Junggoning aptonomiye qanuni

Jungxua xelq jumhuriyitining milliy téritoriyilik aptonomiye qanuni


1984-yil 5-ayning 31-küni 6-nöwetlik memliketlik xelq qurultiyining 2-yighinida maqullandi,
2001-yil 2-ayning 28-küni 9-nöwetlik memliketlik xelq qurultiyi da'imiy komitéti 20-yighinining «‹jungxua xelq jumhuriyitining milliy térritoriyilik aptonomiye qanuni›gha tüzitish kirgüzüsh toghrisidiki qarari»gha asasen tüzitildi)


Kirish söz

Jungxua xelq jumhuriyiti memlikitimizdiki her millet xelqi birlikte berpa qilghan, birlikke kelgen köp milletlik dölet. Milliy térritoriyilik aptonomiye junggo kommunistik partiyisining dölitimizning milliy mesilisini marksizm-léninizm boyiche hel qilidighan tüp siyasiti, döletning tüp siyasiy tüzümi.

Milliy térritoriyilik aptonomiye döletning bir tutash rehberlikide, az sanliq milletler topliship olturaqlashqan jaylarda térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyush, aptonomiye organlirini tesis qilish, aptonomiye hoquqini yürgüzüsh démektur. Milliy térritoriyilik aptonomiyining yolgha qoyulushi dölet az sanliq milletlerning özining ichki ishlirini bashqurush hoquqigha toluq hörmet qilidu we kapaletlik qilidu dégen rohni, dölet milletlerning barawerliki, ittipaqliqi we ortaq güllinishini qet'iy yolgha qoyidu, dégen prinsipni gewdilendüridu.

Milliy térritoriyilik aptonomiyining yolgha qoyulushi her millet xelqining öz ishigha özi xoja bolush aktipliqini jari qildurush, barawerlik, ittipaqliq, hemkarliq asasidiki sotsiyalistik milliy munasiwetni rawajlandurush, döletning birlikini mustehkemlesh, milliy aptonomiyilik jaylarning we pütün memliketning sotsiyalistik qurulush ishlirining tereqqiyatini tézlitishte ghayet zor rol oynidi. Buningdin kéyin milliy térritoriyilik aptonomiye tüzümi qet'iy dawamlashturulup we mukemmelleshtürülüp, bu tüzümning döletning sotsiyalistik zamaniwilashturush qurulushi jeryanidiki roli téximu jari qildurulidu.

Emeliyet ispatlidiki, milliy térritoriyilik aptonomiyini qet'iy yolgha qoyush üchün, milliy aptonomiyilik jaylarning döletning qanun, siyasetlirini öz yérining emeliy ehwaligha qarap ijra qilishigha heqiqiy kapaletlik qilish shert; Az sanliq milletlerning her derijilik kadirlirini, türlük kespiy xadimlirini we téxnik ishchilirini köplep yétishtürüsh shert; Milliy aptonomiyilik jaylar öz küchige tayinip ish körüsh, japagha chidap küresh qilish rohini jari qildurup, öz jayining sotsiyalistik qurulush ishlirini tiriship rawajlandurup, döletning qurulushigha töhpe qoshushi shert; Dölet xelq igiliki we ijtima'iy tereqqiyat pilanigha asasen, milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisad we medeniyet tereqqiyatini tézlitishige tiriship yardem béridu. Milletler ittipaqliqini qoghdash kürishide, chong milletchilikke, asasliqi chong xenzuchiliqqa qarshi turush lazim, yerlik milletchilikkimu qarshi turush lazim.

Milliy aptonomiyilik jaylardiki her millet xelqi pütün memliket xelqi bilen birlikte, junggo kommunistik partiyisining rehberlikide, marksizm-léninizm, mawzédung idiyisi we déng shyawping nezeriyisining yétekchilikide, xelq démokratiyisi diktaturisida ching turup, islahat, échiwétishte ching turup, junggoche sotsiyalizm qurush yolida méngip, küchni merkezleshtürüp sotsiyalistik zamaniwilashturush qurulushi élip bérip, sotsiyalistik bazar igilikini rawajlandurup, sotsiyalistik démokratiye we qanunchiliq qurulushini kücheytip, sotsiyalistik meniwi medeniylik qurulushini kücheytip, milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisad, medeniyet tereqqiyatini tézlitip, ittipaqlashqan, güllen'gen milliy aptonomiyilik jay qurup, milletlerni ortaq güllendürüsh, wetinimizni bay-qudretlik, démokratik, medeniy sotsiyalistik dölet qilip qurup chiqish yolida tiriship küresh qilidu.

«jungxua xelq jumhuriyitining milliy térritoriyilik aptonomiye qanuni» asasiy qanunda belgilen'gen milliy térritoriyilik aptonomiye tüzümini yolgha qoyushtiki tüp qanun.


1-bab: omumiy prinsip

1-madda, jungxua xelq jumhuriyitining milliy térritoriyilik aptonomiye qanuni jungxua xelq jumhuriyitining asasiy qanunigha asasen tüzüldi.

2-madda, az sanliq milletler topliship olturaqlashqan jaylarda térritoriyilik aptonomiye yolgha qoyulidu.
Milliy aptonomiyilik jaylar aptonom rayon, aptonom oblast, aptonom nahiye dep ayrilidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning hemmisi jungxua xelq jumhuriyitining ayrilmas qismi.

3-madda, milliy aptonomiyilik jaylarda aptonomiye organliri tesis qilinidu, aptonomiye organliri döletning bir derijilik yerlik hakimiyet organliridur.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri démokratiye-merkezleshtürüsh tüzümi prinsipini yolgha qoyidu.

4-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri «asasiy qanun»ning 3-bab 5-paragrafida belgilen'gen yerlik dölet organlirining xizmet hoquqini yürgüzidu, shuning bilen bille asasiy qanunda we bu qanunda hem bashqa qanunlarda belgilen'gen hoquq da'irisi boyiche aptonomiye hoquqini yürgüzidu, döletning qanun we siyasetlirini öz jayining emeliy ehwaligha qarap ijra qilidu.
Aptonom oblastlarning aptonomiye organliri teweside rayon, nahiye bar sheherlik yerlik dölet orginining xizmet hoquqini yürgüzidu. Shuning bilen bille aptonomiye hoquqini yürgüzidu.

5-maddamilliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri döletning birlikini qoghdishi, asasiy qanun we qanunlarning shu jayda ri'aye qilinishi we ijra qilinishigha kapaletlik qilishi shert.

6-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri her millet xelqining küchni merkezleshtürüp sotsiyalistik zamaniwilashturush qurulushi élip bérishigha rehberlik qilidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri öz jayining ehwaligha qarap, asasiy qanun we qanunlargha xilapliq qilmasliq prinsipi asasida, alahide siyaset we janliq tedbir qollinip, milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisad, medeniyet qurulushi ishlirining tereqqiyatini tézlitishke hoquqluq.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri dölet pilanining yétekchilikide, emeliyetni asas qilip, emgek ünümdarliqi we iqtisadiy ünümni üzlüksiz östürüp, ijtima'iy ishlepchiqirish küchlirini rawajlandurup, milletlerning maddiy turmush sewiyisini peydinpey östüridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri milliy medeniyetning ésil en'enilirige warisliq qilip we uni jari qildurup, milliy alahidilikke ige sotsiyalistik meniwi medeniylik berpa qilip, her millet xelqining sotsiyalistik éngi we pen - medeniyet sewiyisini üzlüksiz östüridu.

7-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri döletning omumiy menpe'itini birinchi orun'gha qoyup, yuqiri derijilik dölet organliri tapshurghan wezipilerni pa'al orundishi lazim.

