2008年12月18日星期四

Mahiyet qeyerde?

ماھىيەت قەيەردە؟

بۇ ماقالىدە پەقەت بىر مەسىلە مۇزاكىرە قىلىنىدۇ.
دۇنيادا بىر ئادەمنىڭ ئالاھىدە كۆز قارىشى بىلەن بۇ دۇنيانىڭ ئوبىكتىپلىقى قانداق قىلغاندا بىرلىككە كېلىدۇ؟
بۇ ئادەم بىلەن ئۇنىڭ قاراشلىرى دۇنيانى ئۆزىگە قانداق سىغدۇرىدۇ؟



ماھىيەت قەيەردە؟


توماس نېگىل (ئامىرىكا)


(بۇ ماقالە خەنزۇچە ‹دۇنيا پەلسەپەسى› ژورنىلىنىڭ 2003 - يىللىق 3 - سانىدا ئىلان قىلىنغان خەنزۇچە تەرجىمىسىگە ئاساسەن تەرجىمە قىلىندى.
ماقالىنىڭ خەنزۇچە تەرجىمە نۇسخىسىدىكى ماۋزۇسى:
《什么是客观性》بولۇپ،
ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلغۇچى تەرىپىدىن مەزمۇن ئىتىبارى بىلەن ‹ماھىيەت قەيەردە› دەپ ئۆزگەرتىلدى.
تەرجىمە قىلغۇچى: ئادىل ئابدۇۋاقى)



