
Zamaniwiy astronomiyege asas salghuchi.

(17) Réntigin.
U réntigin nurini bayqighan. Bu nur 20-esirde keng kölemde qollinildi.

(18) Chien shösin.
Jungguning alem qatnishi ishlirining piri.

(19) Gotal.
Matimatika we pelsepege tüp tesir körsetken adem.

(20) Froéd.
Pisxilogiye saheside tesiri eng küchlük adem.

(Menbe: «shinjang maarip géziti» 2001-yil 4-sintebir.teyyarlighuchi: KETMENBAY)
(Bu matiriyalni bashqa tor béketlerge yollimaqchi bolsingiz, menbeni eskertip qoyung.)

Ketmenbayning tewsiyesi:
Buningha munasiwetlik özingiz bilidighan bilim we uchurlarni inkas qewitige qaldurung.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&
تولۇق ئوقۇش

Mahiyet qeyerde?

ماھىيەت قەيەردە؟

بۇ ماقالىدە پەقەت بىر مەسىلە مۇزاكىرە قىلىنىدۇ.
دۇنيادا بىر ئادەمنىڭ ئالاھىدە كۆز قارىشى بىلەن بۇ دۇنيانىڭ ئوبىكتىپلىقى قانداق قىلغاندا بىرلىككە كېلىدۇ؟
بۇ ئادەم بىلەن ئۇنىڭ قاراشلىرى دۇنيانى ئۆزىگە قانداق سىغدۇرىدۇ؟

ماھىيەت قەيەردە؟


توماس نېگىل (ئامىرىكا)


(بۇ ماقالە خەنزۇچە ‹دۇنيا پەلسەپەسى› ژورنىلىنىڭ 2003 - يىللىق 3 - سانىدا ئىلان قىلىنغان خەنزۇچە تەرجىمىسىگە ئاساسەن تەرجىمە قىلىندى.
ماقالىنىڭ خەنزۇچە تەرجىمە نۇسخىسىدىكى ماۋزۇسى:
《什么是客观性》بولۇپ،
ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلغۇچى تەرىپىدىن مەزمۇن ئىتىبارى بىلەن ‹ماھىيەت قەيەردە› دەپ ئۆزگەرتىلدى.
تەرجىمە قىلغۇچى: ئادىل ئابدۇۋاقى)