8-madda, yuqiri derijilik dölet organliri milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organlirining aptonomiye hoquqini yürgüzüshige kapaletlik qilidu hemde milliy aptonomiyilik jaylarning alahidiliki we éhtiyajigha qarap, ularning sotsiyalistik qurulush ishlirini téz tereqqiy qildurushigha tiriship yardem béridu.

9-madda, yuqiri derijilik dölet organliri we milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri milletlerning barawerlik, ittipaqliq, hemkarliq asasidiki sotsiyalistik milliy munasiwitini qoghdaydu we rawajlanduridu, her qandaq milletni kemsitish we ézishni men'i qilidu, milletler ittipaqliqini buzidighan we milliy bölgünchilik peyda qilidighan qilmishlarni men'i qilidu.

10-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri shu jaydiki milletlerning öz til-yéziqini qollinish we tereqqiy qildurush erkinlikige, özlirining örp-adetlirini saqlap qélish yaki islah qilish erkinlikige kapaletlik qilidu.

11-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri her millet puqralirining diniy étiqad erkinlikige kapaletlik qilidu.
Her qandaq dölet orgini, ijtima'iy teshkilat we shexsning puqralarni din'gha étiqad qilishqa yaki étiqad qilmasliqqa zorlishigha yol qoyulmaydu, din'gha étiqad qilidighan puqralarnimu, din'gha étiqad qilmaydighan puqralarnimu kemsitishige yol qoyulmaydu.
Dölet normal diniy pa'aliyetni qoghdaydu.
Her qandaq kishining dindin paydilinip jem'iyet tertipini buzidighan, puqralarning ten saghlamliqigha ziyan yetküzidighan, döletning ma'arip tüzümige tosqunluq qilidighan heriketler bilen shughullinishigha yol qoyulmaydu.
Diniy teshkilatlar we diniy ishlar chet el küchlirige béqinmaydu.


2-bab: milliy aptonomiyilik jaylarning qurulushi we aptonomiye organlirining teshkil qilinishi

12-madda, az sanliq milletler topliship olturaqlashqan jaylarda, shu jayning milliy munasiwet, iqtisadiy tereqqiyat qatarliq shara'itlirigha qarap hemde tarixiy ehwali nezerge élinip, bir yaki bir qanche az sanliq millet topliship olturaqlashqan rayonni asas qilghan aptonomiyilik jay qurulsa bolidu.
Milliy aptonomiyilik jaylar da'irisidiki bashqa az sanliq milletler topliship olturaqlashqan jaylarda munasip aptonomiyilik jay yaki milliy yéza qurulidu.
Milliy aptonomiyilik jaylar öz jayining emeliy ehwaligha qarap, xenzu yaki bashqa millet ahalisi olturaqlashqan bir qisim rayonlar we sheher-bazarlarni öz ichige alsa bolidu.

13-madda, milliy aptonomiyilik jayning nami yer nami, millet nami, memuriy orni réti boyiche atilidu, alahide ehwal buning sirtida.

14-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning qurulushi, chégrisining ayrilishi, namining atilishini yuqiri derijilik dölet orgini alaqidar yerlik dölet orgini bilen birlikte alaqidar milletlerning wekilliri bilen toluq kéngiship békitip, qanunda belgilen'gen tertip boyiche testiqlitidu.
Milliy aptonomiyilik jaylar qurulghandin kéyin, qanunda belgilen'gen tertiptin ötküzmey turup emeldin qaldurushqa yaki qoshuwétishke bolmaydu; Milliy aptonomiyilik jaylarning chégrisi békitilgendin kéyin, qanunda belgilen'gen tertiptin ötküzmey turup özgertishke bolmaydu; Emeldin qaldurush, qoshuwétish yaki özgertishke toghra kelse, yuqiri derijilik dölet orginining alaqidar tarmaqliri milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye orgini bilen toluq kéngiship békitip, qanunda belgilen'gen tertip boyiche testiqlitidu.

15-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri aptonom rayonluq, aptonom oblastliq, aptonom nahiyilik xelq qurultiyi we xelq hökümitidur.
Milliy aptonomiyilik jayning xelq hökümiti shu derijilik xelq qurultiyi we bir derije yuqiri dölet memuriy orgini aldida jawabkar bolidu hemde xizmitidin doklat béridu, shu derijilik xelq qurultiyi yighini yépiq mezgilide, shu derijilik xelq qurultiyi da'imiy komitéti aldida jawabkar bolidu hemde xizmitidin doklat béridu. Milliy aptonomiyilik jaylarning xelq hökümetliri gowuyüenning bir tutash rehberlikidiki dölet memuriy organliridur, ular gowuyüen'ge boysunidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organlirining teshkili we xizmiti asasiy qanun'gha we qanunlargha asasen, milliy aptonomiye jaylarning aptonomiye nizamida yaki ayrim nizamlirida belgilinidu.

16-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning xelq qurultaylirida, térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan milletning wekilliri bolghandin tashqiri, shu memuriy rayonda olturaqlashqan bashqa milletlerningmu muwapiq sanda wekili bolushi kérek.
Milliy aptonomiyilik jaylarning xelq qurultaylirida, térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan millet we bashqa az sanliq millet wekillirining igileshke tégishlik sani we nisbitini ölkilik, aptonom rayonluq, biwasite qarashliq sheherlik xelq qurultiyi da'imiy komitéti qanunda belgilen'gen prinsipqa asasen belgileydu hemde memliketlik xelq qurultiyi da'imiy komitétigha en'ge alduridu.
Milliy aptonomiyilik jayning xelq qurultiyi da'imiy komitétida térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan millet puqrasidin bolghan mudir yaki mu'awin mudirlar bolushi lazim.

17-madda, aptonom rayonning re'isi, aptonom oblastning bashliqi, aptonom nahiyining hakimi térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan milletning puqraliridin bolidu. Aptonom rayonluq, aptonom oblastliq, aptonom nahiyilik xelq hökümetliri terkibidiki bashqa xadimlar ichide térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan milletning we bashqa az sanliq milletning xadimliri muwapiq sanda bolushi kérek.
Milliy aptonomiyilik jaylarning xelq hökümetliride aptonom rayonning re'isi, aptonom oblastning bashliqi, aptonom nahiyining hakimi mes'ul bolush tüzümi yolgha qoyulidu. Aptonom rayonning re'isi, aptonom oblastning bashliqi, aptonom nahiyining hakimi shu derijilik xelq hökümitining xizmitige riyasetchilik qilidu.

18-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri qarimiqidiki xizmet tarmaqlirining kadirliri ichide térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan milletning we bashqa az sanliq milletning xadimliri muwapiq sanda bolushi kérek.


3-bab: aptonomiye organlirining aptonomiye hoquqi

19-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning xelq qurultayliri shu jaydiki milletler siyasiy, iqtisad we medeniyet jehettiki alahidilikige asasen, aptonomiye nizami we ayrim nizamlarni tüzüshke hoquqluq. Aptonom rayonning aptonomiye nizami we ayrim nizami memliketlik xelq qurultiyi da'imiy komitétigha testiqlitilghandin kéyin küchke ige bolidu. Aptonom oblast, aptonom nahiyilerning aptonomiye nizami we ayrim nizam, ölkilik, aptonom rayonluq, biwasite qarashliq sheherlik xelq qurultiyi da'imiy komitétigha testiqlitilghandin kéyin küchke ige bolidu hemde memliketlik xelq qurultiyi da'imiy komitéti we gowuyüen'ge en'ge aldurulidu.