بۇ ماقالىدە پەقەت بىر مەسىلە مۇزاكىرە قىلىنىدۇ.
دۇنيادا بىر ئادەمنىڭ ئالاھىدە كۆز قارىشى بىلەن بۇ دۇنيانىڭ ئوبىكتىپلىقى قانداق قىلغاندا بىرلىككە كېلىدۇ؟
بۇ ئادەم بىلەن ئۇنىڭ قاراشلىرى دۇنيانى ئۆزىگە قانداق سىغدۇرىدۇ؟
بەلگىلىك ئىقتىدارغا ئىگە ۋە كۈچلۈك سىقىلىش ئىچىدە ئاشۇ ئالاھىدە نۇقتىئىنەزەردىن ھالقىپ ئۆتىدىغان ھەم دۇنيانى بىر پۈتۈن سېستىما سۈپىتىدە تەپەككۇر قىلىدىغان ھەر بىر ئادەم بۇ مەسىلىگە ئورتاق يۈزلىنىدۇ.
گەرچە بۇ بىر مەسىلە بولسىمۇ، لىكىن نۇرغۇن تەرەپلەرنى ئۆزئىچىگە ئالغان.
بۇنداق ئىككى خىل قاراشنى مۇرەسسە قىلىش قېيىن.
بىرى: قىيىنچىلىقنىڭ مەنبەسى - تۇرمۇش.
يەنە بىرى: قىيىنچىلىقنىڭ مەنبەسى - ئادەمنىڭ ئىدىيىسىدە.
بۇ قاراشلار ئەخلاق، بىلىم ، ھۆرلۈك، ئۆزلۈك ھەتتا قەلب بىلەن ماددىي دۇنيانىڭ مۇناسىۋەتلىرى قاتارلىق ساھەلەردە ئەڭ ئاساسىي مەسىلە.
بىزنىڭ بۇ مەسىلىگە بەرگەن جاۋابىمىز ئەمەلىيەتتە بىزنىڭ دۇنيا قارىشىمىزنى، ئۆزىمىزگە بولغان تونۇشىمىزنى، ھاياتىمىزغا، ئىش - ھەرىكەتلىرىمىزگە، ھەتتا باشقىلارغا بولغان مۇئامىلىمىزنى بەلگىلەيدۇ. مانا مۇشۇ يىپ ئۇچىنى ئاساس قىلىپ، كۆپلىگەن پەلسەپە مەسىلىلىرىنى مۇزاكىرە قىلىش ئارقىلىق، ئۇنى چۈشىنىشنىڭ ئۇسۇلىنى تېپىپ چېقىشنى ئۈمىد قىلدىم. باشقىلارمۇ بۇ خىل ئۇسۇلنى تەبىئىي ھىس قىلىشى مۈمكىن.
ئەگەر كىشىلەر ئىچكى نۇقتىئىنەزەر بىلەن تاشقى نۇقتىئىنەزەر ئۆزئارا مۇناسىۋەتلىك دەپ قارىسا، ئۇنىڭدىكى ھەر بىر نۇقتىئىنەزەر تەرەققىي قىلىش ۋە تۈزىتىلىش ئارقىلىق يەنە بىر خىل نۇقتىئىنەزەرگە ئۇيغۇنلىشىشى كىرەك. ھەم ئۇلار بىرلىشىش جەريانىدا ھەر بىر ئادەمنىڭ ئىدىيىسى بىلەن ھەركىتىگە ھۆكۈمرانلىق قىلىدۇ. مېنىڭ بۇ مەسىلە توغرىسىدىكى بايانلىرىم يۇقۇرى دەرىجىدە بىرلىككە كەلمىگەن.
مېنىڭ تەشەببۇسۇم مۇنداق: كىشىلىك تۇرمۇش قارىشى بىلەن دۇنيا قاراشنى تولۇق بىرلىككە كەلتۈرۈشنى قوغلۇشۇش - دائىم دىگۈدەك پەلسەپەۋىي خاتالىقنى، ھەتتا ساختا ئەسلىگە قايتىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ياكى بەزى ھەقىقىي نەرسىلەرنى ئىتىراپ قىلىشنى چەتكە قېقىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
شۇنداق بولسىمۇ ئامال قىلىپ، دۇنيانى چۈشىنىش بىلەن ياشاشنىڭ ئۇسۇلىنى تەسۋىرلەشكە تىرىشىمىز. بۇ خىل ئۇسۇل مۇرەككەپ جانلىقلارغا ماس كېلىدۇ. ھەم تەبىئىي بىرلىككە كەلگەن نۇقتىئىنەزەرلەردىن خالى. ئۇ تولىمۇ ئىھتىياتچانلىق بىلەن تىرىشىش ئاساسىدا بارلىققا كەلگەن. مەن ئىچكى نۇقتىئىنەزەر بىلەن تاشقى نۇقتىئىنەزەرنى ياكى سوبىكتىپ نۇقتىئىنەزەر بىلەن ئوبىكتىپ نۇقتىئىنەزەرنى بىرلەشتۈرۈشكە تىرىشتىم. شۇڭلاشقا ئۇلارنى بىرلىككە كەلتۈرۈشكە بولىدىغان ۋاقىتتا بىرلىككە كەلتۈرۈش، بىرلىككە كەلتۈرۈش مۈمكىن بولمىغاندا، تېخىمۇ ئېنىق ھالدا ئىقرار قىلىش كىرەك. بىزنىڭ ئېرىشكەن نەرسىمىز - ئىككى خىل مۇناسىۋەتلىك نۇقتىئىنەزەر ئارىسىدىكى ئۆزئارا تەسىر، بىر خىل تەڭشەش بىلەن ئۇلارنىڭ كەمتۈكلىكى ئوتتۇرىسىدىكى سىناق بولۇپ، بىرلىككە كەلگەن دۇنيا قاراش ئەمەس.
كۈچلۈك ھاياجان - بىر خىل ئىجادىي كۈچ. شۇنداقلا بىر خىل بۇزغۇنچىلىق خاراكتىرىدىكى كۈچ.
مېنىڭچە، تۇرمۇشقا ۋە دۇنياغا مۇشۇنداق مۇئامىلە قىلىش تەبىئىي بىر ئىش بولۇپ، نۇقتىئەنەز بىلەن قىيىن مەسىلە ئارىسىدىكى ئىختىلاپنى ئۆز ئىچىگە ئالغان. قىيىن مەسىلىنى بولسا بىرلىككە كەلتۈرۈشكە قارشى توسقۇنلۇق كەلتۈرۈپ چىقارغان. مېنىڭ قارىشىمچە، بەزى گاڭگىراشلار، مەسىلەن : ئەركىنلىك، بىلىم ۋە ھاياتنىڭ ئەھمىيىتى قاتارلىق مەسىلىلەردىكى گاڭگىراشلار، بۇ مەسىلىلەر توغرىسىدا ئوتتۇرىغا قويۇلغان ھەر قانداق ھەل قىلىش ئۇسۇللىرىدىمۇ ئوخشاشلا مەۋجۇت. بۇ خىل گاڭگىراش تىل ياكى ئىدىيەدىكى خاتالىق ئەمەس.
كانت بىلەن ۋىتنىگىستىننىڭ ‹ساپ›لىق چۈشەنچىسىگىمۇ يەتمەك تەس. ئۇلارغا نىسبەتەن ئەقىل ۋە تىلنى ئىشلىتىشتە خاتالىقتىن ساقلانغاندىلا، بۇ خىل مەنىۋىي ساپلىققا يەتكىلى بولىدۇ.
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(داۋامى بار)
*********************


Mahiyet qeyerde?