بۇ ماقالىدە پەقەت بىر مەسىلە مۇزاكىرە قىلىنىدۇ.
دۇنيادا بىر ئادەمنىڭ ئالاھىدە كۆز قارىشى بىلەن بۇ دۇنيانىڭ ئوبىكتىپلىقى قانداق قىلغاندا بىرلىككە كېلىدۇ؟
بۇ ئادەم بىلەن ئۇنىڭ قاراشلىرى دۇنيانى ئۆزىگە قانداق سىغدۇرىدۇ؟
بەلگىلىك ئىقتىدارغا ئىگە ۋە كۈچلۈك سىقىلىش ئىچىدە ئاشۇ ئالاھىدە نۇقتىئىنەزەردىن ھالقىپ ئۆتىدىغان ھەم دۇنيانى بىر پۈتۈن سېستىما سۈپىتىدە تەپەككۇر قىلىدىغان ھەر بىر ئادەم بۇ مەسىلىگە ئورتاق يۈزلىنىدۇ.
گەرچە بۇ بىر مەسىلە بولسىمۇ، لىكىن نۇرغۇن تەرەپلەرنى ئۆزئىچىگە ئالغان.
بۇنداق ئىككى خىل قاراشنى مۇرەسسە قىلىش قېيىن.
بىرى: قىيىنچىلىقنىڭ مەنبەسى - تۇرمۇش.
يەنە بىرى: قىيىنچىلىقنىڭ مەنبەسى - ئادەمنىڭ ئىدىيىسىدە.
بۇ قاراشلار ئەخلاق، بىلىم ، ھۆرلۈك، ئۆزلۈك ھەتتا قەلب بىلەن ماددىي دۇنيانىڭ مۇناسىۋەتلىرى قاتارلىق ساھەلەردە ئەڭ ئاساسىي مەسىلە.
بىزنىڭ بۇ مەسىلىگە بەرگەن جاۋابىمىز ئەمەلىيەتتە بىزنىڭ دۇنيا قارىشىمىزنى، ئۆزىمىزگە بولغان تونۇشىمىزنى، ھاياتىمىزغا، ئىش - ھەرىكەتلىرىمىزگە، ھەتتا باشقىلارغا بولغان مۇئامىلىمىزنى بەلگىلەيدۇ. مانا مۇشۇ يىپ ئۇچىنى ئاساس قىلىپ، كۆپلىگەن پەلسەپە مەسىلىلىرىنى مۇزاكىرە قىلىش ئارقىلىق، ئۇنى چۈشىنىشنىڭ ئۇسۇلىنى تېپىپ چېقىشنى ئۈمىد قىلدىم. باشقىلارمۇ بۇ خىل ئۇسۇلنى تەبىئىي ھىس قىلىشى مۈمكىن.
ئەگەر كىشىلەر ئىچكى نۇقتىئىنەزەر بىلەن تاشقى نۇقتىئىنەزەر ئۆزئارا مۇناسىۋەتلىك دەپ قارىسا، ئۇنىڭدىكى ھەر بىر نۇقتىئىنەزەر تەرەققىي قىلىش ۋە تۈزىتىلىش ئارقىلىق يەنە بىر خىل نۇقتىئىنەزەرگە ئۇيغۇنلىشىشى كىرەك. ھەم ئۇلار بىرلىشىش جەريانىدا ھەر بىر ئادەمنىڭ ئىدىيىسى بىلەن ھەركىتىگە ھۆكۈمرانلىق قىلىدۇ. مېنىڭ بۇ مەسىلە توغرىسىدىكى بايانلىرىم يۇقۇرى دەرىجىدە بىرلىككە كەلمىگەن.
مېنىڭ تەشەببۇسۇم مۇنداق: كىشىلىك تۇرمۇش قارىشى بىلەن دۇنيا قاراشنى تولۇق بىرلىككە كەلتۈرۈشنى قوغلۇشۇش - دائىم دىگۈدەك پەلسەپەۋىي خاتالىقنى، ھەتتا ساختا ئەسلىگە قايتىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ياكى بەزى ھەقىقىي نەرسىلەرنى ئىتىراپ قىلىشنى چەتكە قېقىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
شۇنداق بولسىمۇ ئامال قىلىپ، دۇنيانى چۈشىنىش بىلەن ياشاشنىڭ ئۇسۇلىنى تەسۋىرلەشكە تىرىشىمىز. بۇ خىل ئۇسۇل مۇرەككەپ جانلىقلارغا ماس كېلىدۇ. ھەم تەبىئىي بىرلىككە كەلگەن نۇقتىئىنەزەرلەردىن خالى. ئۇ تولىمۇ ئىھتىياتچانلىق بىلەن تىرىشىش ئاساسىدا بارلىققا كەلگەن. مەن ئىچكى نۇقتىئىنەزەر بىلەن تاشقى نۇقتىئىنەزەرنى ياكى سوبىكتىپ نۇقتىئىنەزەر بىلەن ئوبىكتىپ نۇقتىئىنەزەرنى بىرلەشتۈرۈشكە تىرىشتىم. شۇڭلاشقا ئۇلارنى بىرلىككە كەلتۈرۈشكە بولىدىغان ۋاقىتتا بىرلىككە كەلتۈرۈش، بىرلىككە كەلتۈرۈش مۈمكىن بولمىغاندا، تېخىمۇ ئېنىق ھالدا ئىقرار قىلىش كىرەك. بىزنىڭ ئېرىشكەن نەرسىمىز - ئىككى خىل مۇناسىۋەتلىك نۇقتىئىنەزەر ئارىسىدىكى ئۆزئارا تەسىر، بىر خىل تەڭشەش بىلەن ئۇلارنىڭ كەمتۈكلىكى ئوتتۇرىسىدىكى سىناق بولۇپ، بىرلىككە كەلگەن دۇنيا قاراش ئەمەس.
كۈچلۈك ھاياجان - بىر خىل ئىجادىي كۈچ. شۇنداقلا بىر خىل بۇزغۇنچىلىق خاراكتىرىدىكى كۈچ.
مېنىڭچە، تۇرمۇشقا ۋە دۇنياغا مۇشۇنداق مۇئامىلە قىلىش تەبىئىي بىر ئىش بولۇپ، نۇقتىئەنەز بىلەن قىيىن مەسىلە ئارىسىدىكى ئىختىلاپنى ئۆز ئىچىگە ئالغان. قىيىن مەسىلىنى بولسا بىرلىككە كەلتۈرۈشكە قارشى توسقۇنلۇق كەلتۈرۈپ چىقارغان. مېنىڭ قارىشىمچە، بەزى گاڭگىراشلار، مەسىلەن : ئەركىنلىك، بىلىم ۋە ھاياتنىڭ ئەھمىيىتى قاتارلىق مەسىلىلەردىكى گاڭگىراشلار، بۇ مەسىلىلەر توغرىسىدا ئوتتۇرىغا قويۇلغان ھەر قانداق ھەل قىلىش ئۇسۇللىرىدىمۇ ئوخشاشلا مەۋجۇت. بۇ خىل گاڭگىراش تىل ياكى ئىدىيەدىكى خاتالىق ئەمەس.
كانت بىلەن ۋىتنىگىستىننىڭ ‹ساپ›لىق چۈشەنچىسىگىمۇ يەتمەك تەس. ئۇلارغا نىسبەتەن ئەقىل ۋە تىلنى ئىشلىتىشتە خاتالىقتىن ساقلانغاندىلا، بۇ خىل مەنىۋىي ساپلىققا يەتكىلى بولىدۇ.
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(داۋامى بار)
*********************

Mahiyet qeyerde?