20-madda, yuqiri derijilik dölet orginining qarar, békitme, buyruq we yolyoruqliri milliy aptonomiyilik jayning emeliy ehwaligha uyghun kelmey qalsa, aptonomiye orgini shu yuqiri derijilik dölet orginining testiqini alghandin kéyin, janliq ijra qilsa yaki ijra qilishni toxtatsa bolidu; Shu yuqiri derijilik dölet orgini doklatni tapshuruwalghan kündin bashlap 60 kün ichide jawab bérishi lazim.

21-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri wezipisini ijra qilishta, shu milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye nizamidiki belgilime boyiche, shu jayda ortaq qollinilidighan bir xil yaki bir nechche xil til - yéziqni qollinidu; Wezipe ijra qilishta ortaq qollinilidighan bir nechche xil til - yéziqni teng qollinidighanliri térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan milletning til - yéziqini asas qilsa bolidu.

22-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri sotsiyalistik qurulush éhtiyajigha qarap, türlük tedbirlerni qollinip, shu jaydiki milletlerdin her derijilik kadirlar, pen-téxnika xadimliri, igilik bashqurush xadimliri qatarliq kespiy xadimlarni we téxnik ishchilarni köplep yétishtüridu, ularning rolini toluq jari qilduridu hemde az sanliq millet ayalliridin her derijilik kadirlarni we türlük kespiy téxnika xadimlirini yétishtürüshke ehmiyet béridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri xadim qobul qilghanda, térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan millet we bashqa az sanliq milletlerdin qobul qilishqa muwapiq étibar bérishi kérek.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri alahide tedbir qollinip, türlük kespiy xadimlarning aptonomiyilik jaylarning qurulush ishlirigha qatnishishqa étibar we ilham berse bolidu.

23-madda, milliy aptonomiyilik jaylardiki karxana, kespiy orunlar döletning belgilimisi boyiche adem élishta, aldi bilen az sanliq milletlerdin alidu hemde yézilar we charwichiliq rayonliridiki az sanliq millet ahalisidin alsa bolidu.

24-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri döletning herbiy tüzümi we öz jayining emeliy éhtiyajigha qarap, gowuyüenning testiqidin ötküzüp, öz jayining jem'iyet amanliqini qoghdaydighan jama'et xewpsizliki qisimlirini teshkil qilsa bolidu.

25-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri dölet pilanining yétekchilikide, öz jayining alahidiliki we éhtiyajigha asasen, iqtisadiy qurulush fangjéni, siyasiti we pilanini tüzüp, yerlik iqtisadiy qurulush ishlirini öz aldigha orunlashturidu we bashquridu.

26-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri sotsiyalizm prinsipida ching turush sherti astida, qanundiki belgilimilerge we öz jayining iqtisadiy tereqqiyat alahidilikige asasen, ishlepchiqirish munasiwiti we iqtisadiy qurulmini muwapiq tengshep, sotsiyalistik bazar igilikini tiriship rawajlanduridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri omumiy mülükchilik asas qilin'ghan, köp xil mülükchiliktiki igilik teng rawajlandurulidighan tüp iqtisadiy tüzümde ching turidu, omumiy mülükchilikte bolmighan igilikni rawajlandurushqa ilham béridu.

27-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri qanundiki belgilimilerge asasen, shu jaydiki otlaq, ormanning igidarliq hoquqi we ulardin paydilinish hoquqini békitidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri otlaq we ormanni qoghdaydu, berpa qilidu, köchet tikish, ot-chöp térish ishlirigha teshkilatchiliq qilidu we ilham béridu. Her qandaq teshkilat yaki shexsning otlaq we orman'gha her qandaq wasite bilen buzghunchiliq qilishini men'i qilidu. Otlaq we ormanni buzup térilghu yer échishni qet'iy men'i qilidu.

28 -madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri qanundiki belgilime boyiche, öz jayining tebi'iy bayliqini bashquridu we muhapizet qilidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri qanundiki belgilimilerge we döletning bir tutash pilanigha asasen, shu jay achsa bolidighan tebi'iy bayliqni aldi bilen muwapiq achidu we uningdin paydilinidu.

29-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri dölet pilanining yétekchilikide, öz jayining maliye küchi, maddiy küchi we bashqa konkrét shara'itigha qarap, yerlik asasiy qurulush türlirini öz aldigha orunlashturidu.

30-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri shu jaygha qarashliq karxanilarni, kespiy ishlarni öz aldigha bashquridu.

31-madda, milliy aptonomiyilik jaylar döletning belgilimisige bina'en, tashqi iqtisad-soda pa'aliyitini qanat yaydursa bolidu, gowuyüenning testiqi bilen tashqi soda portini qursa bolidu.
Chet el bilen chégridash milliy aptonomiyilik jaylar gowuyüenning testiqi bilen chégra sodisini qanat yayduridu.
Milliy aptonomiyilik jaylar tashqi iqtisad-soda pa'aliyitide döletning étibar bérish siyasitidin behrimen bolidu.

32-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning maliye, bir derijilik maliye, dölet maliyisining terkibiy qismidur.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri yerlik maliyeni bashquridighan aptonomiye hoquqigha ige. Döletning maliye tüzülmisi boyiche milliy aptonomiyilik jaylargha te'elluq bolghanliki maliye kirimini milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri öz aldigha orunlashturup ishlitishi lazim.
Milliy aptonomiyilik jaylar memliket boyiche birlikke kelgen maliye tüzülmisi boyiche, dölet yolgha qoyghan maliyedin yötkep chiqim qilidighan qéliplashqan tüzüm arqiliq yuqiri derijilik maliyening étibaridin behrimen bolidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning maliye xam chot chiqimida, döletning belgilimisige asasen, éhtiyat meblighi orunlashturulidu, zapas xirajitining xam chotta igiligen nisbiti adettiki rayonlarningkidin yuqiri bolidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri maliye xam chotini ijra qilish jeryanida, artuq kirim qilghan we chiqimdin téjep qalghan mebleghni özi orunlashturup ishlitidu.

33-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri öz jayining türlük chiqim ölchimi, shtati we normisi toghrisida, dölet belgiligen prinsiplargha asasen, öz jayining emeliy ehwaligha birleshtürüp, qoshumche belgilime we konkrét chare tüzüp chiqsa bolidu. Aptonom rayon tüzgen qoshumche belgilime we konkrét chare gowuyüen'ge en'ge aldurulidu; Aptonom oblast, aptonom nahiyiler tüzgen qoshumche belgilime we konkrét chare ölkilik, aptonom rayonluq, biwasite qarashliq sheherlik xelq hökümitige testiqlitilidu.

34-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri döletning baj qanunini ijra qilishta, döletning bir tutash tekshürüp testiqlishi bilen kémeytilidighan we kechürüm qilinidighan baj türlirini hésabqa almighanda, yerlik maliye kirimige yatidighan, baj jehette étibar bérish we righbetlendürüsh zörür bolghan bezi baj türlirini kémeytse yaki kechürüm qilsa bolidu. Aptonom oblast, aptonom nahiyiler bajni kémeytish yaki kechürüm qilishni ölkilik, aptonom rayonluq, biwasite qarashliq sheherlik xelq hökümitige testiqlitidu.

35-madda, milliy aptonomiyilik jaylar öz jayining iqtisadiy we ijtima'iy tereqqiyat éhtiyajigha asasen, qanundiki belgilime boyiche yerlik soda bankisi we sheher-yéza amanet-qerz hemkarliq teshkilati qursa bolidu.

36-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri döletning ma'arip fangjénigha asasen, qanundiki belgilime boyiche, öz jayining ma'arip pilani, her derijilik her xil mekteplerning tesis qilinishi, oqush mudditi, bashqurush shekli, oqutush mezmuni, oqutush tili we oqughuchi qobul qilish charisini belgileydu.

