Urush bilimliri

Toluq Teksti



Urush bilimliri


Birleshme mudapi'e urushi


Birleshme mudapi'e urushini junggodiki xelq eskerliri yapon basqunchilirigha qarshi urush mezgilide ijad qilghan, eyni chaghda yapon tajawuzchi armiyisi xelq urushining déngizigha gherq bolup, her tereptin peshwa yégen.
Bu hemmila adem esker bolidighan jeng usuli bolup, bir kentte weqe chiqsa, bashqa kenttikiler yardem béridu; Bir kentte jeng bolsa, hemme kenttikiler awaz qoshidu. Uningda aldin kélishiwélin'ghan roshen birleshme mudapi'e da'irisi, ortaq ri'aye qilidighan birleshme mudapi'e ehdisi, birlikke kelgen birleshme mudapi'e qomandanliq apparati we alaqilishish signali bolidu.
Birleshme mudapi'e urushining mezmuni, asasen, mundaq töt terepni öz ichige alidu: birinchi, birleshme mudapi'e muhapiziti. Buningda, tebi'iy yer shekli shara'itigha asasen, muhapizet bölekliri ayrilip, böleklerdiki qarawulxanilargha her xil alaqilishish qoralliri seplinidu, alaqilishish usuli, bir tutash melumat bérish signali békitilidu. Ikkinchi, birleshme mudapi'e urushi. Buningda, düshmen melum kentke bésip kirgende, düshmenning yürüsh yolining ikki teripige möküwalghan birleshme mudapi'e xelq eskerliri eslidiki pilan boyiche yaki shu chaghdiki konkrét ehwalgha asasen, teshebbuskarliq bilen hujumgha ötüp, yéqindin hemkarliship, düshmenni tutup turidu, edepleydu we yoqitidu. Üchinchi, birleshme mudapi'e buzghunchiliqi. Buningda, herqaysi kentlerdiki xelq eskerliri bir tutash qomandanliq arqisida, düshmenning qatnash, xewerlishish liniyisi we herbiy eslihelirige pilanliq buzghunchiliq qilidu. Tötinchi, birleshme mudapi'e muhasirisi. Buningda, melum tenha düshmen bazisini yoqitish üchün, xelq eskerliri yuqirining muddi'asigha asasen, düshmen bazisini qatmuqat muhasirige élip, «ishikni taqap it urush» usuli boyiche düshmenni teltöküs yoqitidu.


Pistirma urushi


Pistirma urushi arqiliq herikettiki düshmen'ge zerbe bergende, az bedel bilen zor ghelibige érishkili bolidu.
Pistirma urushi, adette, pistirma qoyush we pistirmigha bashlash dep ikki xilgha ayrilidu. Pistirma qoyushta, düshmenning yolgha chiqqan eskiriy küchi, waqti we ötidighan yolliri razwédka qilin'ghandin kéyin, aldin pistirma orunlashturup, purset kütüp düshmenni yoqitishni körsitidu. Pistirmigha bashlash asasiy herbiy küchni eplik yerge möktürüp, andin az qisim arqiliq düshmenni aldap qarmaqqa ilindurup, düshmen pistirma da'irisige kirgendin kéyin, qattiq zerbe bérishni yaki birer nuqtigha yalghandin hujum qilip, bashqa düshmenni yardemge kélishke azdurup, yardem bergüchi qisimgha yol üstide mökünüp zerbe bérishni körsitidu.
Möküp zerbe bérishte, düshmenni téz sür'ette toluq yoqitish üchün, düshmenning jenggiwar küchi azraq transiport etriti, aptomobili, poyizi, paraxot etriti we tarqaq etretliri hem achliq we harghinliqta qalghan jenggiwar qisimliri asasiy obyékt qilinidu.
Möküp zerbe bérishke düshmen choqum ötidighan yol, eskiriy küchni yoshurushqa we ot küchini jari qildurushqa bolidighan, tosattin atakigha ötüshke, düshmenni muhasirige élish we yoqitishqa, téz yötkilishke qulayliq, emma düshmenning qayturma hujumgha ötüshi we muhasirini bösüp qéchishigha qulaysiz bolghan nuqtilar tallinidu.
Pistirma urushida heriket téz hem yoshurun bolushi, xewer qattiq qamal qilinishi, pistirma rayonidiki niqablinish yaxshi ishlinishi kérek. Pistirma urushigha qomandanliq qilishta janliq, keskin bolush, jengni muwapiq peytte bashlash, ot küchini tuyuqsiz shiddet bilen merkezleshtürüsh, düshmen téngirqap turghanda, shiddet bilen hujumgha ötüp, düshmenni téz hem toluq yoqitish kérek. Küchlük düshmen'ge duch kélip, jengni téz ayaghlashturghili bolmighanda, ot küchi bilen talapet yetküzgendin kéyin, yoshurunush hem téz yötkilish kérek.
Pistirma urushida, shara'it yol qoyghan ehwalda, eskiriy küchni yandin zerbe bérish, tosup zerbe bérish, arqidin zerbe bérish qatarliq üch qisimgha ayrish, yandin hujum qilishni asas qilip, düshmen qoshunining aldini tosush, bélini we we quyruqini üzüsh taktikisini qollinish lazim.


