Tiyipjan Éliyup: Ana tilim

Tiyipjan Éliyup (1930-1989)



Ana tilim


Tiyipjan Éliyup





Ana tilim,
Muhebbet babida cheksiz yéqimliq ---
Jilwidar tilim;
Nepret babida shunche shiddetlik ---
Zulpiqar tilim.
Millitimizni,
Xislitimizni,
Izzitimizni,
Saqlap kelgen töhpikar tilim.

Ana tilim,
Sen achqan eqil közimiznimu,
Sen bilen chüshenduq mushu dunyani,
Hem chüshenduq,
Chüshendürduq özimiznimu.
Sen bolghachqa,
Uzaq tarixmu shunchilik yéqin,
Sen bolghachqa,
Nechche ming yilliq abidilerdin
Yangraydu sada,
Chaqnighandek goyaki chéqin.
Sen bolghachqa,
Aldimda hazir hayat ademdek
Shéir oquydu Aprinchur Tékin.

Séning bilen
Alemshumul söz qilalidi
Uyghur balisi.
Sende jemlen'gen jewherler bilen
Ilim dunyasini heyretke saldi
Qeshqerining ulugh qamusi.
Séning jilwidar neqishing bilen
Yaraldi nezmilik insaniy destur ---
Bowam Yüsüpning bext namisi.

Séning "fuseha", "bolegha"liring①
Séni misralargha tizip yaratti
Uyghurche ghezelning nemunisini.
Séning bilenmu
Nawayi tizip bexsh etti elge
Ésil menilerning ghezinisini②,
Namayish qildi yüksek choqqida
Dastanchiliq tentenisini.

Sen bolghachqa,
Tughdi zelilini Yerken diyari
(Uning ghezilige talay shairning
Muxemmes baghlashqa③ tutti xumari.)

Sen bolghachqa,
Newbiti shundaq güldeste tizdi,
Xushbuyi xuddi Xoten ipari.
Sen bolghachqa,
Xirqitining sulmidi güli,
Qalmidi sayrashtin toxtap bulbuli,
Gum bolmidi Gumnam munari.
Sen bolghachqa,
Mangdi ulap dastan yolini
Nazim Bilal hemde Nézari

Sen bolghachqa,
Millet namini yangratqan "Uyghur",
Sayramining pushti Armiye
Meripetke ündep yurtini,
Yéqip jahaletke isyan otini
(Bolup shéhit hem yérim shéhit),
Achti shéiriyetning yéngi bétini.
Sen bolghachqa,
Xantengrining bulbuli Lutun,
Küylidi bahar elchisi bolup
Markisizim heqiqitini...

Ey, bibaha ana tilimiz,
Sendin angliduq
Danalarning nesihitini,
Ejdatlarning wesiyitini.
Sen arqiliq chüshenduq éniq
Tarixning qanuni bisharitini
We inqilap dalalitini.
Shunga qoghliduq zulmetni söküp,
We sen bilen alqishlar töküp,
Quchtuq azatliq paraghitini.

Ana tilim,
Ömür kördüng shunche köp yil sen,
Berding bizge nurghun eqil sen.
Ezeldin béri
Qelbimizning eziz wekili iding,
Biz mewjut ikenmiz
Yenila shundaq eziz wekil sen,
Mewjutliqimizgha eng chong delil sen.
Biz bügün yéngi menzilge mangduq,
Senmu jewher élip jimi zuwandin
Béyip, téximu bolghin ésil sen.

Ana tilim,
Söyimen séni,
Sen ömrümning jimi zinniti.
Yayraydu jénim,
Anglisam séni bay-uz-pak péti.
Qaxshaydu jénim
Yépishsa sanga maymun illiti.
Téximu har kélidu manga
Tapsa inawet orilip sanga
Kazzaplarning ighwa -töhmiti,
Bishemlerning hazazulliqi,
Aldamchilarning saxta himmiti,
Oghrilarning haram oqiti.

Lékin biz yene imin shuninggha:
Insaniyet tapar kamalet.
Deydighinini haman dep bolup,
Ujuqidu axir let bolup
Eqil aldida xunük jahalet,
Pakliq aldida mesh'um qabahet.
Ene shu chaghda
Qilar tentene
Insan tilida rawan letapet.

Ana tilim,
Chillaydu séni
Til dunyasining bes-bes munbiri,
Yiltizing ching séning,
Zimining munbet,
Miwengge téximu tolidu sherbet
Qanche perwish eyligenséri.
Öskenséri eqil zoqimiz,
Öchüp nadanliq ghelde-gheshliri,
Jilwilinidu sende mukemmel
Semimiyetning süzük sadasi,
Pen ipadisi,
Sen'et teswiri...
Ah, andaq bolmisa,
Nime digülük,
Yaratmisa tarix tehriri?
Bu biz üchün ölüm emesmu?
We "Nes bastimu séni" démesmu
Qebride yétip Mehmut Qeshqiri...

-----------------
(1985- yili, april)
-----------------


①Fuseha -- til saheside güzel uslubqa ige,
bulegha -- tushuq, kamaletke yetken digen menide,
Elshir Nawayi öz waxtida Sekkaki, Lutfilarni Uyghur ibaratining fusehasi, we Türk elfazining buleghasi dep atighaniken.
②Bu yerde Nawayining «xezainul meaniy» namliq diwani közde tutulidu.
③Shair Zelilining bir qisim ghezellirige öz dewride bir qanche Uyghur-Özbék shairliri muxemmes baghlighan.

&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&