37-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri milliy ma'aripni öz aldigha rawajlanduridu, sawatsizliqni tügitidu, türlük mekteplerni achidu, toqquz yilliq mejburiyet ma'aripini omumlashturidu, her xil shekiller arqiliq adettiki yuqiri, ottura derijilik ma'aripni we ottura derijilik kespiy téxnika ma'aripini rawajlanduridu, shara'it we éhtiyajgha qarap aliy ma'aripni rawajlanduridu, az sanliq milletlerdin kespiy xadimlarni yétishtüridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri az sanliq millet charwichiliq rayonlirida we iqtisadiy qiyinchiliqi bar, tarqaq olturaqlashqan az sanliq millet taghliq rayonlirida yataqliq bolush we oqush yardem puli bérish asas qilin'ghan hökümet bashqurushidiki milliy bashlan'ghuch mektep we milliy ottura mekteplerni échip, oqughuchilarning mejburiyet ma'aripi basquchidiki oqushni tamalishigha kapaletlik qilidu. Mektep bashqurush xirajiti we oqush yardem puli shu jayning maliyesidin hel qilinidu, shu jayning maliyeside qiyinchiliq bolsa, yuqiri derijilik maliyedin yardem bérilishi kérek.
Asasliqi az sanliq millet oqughuchilirini qobul qilidighan mektepler (siniplar) we bashqa ma'arip apparatliridin shara'iti barliri az sanliq millet yéziqidiki dersliklerni qollinishi hemde az sanliq millet tilida ders ötüshi kérek; Ehwalgha qarap bashlan'ghuch mektepning töwen yilliqi yaki yuqiri yilliqidin bashlap xenzu tili dersi tesis qilip, memliket boyiche ortaq qollinilidighan putungxuani we qéliplashqan xenzu yéziqini kéngeytishi lazim.
Her derijilik xelq hökümetliri az sanliq millet yéziqidiki derslik we neshr buyumlirini tüzüsh, terjime qilish we neshr qilish xizmitini maliye jehettin qollishi kérek.

38-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri milliy shekil we milliy alahidilikke ige edebiyat-sen'et, axbarat - neshriyat, radi'o-kino-téléwiziye qatarliq milliy medeniyet ishlirini öz aldigha rawajlanduridu, medeniyet ishliri sélinmisini köpeytidu, medeniyet mu'esseseliri qurulushini kücheytidu, türlük medeniyet ishlirining tereqqiyatini tézlitidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri alaqidar orun we tarmaqlarni milletlerning tarixiy medeniyitige a'it kitablarni yighish, retlesh, terjime qilish we neshr qilishqa teshkilleydu we uninggha medet béridu, milletlerning meshhur asare-etiqiliri, qimmetlik medeniyet yadikarliqliri we bashqa muhim tarixiy medeniyet miraslirini qoghdaydu, milletlerning ésil en'eniwi medeniyitige warisliq qilidu we uni rawajlanduridu.

39-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri öz jayining pen-téxnika tereqqiyat pilanini öz aldigha békitidu, pen-téxnika bilimlirini omumlashturidu.

40-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri öz jayining dawalash-saqliq saqlash ishlirining tereqqiyat pilanini öz aldigha békitidu, zamaniwi tébabetchilik-dorigerlik we milliy en'eniwi tébabetchilik-dorigerlik ishlirini rawajlanduridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri yuqumluq késel, yerlik késelning aldini élish we uni kontrol qilish xizmitini hem ana - balilarning saqliqini saqlash ishlirini kücheytidu, dawalash - saqliq saqlash shara'itini yaxshilaydu.

41-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri tenterbiye ishlirini öz aldigha rawajlandurup, milliy en'eniwi tenterbiye pa'aliyitini qanat yaydurup, her millet xelqining ten sapasini ashuridu.

42-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri ma'arip, pen-téxnika, medeniyet-sen'et, sehiye, tenterbiye qatarliq jehetlerde bashqa jaylar bilen bolghan alaqe we hemkarliqni pa'al qanat yayduridu.
Aptonom rayon, aptonom oblastlarning aptonomiye organliri döletning belgilimisige asasen, ma'arip, pen-téxnika, medeniyet-sen'et, sehiye, tenterbiye qatarliq jehetlerde chet eller bilen alaqe qilsa bolidu.

43-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri qanundiki belgilimilerge asasen, aqma nopusni bashqurush charisini tüzüp chiqidu.

44-madda, milliy aptonomiyilik jaylar pilanliq tughutni we saghlam tughush, obdan béqishni yolgha qoyup, her millet ahalisining sapasini östüridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri qanundiki belgilimilerge asasen, öz jayining emeliy ehwaligha birleshtürüp, pilanliq tughutni yolgha qoyush charisini tüzüp chiqidu.

45-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri turmush muhiti we ékologiyilik muhitni asrap we yaxshilap, bulghinishning we bashqa ijtima'iy apetning aldini élip we uni tizginlep, nopus, bayliq we muhitning mas tereqqiyatini ishqa ashuridu.


4-bab: milliy aptonomiyilik jaylarning xelq sot mehkimiliri we xelq teptish mehkimiliri

46-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning xelq sot mehkimiliri we xelq teptish mehkimiliri shu derijilik xelq qurultayliri we ularning da'imiy komitétliri aldida jawabkar bolidu. Milliy aptonomiyilik jaylarning xelq teptish mehkimiliri yene yuqiri derijilik xelq teptish mehkimiliri aldida jawabkar bolidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning xelq sot mehkimilirining sot xizmiti aliy xelq sot mehkimisi we yuqiri derijilik xelq sot mehkimilirining nazaritide bolidu. Milliy aptonomiyilik jaylarning xelq teptish mehkimilirining xizmiti aliy xelq teptish mehkimisi we yuqiri derijilik xelq teptish mehkimilirining rehberlikide bolidu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning xelq sot mehkimiliri we xelq teptish mehkimilirining rehberliri we xadimliri ichide térritoriyilik aptonomiyini yolgha qoyghan milletning xadimliri bolushi kérek.

47-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning xelq sot mehkimiliri we xelq teptish mehkimiliri délo sotlash we teptish qilishta, shu jayda ortaq qollinilidighan tilni qollinishi hemde shu jayda ortaq qollinilidighan az sanliq millet til-yéziqini pishshiq bilidighan xadimlarni muwapiq seplishi kérek. Shu jayda ortaq qollinilidighan til-yéziqni bilmeydighan dewa ishtirakchilirigha terjime qildurup bérishi kérek. Qanun höjjetliride emeliy éhtiyajgha qarap, shu jayda ortaq qollinilidighan bir xil yaki bir nechche xil yéziqni qollinishi kérek. Her millet puqralirining öz millitining til-yéziqini qollinip dewalishish hoquqini kapaletlendüridu.


5-bab: milliy aptonomiyilik jaylardiki milliy munasiwet

48-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri shu jaydiki milletlerning barawerlik hoquqidin behrimen bolushini kapaletlendüridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri her millet kadirliri we ammisini ittipaqlashturup, ularning aktipliqini toluq qozghap, milliy aptonomiyilik jaylarni birlikte güllendüridu.

49-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri her millet kadirlirigha bir-birining til-yéziqini öginish heqqide terbiye we ilham béridu. Xenzu kadirlar shu jaydiki az sanliq milletlerning til-yéziqini öginishi, az sanliq millet kadirlirimu öz millitining til-yéziqini öginish we qollinish bilen bir waqitta, memliket boyiche ortaq qollinilidighan putungxuani we qéliplashqan xenzu yéziqini öginishi kérek.
Milliy aptonomiyilik jaylardiki dölet xadimliridin shu jayda ortaq qollinilidighan ikki xildin artuq til-yéziqni pishshiq igiligenlirini mukapatlash lazim.