Qushqach urushi


Qushqach urushi − junggo xelq eskerliri da'im qollinidighan ajiz küch bilen küchlük düshmen üstidin ghelibe qilidighan partizanliq urush usuli. Xelq eskerliridin teshkillen'gen jeng guruppiliri gah kélip, gah kétip, gah toplinip, gah tarqilip, teshebbuskar hem janliq ish körgechke, düshmen'ge oylimighan yerdin zerbe béreleydu.
Yapon basqunchilirigha qarshi urushta yapon basqunchilirigha qarshi urush baziliridiki xelq eskerliri gahida ikki - üchtin, gahida top bolup, tagh we orman, jilgha we tar yol éghizliri, lexme, qarangghu öngkür, qoyuq zira'etliklerde, qushqach danlighan'gha oxshash, uyaqtin - buyaqtin shepe bérip, düshmenning oylimighan yéridin chiqip, pursettin paydilinip, düshmen'ge taqabil turup qatiq zerbe bergen.
Ular düshmen qayturma hujumgha ötkende derhal chékinip, iz - déreksiz ghayib bolghan. Düshmen chékin'gende gürkirep kélip, tushmutushtin oq awazi anglinip, hurra sadasi dalini qaplighan. Düshmen atay dése atalmaydighan, qoghlay dése qoghliyalmaydighan, gélidin ghiza ötmeydighan, kéchisi uxliyalmaydighan reswa ehwalgha chüshüp qalghan.
Qushqach urushining mundaq üch xil wasitisi bar: birinchi, turushluq düshmen'ge hujum qilish, zerbe bérish. Xelq eskerliri yer shara'iti özige tonushluq bolushtek paydiliq pursettin paydilinip, düshmenning ehwalini éniqlap, heriket qanuniyitini igilep, ular teyyarliqsiz turghanda tuyuqsiz hujumgha ötidu. Ikkinchi, pistirma urushi. Düshmenning choqum ötidighan yoligha böktürme qoyup, béshigha zerbe bérip, bélidin késip, quyruqini üzidu yaki birqanche adem düshmenni qapqan'gha dessitip, teng étish, mina orunlashturush arqiliq düshmenni köplep yoqitidu. Üchinchi, tosup zerbe bérish. Tarqaq yoshurunup, pursetni kütüp düshmenni xupiyane atidu. Xelq eskerliri bu xil usulni qollan'ghanda, düshmen talapetke uchrisimu, oqning qeyerdin kelgenlikini bilelmeydu, qoshundin ayrilip qalghan, chüshüp qalghan yalghuz düshmen yaki az sandiki düshmenler we düshmen bazisining etrapidiki qarawul we muhapizetchisi qatarliqlar xelq eskerlirining qushqach urushidin paydilinip tutidighan we atidighan obyékti bolidu.