Tomas négil (amirika)



(Bu maqale xenzuche ‹dunya pelsepesi› jhornilining 2003 - yilliq 3 - sanida ilan qilin'ghan xenzuche terjimisige asasen terjime qilindi. Maqalining xenzuche terjime nusxisidiki mawzusi: 《什么是客观性》bolup, uyghurchigha terjime qilghuchi teripidin mezmun itibari bilen ‹mahiyet qeyerde› dep özgertildi.
Terjime qilghuchi: adil abduwaqi)



Bu maqalide peqet bir mesile muzakire qilinidu.
Dunyada bir ademning alahide köz qarishi bilen bu dunyaning obiktipliqi qandaq qilghanda birlikke kélidu?
Bu adem bilen uning qarashliri dunyani özige qandaq sighduridu?
Belgilik iqtidargha ige we küchlük siqilish ichide ashu alahide nuqtiinezerdin halqip ötidighan hem dunyani bir pütün séstima süpitide tepekkur qilidighan her bir adem bu mesilige ortaq yüzlinidu.
Gerche bu bir mesile bolsimu, likin nurghun tereplerni öz'ichige alghan.
Bundaq ikki xil qarashni muresse qilish qéyin.
Biri: qiyinchiliqning menbesi - turmush.
Yene biri: qiyinchiliqning menbesi - ademning idiyiside.
Bu qarashlar exlaq, bilim , hörlük, özlük hetta qelb bilen maddiy dunyaning munasiwetliri qatarliq sahelerde eng asasiy mesile.
Bizning bu mesilige bergen jawabimiz emeliyette bizning dunya qarishimizni, özimizge bolghan tonushimizni, hayatimizgha, ish - heriketlirimizge, hetta bashqilargha bolghan muamilimizni belgileydu. Mana mushu yip uchini asas qilip, köpligen pelsepe mesililirini muzakire qilish arqiliq, uni chüshinishning usulini tépip chéqishni ümid qildim. Bashqilarmu bu xil usulni tebiiy his qilishi mümkin.
Eger kishiler ichki nuqtiinezer bilen tashqi nuqtiinezer öz'ara munasiwetlik dep qarisa, uningdiki her bir nuqtiinezer tereqqiy qilish we tüzitilish arqiliq yene bir xil nuqtiinezerge uyghunlishishi kirek. Hem ular birlishish jeryanida her bir ademning idiyisi bilen herkitige hökümranliq qilidu. Méning bu mesile toghrisidiki bayanlirim yuquri derijide birlikke kelmigen.
Méning teshebbusum mundaq: kishilik turmush qarishi bilen dunya qarashni toluq birlikke keltürüshni qoghlushush - daim digüdek pelsepewiy xataliqni, hetta saxta eslige qaytishni keltürüp chiqiridu. Yaki bezi heqiqiy nersilerni itirap qilishni chetke qéqishni keltürüp chiqiridu.
Shundaq bolsimu amal qilip, dunyani chüshinish bilen yashashning usulini teswirleshke tirishimiz. Bu xil usul murekkep janliqlargha mas kélidu. Hem tebiiy birlikke kelgen nuqtiinezerlerdin xali. U tolimu ihtiyatchanliq bilen tirishish asasida barliqqa kelgen. Men ichki nuqtiinezer bilen tashqi nuqtiinezerni yaki sobiktip nuqtiinezer bilen obiktip nuqtiinezerni birleshtürüshke tirishtim. Shunglashqa ularni birlikke keltürüshke bolidighan waqitta birlikke keltürüsh, birlikke keltürüsh mümkin bolmighanda, téximu éniq halda iqrar qilish kirek. Bizning érishken nersimiz - ikki xil munasiwetlik nuqtiinezer arisidiki öz'ara tesir, bir xil tengshesh bilen ularning kemtükliki otturisidiki sinaq bolup, birlikke kelgen dunya qarash emes.
Küchlük hayajan - bir xil ijadiy küch. Shundaqla bir xil buzghunchiliq xaraktiridiki küch.
Méningche, turmushqa we dunyagha mushundaq muamile qilish tebiiy bir ish bolup, nuqtienez bilen qiyin mesile arisidiki ixtilapni öz ichige alghan. Qiyin mesilini bolsa birlikke keltürüshke qarshi tosqunluq keltürüp chiqarghan. Méning qarishimche, bezi ganggirashlar, mesilen : erkinlik, bilim we hayatning ehmiyiti qatarliq mesililerdiki ganggirashlar, bu mesililer toghrisida otturigha qoyulghan her qandaq hel qilish usulliridimu oxshashla mewjut. Bu xil ganggirash til yaki idiyediki xataliq emes.
Kant bilen witnigistinning ‹sap›liq chüshenchisigimu yetmek tes. Ulargha nisbeten eqil we tilni ishlitishte xataliqtin saqlan'ghandila, bu xil meniwiy sapliqqa yetkili bolidu.
*********************
(Dawami bar)
*********************

没有评论:

发表评论

发表评论