50-madda, milliy aptonomiyilik jalarning aptonomiye organliri shu jayda topliship olturaqlashqan bashqa az sanliq milletlerning munasip aptonomiyilik jay yaki milliy yéza qurushigha yardem béridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri shu jaydiki milletlerning iqtisad, ma'arip, pen-téxnika, medeniyet, sehiye, tenterbiye ishlirini rawajlandurushigha yardem béridu.
Milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri shu jayda tarqaq olturaqlashqan milletlerning alahidilikige we éhtiyajigha étibar béridu.

51-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri shu jaydiki milletlerge chétilidighan alahide mesililerni bir terep qilishta, ularning wekilliri bilen toluq kéngishishi, ularning pikrige hörmet qilishi shert.

52-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri shu jaydiki her millet puqralirining asasiy qanunda belgilen'gen puqraliq hoquqidin behrimen bolushigha kapaletlik qilidu hemde ulargha öteshke tégishlik puqraliq mejburiyitini ada qilish toghrisida terbiye béridu.

53-madda, milliy aptonomiyilik jaylarning aptonomiye organliri wetenni, xelqni, emgekni, penni, sotsiyalizmni söyüshtin ibaret ijtima'iy exlaqni teshebbus qilidu, shu jaydiki her millet puqralirigha wetenperwerlik, kommunizm we milliy siyaset toghrisida terbiye béridu. Her millet kadirliri we ammisigha bir - birige ishinish, bir-biridin öginish, bir-birige yardem bérish, bir-birining til-yéziqi, örp-aditi we diniy étiqadigha hörmet qilish, döletning birlikini we milletlerning ittipaqliqini birlikte qoghdash toghrisida terbiye béridu.


6-bab: yuqiri derijilik dölet organlirining mes'uliyiti

54-madda, yuqiri derijilik dölet organlirining milliy aptonomiyilik jaylargha da'ir qarar, békitme, buyruq we yolyoruqliri milliy aptonomiyilik jaylarning emeliy ehwaligha uyghun bolushi lazim.

55-madda, yuqiri derijilik dölet organliri milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisadiy tereqqiyat istratégiyisini muhakime qilishi, tüzüshi we yolgha qoyushigha yardem bérishi we yétekchilik qilishi, maliye, pul mu'amile, maddiy eshya, téxnika we ixtisas igiliri qatarliq jehetlerde milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisad, ma'arip, pen-téxnika, medeniyet, sehiye, tenterbiye ishlirini téz rawajlandurushigha yardem bérishi kérek.
Dölet étibar bérish siyasiti tüzüp, dölet ichi we sirtidikilerni milliy aptonomiyilik jaylargha meblegh sélishqa yétekleydu we ilhamlanduridu.
Yuqiri derijilik dölet organliri xelq igiliki we ijtima'iy tereqqiyat pilanini tüzüshte milliy aptonomiyilik jaylarning alahidiliki we éhtiyajigha étibar bérishi lazim.

56-madda, dölet bir tutash pilan we bazar éhtiyajigha asasen, aldi bilen milliy aptonomiyilik jaylarda bayliq échish türliri we ul mu'essese qurulush türlirini muwapiq orunlashturidu. Dölet chong chong ul mu'esseselerge meblegh sélishta sélinma salmiqi we bankidin bérilidighan siyaset xaraktérlik qerz pul salmiqini muwapiq ashuridu.
Dölet milliy aptonomiyilik jaylarda ul mu'essese qurulushini orunlashturushta, milliy aptonomiyilik jaylarning yürüshleshken meblegh sélishi zörür bolup qalsa, oxshimighan ehwalgha qarap, yürüshleshken mebleghni kémeytish yaki kechürüm qilish jehette étibar béridu.
Dölet milliy aptonomiyilik jaylarning emeliy pen-téxnikini rawajlandurush we pen-téxnika netijilirini aylandurushni tézlitishige, emeliy téxnika we tereqqiyat shara'itigha ige yuqiri, yéngi téxnikini zor küch bilen kéngeytishige, ixtisasliq pen - téxnika xadimlirini milliy aptonomiyilik jaylargha muwapiq yürüshüshke pa'al yéteklishige yardem béridu. Dölet milliy aptonomiyilik jaylargha qurulush türlirini yötkep bergende, shu jayning shara'itigha qarap, ilghar, yaramliq üsküne we hüner bilen teminleydu.

57-madda, dölet milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisadiy tereqqiyat alahidiliki we éhtiyajigha asasen, pul baziri we kapital baziridin her tereplime paydilinip, milliy aptonomiyilik jaylarni pul mu'amile jehette yölesh salmiqini ashuridu. Pul mu'amile apparatliri milliy aptonomiyilik jaylarning turaqliq mülük sélinma türliri we döletning kesip siyasitige uyghun karxanilirining bayliq échish, köp xil igilikni rawajlandurush jehettiki muwapiq meblegh telipini nuqtiliq qollishi lazim.
Dölet soda bankilirining milliy aptonomiyilik jaylargha sélinidighan krédit sélinmisini köpeytip, shu jaydiki karxanilarning muwapiq meblegh telipini pa'al qollishigha ilham béridu.

58-madda, yuqiri derijilik dölet organliri milliy aptonomiyilik jaylarning karxanilarning téxnikida yéngiliq yaritishigha, kesip qurulmisi derijisini östürüshige maliye, pul mu'amile, ixtisas igiliri qatarliq jehettin yardem béridu.
Yuqiri derijilik dölet organliri milliy aptonomiyilik jaylardiki karxana bashqurghuchilar we téxnika xadimlirini iqtisadi tereqqiy tapqan rayonlargha bérip öginishke teshkillishi we ilhamlandurushi, shuning bilen bir waqitta, iqtisadi tereqqiy tapqan rayonlardiki karxana bashqurghuchilar we téxnika xadimlirini milliy aptonomiyilik jaylardiki karxanilargha bérip ishleshke yéteklishi we ilhamlandurushi kérek.

59-madda, dölet türlük xas meblegh orunlashturup, milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisad we medeniyet qurulushi ishlirini rawajlandurushigha yar - yölek bolidu.
Dölet orunlashturghan türlük xas meblegh we milliy rayonlargha bérilidighan waqitliq mexsus yardem pulni her qandaq tarmaqning azaytiwétishige, tutup qélishigha, ishlitiwélishigha yol qoyulmaydu, milliy aptonomiyilik jaylarning normal xam chot kirimi ornigha dessitishige yol qoyulmaydu.

60-madda, yuqiri derijilik dölet organliri döletning milliy soda siyasitige we milliy aptonomiyilik jaylarning éhtiyajigha qarap, milliy aptonomiyilik jaylarning soda, teminat - soda we tébbiy dora karxanilirini meblegh, pul mu'amile, baj qatarliq jehetlerdin yöleydu.

61-madda, dölet étibar bérish siyasiti tüzüp, milliy aptonomiyilik jaylarning tashqi iqtisad-sodini rawajlandurushigha yar-yölek bolidu, milliy aptonomiyilik jaylardiki ishlepchiqirish karxanilirining tashqi soda tijaritidiki öz aldigha ish körüsh hoquqini kéngeytidu, yerlik üstünlükke ige mehsulatlar éksportini tereqqiy qildurushigha ilham béridu, chégra sodisida étibar bérish siyasitini yolgha qoyidu.