Éléktron urushi


2 - dunya urushida, radi'o éléktron üsküniliri armiyide köplep ishlitildi. Ikki terep türlük amallar bilen éléktronluq üskünilerni kardin chiqardi yaki uning ünümini töwenletti, shuning bilen bir waqitta, türlük amallar bilen özining éléktron üskünilirining normal xizmet qilishigha kapaletlik qilip, éléktron urushining muqeddimisini bashlidi.
Bashqurulidighan sinaredning barliqqa kélishi bilen, éléktron urushida yéteklesh we yétekleshke qarshi mezmunlar köpeydi hem bu quruqluq urushi, hawa urushi we déngiz urushidiki qomandanliq, xewerlishish, razwédka, niqablinish, hawa mudapi'esi, hawa hujumi, paraxot we su asti paraxotlirigha zerbe bérish qatarliq jeng sahelirige singip kirdi. Hazir éléktron urushi alem boshluqigha kéngiyip, boshluq orbitisida heriket qiliwatqan éléktronluq razwédka sün'iy hemrahlirigha tetbiqlinip, qarshi terepning radar, xewerlishishke da'ir axbaratliri razwédka qilinidighan boldi. Amérika qatarliq döletler yene éléktronluq kashila qilish sün'iy hemrahi, tosughuchi sün'iy hemrah we sün'iy hemrahqa qarshi sün'iy hemrah, yene tosughuchi sün'iy hemrahqa taqabil turidighan yalghan sün'iy hemrahni tetqiq qilip yasawatidu.
Éléktron urushining da'irisi radar arqiliq qarshiliq körsitish, radi'o xewerlishish arqiliq qarshiliq körsitish, foto éléktr arqiliq qarshiliq körsitish, su awazi arqiliq qarshiliq körsitish qatarliqlarni öz ichige alidu. Uning asasiy mezmuni éléktronluq razwédka qilish, kashila sélish, yoqitish we razwédka qilishqa, kashila sélishqa, yoqitishqa qarshi turush qatarliqlarni öz ichige alidu.
Radi'o xewerlishish arqiliq qarshiliq körsitish éléktron urushining muhim terkibiy qismi, u düshmenlishiwatqan ikki terep adettiki radi'o xewerlishish üsküniliri we mexsus xewerlishishke qarshiliq qilish üsküniliridin paydilinidighan, radi'o xewerlishish sahesidiki éléktromagnit kürishi. Bu radi'o xewerlishishni razwédka qilish, uninggha kashila qilish we razwédka qilishqa, kashila qilishqa taqabil turushni öz ichige alidu.2 - dunya urushi mezgilide, sowét ittipaqi armiyisi gérmaniye armiyisining yirik herbiy guruppisini qorshiwalidu, sowét ittipaqining xewerlishishke kashila sélish qisimliri qorshawdiki gérmaniye armiyisining xewerlishishige küchlük kashila salghachqa, ularning gitlér bash qomandanliq shtabi bilen alaqisi üzülüp qélip, axir hemmisi esirge chüshidu.
Éléktron urushi, emeliyette, ikki terepning pen - téxnika riqabiti bolup, uni körgili bolmaydu, biraq, hazirqi zaman urushining ghelibe qilishi, meghlup bolushigha zor tesir körsitidu. Hazir dunyadiki nurghun döletler éléktronluq qarshilishish qisimlirini köpeytip tesis qilip, éléktron urushi tetqiqat apparatlirini qurdi, beziliri yene bash qomandanliq shtabi we herqaysi qisim türliride éléktron urushigha qomandanliq qilish apparatlirini qurdi.