Tomas négil (amirika)


(Bu maqale xenzuche ‹dunya pelsepesi› jhornilining 2003 - yilliq 3 - sanida ilan qilin'ghan xenzuche terjimisige asasen terjime qilindi. Maqalining xenzuche terjime nusxisidiki mawzusi: 《什么是客观性》bolup, uyghurchigha terjime qilghuchi teripidin mezmun itibari bilen ‹mahiyet qeyerde› dep özgertildi.
Terjime qilghuchi: adil abduwaqi)


Bu maqalide peqet bir mesile muzakire qilinidu.
Dunyada bir ademning alahide köz qarishi bilen bu dunyaning obiktipliqi qandaq qilghanda birlikke kélidu?
Bu adem bilen uning qarashliri dunyani özige qandaq sighduridu?
Belgilik iqtidargha ige we küchlük siqilish ichide ashu alahide nuqtiinezerdin halqip ötidighan hem dunyani bir pütün séstima süpitide tepekkur qilidighan her bir adem bu mesilige ortaq yüzlinidu.
Gerche bu bir mesile bolsimu, likin nurghun tereplerni öz'ichige alghan.
Bundaq ikki xil qarashni muresse qilish qéyin.
Biri: qiyinchiliqning menbesi - turmush.
Yene biri: qiyinchiliqning menbesi - ademning idiyiside.
Bu qarashlar exlaq, bilim , hörlük, özlük hetta qelb bilen maddiy dunyaning munasiwetliri qatarliq sahelerde eng asasiy mesile.
Bizning bu mesilige bergen jawabimiz emeliyette bizning dunya qarishimizni, özimizge bolghan tonushimizni, hayatimizgha, ish - heriketlirimizge, hetta bashqilargha bolghan muamilimizni belgileydu. Mana mushu yip uchini asas qilip, köpligen pelsepe mesililirini muzakire qilish arqiliq, uni chüshinishning usulini tépip chéqishni ümid qildim. Bashqilarmu bu xil usulni tebiiy his qilishi mümkin.
Eger kishiler ichki nuqtiinezer bilen tashqi nuqtiinezer öz'ara munasiwetlik dep qarisa, uningdiki her bir nuqtiinezer tereqqiy qilish we tüzitilish arqiliq yene bir xil nuqtiinezerge uyghunlishishi kirek. Hem ular birlishish jeryanida her bir ademning idiyisi bilen herkitige hökümranliq qilidu. Méning bu mesile toghrisidiki bayanlirim yuquri derijide birlikke kelmigen.
Méning teshebbusum mundaq: kishilik turmush qarishi bilen dunya qarashni toluq birlikke keltürüshni qoghlushush - daim digüdek pelsepewiy xataliqni, hetta saxta eslige qaytishni keltürüp chiqiridu. Yaki bezi heqiqiy nersilerni itirap qilishni chetke qéqishni keltürüp chiqiridu.
Shundaq bolsimu amal qilip, dunyani chüshinish bilen yashashning usulini teswirleshke tirishimiz. Bu xil usul murekkep janliqlargha mas kélidu. Hem tebiiy birlikke kelgen nuqtiinezerlerdin xali. U tolimu ihtiyatchanliq bilen tirishish asasida barliqqa kelgen. Men ichki nuqtiinezer bilen tashqi nuqtiinezerni yaki sobiktip nuqtiinezer bilen obiktip nuqtiinezerni birleshtürüshke tirishtim. Shunglashqa ularni birlikke keltürüshke bolidighan waqitta birlikke keltürüsh, birlikke keltürüsh mümkin bolmighanda, téximu éniq halda iqrar qilish kirek. Bizning érishken nersimiz - ikki xil munasiwetlik nuqtiinezer arisidiki öz'ara tesir, bir xil tengshesh bilen ularning kemtükliki otturisidiki sinaq bolup, birlikke kelgen dunya qarash emes.
Küchlük hayajan - bir xil ijadiy küch. Shundaqla bir xil buzghunchiliq xaraktiridiki küch.
Méningche, turmushqa we dunyagha mushundaq muamile qilish tebiiy bir ish bolup, nuqtienez bilen qiyin mesile arisidiki ixtilapni öz ichige alghan. Qiyin mesilini bolsa birlikke keltürüshke qarshi tosqunluq keltürüp chiqarghan. Méning qarishimche, bezi ganggirashlar, mesilen : erkinlik, bilim we hayatning ehmiyiti qatarliq mesililerdiki ganggirashlar, bu mesililer toghrisida otturigha qoyulghan her qandaq hel qilish usulliridimu oxshashla mewjut. Bu xil ganggirash til yaki idiyediki xataliq emes.
Kant bilen witnigistinning ‹sap›liq chüshenchisigimu yetmek tes. Ulargha nisbeten eqil we tilni ishlitishte xataliqtin saqlan'ghandila, bu xil meniwiy sapliqqa yetkili bolidu.
*********************
(Dawami bar)
*********************

تولۇق ئوقۇش