62-madda, xelq igilikining tereqqiy qilishi we maliye kirimining éshishigha egiship, yuqiri derijilik maliye tarmiqi milliy aptonomiyilik jaylargha maliyedin yötkep chiqim qilishni tedrijiy kücheytidu. Milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisadiy we ijtima'iy tereqqiyatini tézlitip, tereqqiy tapqan rayonlar bilen bolghan perqni peydinpey kichiklitish üchün, maliyedin adettiki yötkep chiqim qilish, mexsus yötkep chiqim qilish, milliy rayonlargha étibar bérish siyasiti arqiliq yötkep chiqim qilish usuli hemde dölet belgiligen bashqa usullar bilen, milliy aptonomiyilik jaylargha sélinidighan mebleghni köpeytidu.

63-madda, yuqiri derijilik dölet organliri meblegh, pul mu'amile, baj qatarliq jehettin milliy aptonomiyilik jaylarning déhqanchiliq, charwichiliq, ormanchiliq shara'iti qatarliq ishlepchiqirish shara'iti we suchiliq, qatnash, énérgiye, xewerlishish mu'esseseliri qatarliq ul mu'esseselirini yaxshilishigha yar-yölek bolidu; Milliy aptonomiyilik jaylarning shu jaydiki bayliqtin muwapiq paydilinip, yerlik sana'et, yéza-bazar karxaniliri, ottura, kichik karxanilarni shuningdek az sanliq milletler alahide éhtiyajliq tawarlar we en'eniwi qol sana'et buyumlirini ishlepchiqirishni rawajlandurushigha yar-yölek bolidu.

64-madda, yuqiri derijilik dölet organliri iqtisadi tereqqiy tapqan rayonlarni milliy aptonomiyilik jaylar bilen iqtisad, téxnika hemkarliqi we köp qatlamliq, köp tereplimilik sistéma boyiche yardemni qanat yaydurushqa teshkillep medet bérip we righbetlendürüp, milliy aptonomiyilik jaylarning iqtisad, ma'arip, pen-téxnika, medeniyet, sehiye, tenterbiye ishlirining tereqqiyatigha yardem bérishi we türtke bolushi lazim.

65-madda, dölet milliy aptonomiyilik jaylarda bayliq achqanda, qurulush qilghanda, shu jayning menpe'itini oyliship, uni shu jayning iqtisadiy qurulushigha paydiliq qilip orunlashturushi, shu jaydiki az sanliq milletlerning ishlepchiqirish we turmushigha étibar bérishi kérek. Dölet tedbir qollinip, tebi'iy bayliq chiqiridighan milliy aptonomiyilik jaylargha mu'eyyen menpe'et toluqlimisi béridu.
Dölet iqtisadi tereqqiy tapqan rayonlardiki karxanilarni öz'ara étibar bérish, menpe'et yetküzüsh prinsipi boyiche, milliy aptonomiyilik jaylargha meblegh sélip, köp xil shekildiki iqtisadiy hemkarliqni qanat yaydurushqa yétekleydu we ilhamlanduridu.

66-madda, yuqiri derijilik dölet organliri milliy aptonomiyilik jaylarning ékologiyilik tengpungluq, muhit asrash jehettiki her tereplime tüzeydighan chong-chong qurulushlirini xelq igiliki we ijtima'iy tereqqiyat pilanigha kirgüzüp, bir tutash orunlashturushi kérek.
Döletning ékologiyilik tengpungluq, muhit asrash ishlirigha töhpe qoshqan milliy aptonomiyilik jaylargha dölet mu'eyyen menpe'et toluqlimisi béridu.
Her qandaq teshkilat we shexs milliy aptonomiyilik jaylarda bayliq échish, qurulush qilishta, ünümlük tedbir qollinip, shu jayning turmush muhiti we ékologiyilik muhitini asrishi we yaxshilishi, bulghinishning we bashqa ijtima'iy apetning aldini élishi we uni tizginlishi lazim.

67-madda, yuqiri derijilik dölet organlirining milliy aptonomiyilik jaylardiki karxana, kespiy orunliri döletning belgilimisi boyiche adem élishta, aldi bilen shu jaydiki az sanliq milletlerdin élishi kérek.
Milliy aptonomiyilik jaylardiki karxana, kespiy orunlar shu jaydiki aptonomiye organlirining aptonomiye hoquqigha hörmet qilishi, shu jayning aptonomiye nizami, ayrim nizamliri we yerlik nizam, qa'idilirige emel qilishi, shu jaydiki aptonomiye organlirining nazaritini qobul qilishi kérek.

68-madda, yuqiri derijilik dölet organliri milliy aptonomiyilik jaylardiki aptonomiye organlirining maqulluqini almay turup, milliy aptonomiyilik jaylargha qarashliq karxanilarning tewelik munasiwitini özgertishke bolmaydu.

69-madda, dölet we yuqiri derijilik xelq hökümetliri maliye, pul mu'amile, maddiy eshya, téxnika, ixtisas igiliri qatarliq jehetlerdin milliy aptonomiyilik jaylardiki namrat rayonlarni yenimu yölep, namrat ahalining namratliqtin téz qutulup, halliq sewiyige yétishige yardem bérishi kérek.

70-madda, yuqiri derijilik dölet organliri milliy aptonomiyilik jaylarning shu jaydiki milletlerdin her derijilik kadirlarni, türlük kespiy xadimlarni we téxnik ishchilarni köplep yétishtürüshige yardem béridu; Milliy aptonomiyilik jaylarning éhtiyajigha asasen, muwapiq sandiki oqutquchi, doxtur, pen-téxnika xadimi we igilik bashqurush xadimlirini milliy aptonomiyilik jaylarning xizmitige qatnishishqa türlük shekiller bilen ewetidu, ularning turmush teminatigha muwapiq étibar béridu.

71-madda, dölet milliy aptonomiyilik jaylarning ma'arip sélinmisini köpeytidu hemde alahide tedbir qollinip, milliy aptonomiyilik jaylarning toqquz yilliq mejburiyet ma'aripini téz omumlashturup we bashqa ma'arip ishlirini rawajlandurup, her millet xelqining pen - medeniyet sewiyisini östürüshige yardem béridu.
Dölet milliy aliy mektep échish, aliy mekteplerde milliy sinip, milliy teyyarliq sinip échip, mexsus yaki asasliqi az sanliq millet oqughuchilirini qobul qilidu hemde nishanliq oqughuchi qobul qilish, nishanliq teqsim qilish charisini qollansa bolidu. Aliy mektep we téxnikomlar yéngi oqughuchi qobul qilghanda, imtihan bergen az sanliq millet oqughuchilirini qobul qilish ölchimi we shertini muwapiq keng qoyuwétidu, ahalisi intayin az bolghan az sanliq milletlerning imtihan bergen oqughuchilirigha alahide étibar béridu, her derijilik xelq hökümetliri we mektepler köp xil tedbir qollinip, a'iliside iqtisadiy qiyinchiliqi bar az sanliq millet oqughuchilirining oqushni tamamlishigha yardem bérishi kérek.
Dölet tereqqiy tapqan rayonlarda milliy ottura mektep échip yaki adettiki ottura mekteplerde milliy sinip échip, az sanliq millet oqughuchilirini qobul qilip, ottura ma'aripni yolgha qoyidu.
Dölet milliy aptonomiyilik jaylarning her millet oqutquchilirini yétishtürüshi we terbiyilishige yardem béridu. Dölet her millet oqutquchiliri we wezipe ötesh shertige layiq kélidighan, oqush püttürgen her millet oqughuchilirini milliy aptonomiyilik jaylargha bérip ma'arip oqutush xizmiti bilen shughullinishqa teshkilleydu we ilhamlanduridu hemde ulargha teminat jehette munasip étibar béridu.