Fizika urushi


Fizika urushi hazirqi zaman gé'o fizika téxnikisidin paydilinip, yer tewresh, déngiz tashqini, qara yamghur, qoyuq tuman, möldür, tagh gümürlüsh, siyrilip köchüsh, laylatqa éqini qatarliqlarni sün'iy peyda qilip, tebi'etning küchidin paydilinip, melum herbiy meqsetke yétidighan urushni körsitidu.
Mesilen, tuman, töwen bulut qatlimi we chaqmaq arqiliq awi'atsiye eskerlirining herikitige tesir körsetkili bolidu; Yuqiri boshluqtiki yuqiri témpératura qewitidin paydilinip, zerbe dolqunining buzghunchiliq da'irisini kéngeytkili bolidu; Höl - yéghindin paydilinip derya sulirini tashquzush, yollarni patqaqlashturush arqiliq, mashinilashqan qisimlarning herikitige tesir körsetkili bolidu; Teyféng borinidin paydilinip déngiz urushi we quruqluqqa chiqish, quruqluqqa chiqishqa taqabil turush jeng heriketlirige tosalghuluq qilghili bolidu.2 - dunya urushi mezgilide bezi qisimlar sowutush usulidin paydilinip, »chökmeydighan muz paraxot«ni yasap chiqqan; Nurning sunushidin paydilinip »sün'iy ay«ni shekillendürüp, qisimning kéchide yürüshige asanliq tughdurghan.1943 - yili amérika armiyisi italiyining woltayr déngiz qirghiqida5 kilométir uzunluqta,6 .1 kilométir égizlikte tuman qewiti shekillendürüp, qisimning deryadin ötüshini muhapizet qilghan. Gé'o fizikiwi urush téxnikisidin paydilinip, qarshi terepning janliq küchi we téxnikiliq herbiy yaraghlirini yoqatqili, uninggha buzghunchiliq qilghili bolidu. Mesilen, sün'iy yamghur yaghdurghanda, bulutqa yéngi tiptiki ximiyiwi dora chéchiwétilse, yaghqan yamghur kislataliq xususiyetke ige bolup, qarshi terepning radar, tanka, zembirek, aptomobil we qoral - yaragh qatarliq téxnikiliq üskünilirini chiritidu; Rakétani toshughuchi qurulma qilip, fré'on yaki azot oksidlirini15 −20 kilométir égizlik ariliqidiki töwen qoyuqluqtiki ozon qatlimigha chiqarghanda, uningda waqitliq «kamar» peyda bolidu, buning bilen quyashning ultra binepshe nuri biwasite yerge chüshüp, qarshi terep toplashqan rayondiki ashkara adem we jisimlarni talapetke uchritidu. Beziler atmosféra qewitige issiqliq yaki nur sümüridighan maddilarni qoyup bérip, düshmen rayonining hawa témpératurisida jiddiy özgirish hasil qilip, qarshi terep qisimlirining jenggiwarliqini ajizlitidu. Chaqmaq chéqishni kontrol qilghanda, chaqmaq i'onosférada töwen chastotiliq éléktromagnit dolqunini hasil qilip, qarshi tereptikilerning chong méngisi we heriket iqtidari qatarliqlargha tesir körsitidu.