72-madda, yuqiri derijilik dölet organliri her millet kadirliri we ammisi arisida milliy siyaset terbiyisini kücheytishi, milliy siyaset we alaqidar qanunlargha emel qilish we uni ijra qilish ehwalini da'im tekshürüp turushi lazim.


7-bab: qoshumche prinsip

73-madda, gowuyüen we uning alaqidar tarmaqliri xizmet hoquqi da'iriside, bu qanunni yolgha qoyush üchün memuriy nizam, qa'ide, konkrét tedbir we charilerni tüzüp chiqishi kérek.
Aptonom rayonluq we teweside aptonom oblast, aptonom nahiye bar ölkilik, biwasite qarashliq sheherlik xelq qurultayliri we uning da'imiy komitétliri öz jayining emeliy ehwaligha birleshtürüp bu qanunni yolgha qoyushning konkrét charisini tüzüp chiqidu.

74-madda, bu qanun memliketlik xelq qurultiyida maqullandi, 1984-yil 10-ayning 1-künidin bashlap yolgha qoyulidu.
×××××××××××××××××××


中华人民共和国民族区域自治法

1984年5月31日第六届全国人民代表大会第二次会议通过。

序言

中华人民共和国是全国各族人民共同缔造的统一的多民族国家。民族区域自治是中国共产党运用马克思列宁主义解决我国民族问题的基本政策，是国家的一项重要政治制度。

民族区域自治是在国家统一领导下，各少数民族聚居的地方实行区域自治，设立自治机关，行使自治权。实行民族区域自治，体现了国家充分尊重和保障各少数民族管理本民族内部事务权利的精神，体 现了国家坚持实行各民族平等、团结和共同繁荣的原则。

实行民族区域自治，对发挥各族人民当家作主的积极性，发展平等、团结、互助的社会主义民族关系，巩固国家的统一，促进民族自治地方和全国社会主义建设事业的发展，都起了巨大的作用。今后，民族区域自治制度将在国家的社会主义现代化建设进程中发挥更大的作用。

实行民族区域自治，对发挥各族人民当家作主的积极性，发展平等、团结、互助的社会主义民族关系，巩固国家的统一，促进民族自治地方和全国社会主义建设事业的发展，都起了巨大的作用。今后，民族区域自治制度将在国家的社会主义现代化建设进程中发挥更大的作用。

实践证明，坚持实行民族区域自治，必须切实保障民族自治地方根据本地实际情况贯彻执行国家的法律和政策；必须大量培养少数民族的各级干部、各种专业人才和技术工人；民族自治地方必须发扬自力更生、艰苦奋斗精神，努力发展本地方的社会主义建设事业，为国家建设作出贡献；

国家根据国民经济和社会发展计划，努力帮助民族自治地方加速经济和文化的发展。 在维护民族团结的斗争中， 要反对大民族主义，主要是大汉族主义，也要反对地方民族主义。

民族自治地方的各族人民和全国人民一道，在中国共产党的领导下，在马克思列宁主义、毛泽东思想的指引下，坚持人民民主专政，坚持社会主义道路，集中力量进行社会主义现代化建设，加速民族自治地方经济、文化的发展，建设团结、繁荣的民族自治地方，为各民族的共同繁荣，把祖国建设成为高度文明、高度民主的社会主义国家 而努力奋斗。

中华人民共和国民族区域自治法是实施宪法规定的民族区域自治制度的基本法律。

第一章 总

第一条 中华人民共和国民族区域自治法，根据中华人民共和国宪法制定。

第二条 各少数民族聚居的地方实行区域自治。民族自治地方分为自治区、自治州、自治县。各民族自治地方都是中华人民共和国不可分离的部分

第三条 民族自治地方设立自治机关，自治机关是国家的一级地方政权机关。民族自治地方的自治机关实行民主集中制的原则。

第四条 民族自治地方的自治机关行使宪法第三章第五节规定的地方国家机关的职权，同时依照宪法和本法以及其他法律规定的权限行使自治权，根据本地方的实际情况贯彻执行国家的法律、政策。自治州的自治机关行使下设区、县的市的地方国家机关的职权，同时行使自治权。

第五条 民族自治地方的自治机关必须维护国家的统一，保证宪法和法律在本地方的遵守和执行。

第六条民族自治地方的自治机关领导各族人民集中力量进行社会主义现代化建设。民族自治地方的自治机关根据本地方的情况，在不违背宪法和法律的原则下，有权采取特殊政策和灵活措施，加速民族自治地方经济、文化建设事业的发展。民族自治地方的自治机关在国家计划的指导下，从实际出发，不断提高劳动生产率和经济效益，发展社会生产力，逐步提高各民族人民的物质生活水平。民族自治地方的自治机关继承和发扬民族文化的优良传统，建设具有民族特点的社会主义精神文明，不断提高各民族人民的社会主义觉悟和科学文化水平。

第七条 民族自治地方的自治机关要把国家的整体利益放在首位，积极完成上级国家机关交给的各项任务。

第八条 上级国家机关保障民族自治地方的自治机关行使自治权， 并且依据民族自治地方的特点和需要，努力帮助民族自治地方加速发展社会主义建设事业。
第九条 上级国家机关和民族自治地方的自治机关维护和发展各民族的平等、团结、互助的社会主义民族关系。禁止对任何民族的歧视和压迫，禁止破坏民族团结和制造民族分裂的行为。

第十条 民族自治地方的自治机关保障本地方各民族都有使用和发展自己的语言文字的自由，都有保持或者改革自已的风俗习惯的自由。 

第十一条 民族自治地方的自治机关保障各民族公民有宗教信仰自由。
任何国家机关、社会团体和个人不得强制公民信仰宗教或者不信 仰宗教，不得歧视信仰宗教的公民和不信仰宗教的公民。国家保护正常的宗教活动。任何人不得利用宗教进行破坏社会秩序、损害公民身体健康、妨碍国家教育制度的活动。
宗教团体和宗教事务不受外国势力的支配。

第二章: 自治地方的建立和自治机关的组成

第十二条 少数民族聚居的地方， 根据当地民族关系、经济发展等条件，并参酌历史情况，可以建立以一个或者几个少数民族聚居区为基础的自治地方。民族自治地方内其他少数民族聚居的地方，建立相应的自治地方或者民族乡。 民族自治地方依据本地方的实际情况，可以包括一部分汉族或者其他民族的居民区和城镇。

第十三条 民族自治地方的名称，除特殊情况外，按照地方名称、民族名称、行政地位的顺序组成。

第十四条民族自治地方的建立、区域界线的划分、名称的组成，由上级国家机关会同有关地方的国家机关，和有关民族的代表充分协商拟定，按照法律规定的程序报请批准。民族自治地方的区域界线一经确定，不得轻易变动；需要变动的时候，由上级国家机关的有关部门和民族自治地方的自治机关充分协商拟定，报国务院批准。

第十五条 民族自治地方的自治机关是自治区、自治州、自治县的人民代表大会和人民政府。民族自治地方的人民政府对本级人民代表大会和上一级国家行政机关负责并报告工作，在本级人民代表大会闭会期间，对本级人民代表大会常务委员会负责并报告工作。各民族自治地方的人民政府都是国务院统一领导下的国家行政机关，都服从国务院。民族自治地方的自治机关的组织和工作，根据宪法和法律，由民族自治地方的自治条例或者单行条例规定。

第十六条. 民族自治地方的人民代表大会中，除实行区域自治的民族的代表外，其他居住在本行政区域内的民族也应当有适当名额的代表。民族自治地方的人民代表大会中，实行区域自治的民族和其他少数民族代表的名额和比例，根据法律规定的原则，由省、自治区的人民代表大会常务委员会决定，并报全国人民代表大会常务委员会备案。民族自治地方的人民代表大会常务委员会中应当有实行区域自治的民族的公民担任主任或者副主任。

第十七条. 自治区主席、自治州州长、自治县县长由实行区域自治的民族的公民担任。自治区、自治州、自治县的人民政府的其他组****员，要尽量配备实行区域自治的民族和其他少数民族的人员。民族自治地方的人民政府实行自治区主席、自治州州长、自治县县长负责制。自治区主席、自治州州长、自治县县长，分别主持本级人民政府的工作。

第十八条民族自治地方的自治机关所属工作部门的干部中，要尽量配备实行区域自治的民族和其他少数民族的人员。

第三章 自治机关的自治权

第十九条民族自治地方的人民代表大会有权依照当地民族的政治、经济和文化的特点，制定自治条例和单行条例。自治区的自治条例和单行条例，报全国人民代表大会常务委员会批准后生效。自治州、自治区县的自治条例和单行条例，报省或者自治区的人民代表大会常务委员会批准后生效，并报全国人民代表大会常务委员会备案。

第二十条 上级国家机关的决议、决定、命令和指示，如有不适合民族自治地方实际情况的，自治机关可以报经该上级国家机关批准，变通执行或者停止执行。

第二十一条 民族自治地方的自治机关在执行职务的时候，依照本民族自治地方自治条例的规定，使用当地通用的一种或者几种语言文字；同时使用几种通用的语言文字执行职务的，可以以实行区域自治的民族的语言文字为主。

第二十二条民族自治地方的自治机关根据社会主义建设的需要，采取各种措施从当地民族中大量培养各级干部、各种科学技术、经营管理等专业人才和技术工人，充分发挥他们的作用，并且注意在少 数民族妇女中培养各级干部和各种专业技术人才。民族自治地方的自治机关可以采取特殊措施，优待、鼓励各种专业人员参加自治地方各项建设工作。

第二十三条 民族自治地方的企业、事业单位在招收人员的时候，要优先招收少数民族人员；并且可以从农村和牧区少数民族人口中招收。自治州、自治县从农村和牧区少数民族人口中招收人员，须报省或者自治区人民政府批准。

第二十四条 民族自治地方的自治机关依照国家的军事制度和当地的实际需要，经国务院批准，可以组织本地方维护社会治安的公安部 队。

第二十五条 民族自治地方的自治机关在国家计划的指导下，自主地安排和管理地方性的经济建设事业。

第二十六条 民族自治地方的自治机关在国家计划的指导下 ， 根据本地方的特点和需要，制定经济建设的方针、政策和计划。

第二十七条 民族自治地方的自治机关在坚持社会主义原则的前提下，根据法律规定和本地方经济发展的特点，合理调整生产关系，改革经济管理体制。 民族自治地方的自治机关根据法律规定 ， 确定本地方内草场和森林的所有权和使用权。

第二十八条 民族自治地方的自治机关依照法律规定，管理和保护 本地方的自然资源。
民族自治地方的自治机关保护、建设草原和森林，组织和鼓励植树种草。禁止任何组织或者个人利用任何手段破坏草原和森林。
民族自治地方的自治机关根据法律规定和国家的统一规划，对可以由本地方开发的自然资源，优先合理开发利用。

第二十九条 民族自治地方的自治机关在国家计划的指导下，根据本地方的财力、物力和其他具体条件，自主地安排地方基本建设项目。

第三十条 民族自治地方的自治机关自主地管理隶属于本地方的企业、事业。

第三十一条 民族自治地方的自治机关自主地安排利用完成国家计 划收购、上调任务以外的工农业产品和其他土特产品。

第三十二条 民族自治地方依照国家规定， 可以开展对外经济贸易活动， 经国务院批准，可以开辟对外贸易口岸。与外国接壤的民族自治地方经国务院批准，开展边境贸易。
民族自治地方的自治机关在对外经济贸易活动中 ， 在外汇留成等方面享受国家的优待。

第三十三条 民族自治地方的财政是一级财政，是国家财政的组成部分。
民族自治地方的自治机关有管理地方财政的自治权。凡是依照国家财政体制属于民族自治地方的财政收入，都应当由民族自治地方的自治机关自主地安排使用。
民族自治地方的财政收入和财政支出的项目，由国务院按照优待民族自治地方的原则规定。 
民族自治地方依照国家财政体制的规定，财政收入多于财政支出的，定额上缴上级财政，上缴数额可以一定几年不变；收入不敷支出的，由上级财政机关补助。
民族自治地方的财政预算支出，按照国家规定，设机动资金，预备费在预算中所占比例高于一般地区。
民族自治地方的自治机关在执行财政预算过程中，自行安排使用收入的超收和支出的节余资金。

第三十四条民族自治地方的自治机关对本地方的各项开支标准、定员、定额，根据国家规定的原则，结合本地方的实际情况，可以制定补充规定和具体办法。自治区制定的补充规定和具体办法，报国务院备案；自治州、自治县制定的补充规定和具体办法，须报省或者自治区人民政府批准。

第三十五条 民族自治地方的自治机关在执行国家税法的时候，除应由国家统一审批的减免税收项目以外，对属于地方财政收入的某些需要从税收上加以照顾和鼓励的，可以实行减税或者免税。自治州、自治县决定减税或者免税，须报省或者自治区人民政府批准。

第三十六条 民族自治地方的自治机关根据国家的教育方针，依照法律规定，决定本地方的教育规划， 各级各类学校的设置、 学制、办学形式、教学内容、教学用语和招生办法。

第三十七条 民族自治地方的自治机关自主地发展民族教育，扫除文盲， 举办各类学校，普及初等义务教育，发展中等教育； 举办民族师范学校、民族中等专业学校、民族职业学校和民族学院，培养各少数民族专业人才。
民族自治地方的自治机关可以为少数民族牧区和经济困难 、 居住分散的少数民族山区，设立以寄宿为主和助学金为主的公办民族小学和民族中学。
招收少数民族学生为主的学校，有条件的应当采用少数民族文字的课本，并用少数民族语言讲课；小学高年级或者中学设汉文课程，推广全国通用的普通话。

第三十八条 民族自治地方的自治机关自主地发展具有民族形式和民族特点的文学、艺术、新闻、出版、广播、电影、电视等民族文化事业。 民族自治地方的自治机关收集、整理、翻译和出版民族书籍，保护民族的名胜古迹、珍贵文物和其它重要历史文化遗产。

第三十九条 民族自治地方的自治机关自主地决定本地方的科学技术发展规划，普及科学技术知识。

第四十条 民族自治地方的自治机关，自主地决定本地方的医疗卫生事业的发展规划，发展现代医药和民族传统医药。 民族自治地方的自治机关加强地方病防治和妇幼卫生保健，改善卫生条件。

第四十一条 民族自治地方的自治机关自主地发展体育事业，开展民族传统体育活动，增强各族人民的体质。 

第四十二条 民族自治地方的自治机关积极开展和其他地方的教育、科学技术、文化艺术、卫生、体育等方面的交流和协作。 自治区、自治州的自治机关依照国家规定，可以和国外进行教育、科学技术、文化艺术、卫生、体育等方面的交流。

第四十三条 民族自治地方的自治机关根据法律规定，制定管理流动人口的办法

第四十四条 民族自治地方的自治机关根据法律规定，结合本地方的实际情况，制定实行计划生育的办法。

第四十五条 民族自治地方的自治机关保护和改善生活环境和生态环境，防治污染和其他公害.
&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&