Ximiyewi urush


1915 - yil4 - ayda, gérmaniye armiyisi bilen en'gliye - fransiye birleshme armiyisi bélgiyining ibor rayonida jeng qilidu, melum bir küni gérmaniyining bazisida sériq rengdiki tütün kötürülüp, en'gliye, fransiye birleshme armiyisining bazisigha qarap uchidu. En'gliye - fransiye birleshme armiyisining ofitsér - eskerliri tosattin peyda bolghan ghelite bulut topigha qarap néme qilarini bilmey qalghan, nahayiti tézla beziler yötelgen, chüshkürgen, közidin toxtimay yash aqqan, beziler nepisi qisilip yiqilghan, shu haman patparaqchiliq yüz bergen nurghun ofitsér - eskerler qoral - yaragh, zembireklerni tashlap, jeng meydanidin qachqan, gérmaniye armiyisi en'gliye - fransiye birleshme armiyisining bazisini biraqla igiliwalghan. Bu qétimqi ximiyiwi urushta, en'gliye - fransiye birleshme armiyisining15 ming adimi zeherlen'gen, jümlidin5000 adimi ölgen.
Ibor rayonidiki ximiyiwi tuyuqsiz hujum ximiyiwi yaraghning jeng meydanida tunji qétim ishlitilishi hésablinidu. Shuningdin étibaren, ximiyiwi urushning kölimi barghanséri kéngeygen. Statistikilargha asaslan'ghanda,1 - dunya urushi mezgilide urushqa qatnashqan döletler45 xil zeherlik madda ishletken, uning éghirliqi125 ming tonna bolup, 1 milyon300 mingdin artuq adem ximiyiwi zeherlik maddining ziyinigha uchrighan.
Ximiyiwi yaraghlarning ademge ziyini chong bolghachqa, dunya xelqi ximiyiwi urush xelqqe élip kelgen balayi'apetni küchlük eyiblidi.1925 - yili jenwede ximiyiwi yaraghlarni ishlitishni cheklesh xelq'ara ehdinamisi maqullandi. Biraq, bezi döletler bu kélishimge izchil ri'aye qilmidi, buning bilen urushta ximiyiwi gaz ishlitish weqeliri üzülmidi, uning üstige ximiyiwi yaraghlar üchinchi ewladqa tereqqiy qildi.


Alem urushi


Insanlar alem téxnikisidin paydilinip cheksiz alem boshluqigha kirish bilen bir waqitta, bezi döletlerning herbiy hazirliq musabiqiside yéngi sahe peyda boldi. Kelgüsidiki herbiy toqunushta ,tashqi boshluq quruqluq, déngiz, hawadin bashqa tötinchi jeng meydanigha aylinishi mumkin.
Tashqi boshluqtiki herbiy qarshilishish alem urushi dep atilidu, bu, tashqi boshluq we uning yer yüzi, hawa bilen bolghan hujum - mudapi'e herikitini öz ichige alidu. Alem urushining ghelibe qilishi - meghlup bolushini asasen herbiy alem üskünilirining süpiti belgileydu. Bu türdiki yaraghlarni texminen mundaq ikki türge ayrishqa bolidu: biri, yer yüzidiki herbiy küchke yardem béridighan sün'iy hemrah sistémisi, mesilen, razwédka sün'iy hemrahi, aldin agahlandurush sün'iy hemrahi, herbiy mété'orologiye sün'iy hemrahi, xewerlishish sün'iy hemrahi, yol bashlash sün'iy hemrahi, orun ölchesh sün'iy hemrahi, yer yüzini ölchigüchi sün'iy hemrah qatarliqlar, bu sün'iy hemrahlar hazirqi zaman herbiy küchining köz - quliqi we nérwisi süpitide yer yüzidiki herbiy heriketlerge barghanséri zor tesir körsitiwatidu; Yene biri, düshmenning alem boshluqi üskünilirige hujum qilidighan sün'iy hemrahqa qarshi sistéma bolup, sün'iy hemrahqa qarshi sün'iy hemrah we türlük boshluq énérgiye destisi yaraghliri, mesilen, lazér destisi, zerriche destisi yaraghliri qatarliqlarni öz ichige alidu.
Alem herbiy yaraghlirining tereqqiy qilishi we ishlitilishi boshluqni baza qilghan hujum - mudapi'e mesilisini künsayin gewdilendüridu, kelgüside yéngi istratégiyilik, taktikiliq jeng qilish prinsipi we usuli tedrijiy shekillinipla qalmastin, yene jengge qomandanliq qilishtin jeng kapalitigichilik musteqil teshkiliy sistéma shekillinip, yéngi armiye türi − alem armiyisi barliqqa kélidu


Menbe: «atam yazghan bir yürüsh kitablar»ning «urush bilimliri» qismi.
Menbe: http://www.izdinix.com/ShowPost.asp?ThreadID=35214