Xurshid dewran shé'irliri

Xurshid dewran Shé'irliri


Xurshid dewran (özbékistan)


Özbékchidin uyghurchilashturghuchi: ababekri toxti


Ataqliq özbék sha'iri xurshid dewran 1952-yili 1-ayning 20-küni özbékistanning qedimiy shehiri semerqendte tughulghan.
1977-yili tashkent dölet uniwérsitétining axbaratchiliq fakultétini püttürgen. 1979-yili özbékistan yazghuchilar jem'iyitining ezaliqigha qobul qilin'ghan.
Hazir özbékistan téliwéziye istansisi 2-yürüsh «yashlar» qanilining bash dérikturi bolup ishlimekte.
Xurshid dewranning hazirghiche
«qedirdan quyash»,
«tündiki baghlar»,
«sheherdiki alma derixi»,
«uchup barimen qushlar bilen»,
«tumarisning közliri»,
«baliliqning awazi»,
«qeqinus»,
«bahardin bir kün burun»,
«tenha qushning perwazi»
qatarliq shé'irlar toplamliri,

«qiriq ashiq deptiri»,
«déngiz yapraqliri»,
«ottura asiyaning yash sha'irliri»,
«sakura gülliri töküler»
qatarliq terjime shé'irlar toplamliri we

«sahibqiranning newrisi»,
«shéhidlar shahi»,
«semerqent gülliri»,
«yette derwish kitabi» qatarliq tarix, pelsepige a'it ochirk, maqaliler toplamliri neshr qilin'ghan.

«témurname» namliq köp qisimliq téléwiziye tiyatiri süretke élip tarqitilghan,
«babur»,
«alghul» namliq dramiliri özbékistan we chet'el sehniliride oynalghan.
Bir qisim shé'ir toplamliri ezerbeyjan, polsha, bulghariye, rusiye, türkiye, fransiye, ispaniye, amérika, en'gliye, yaponiye, méksika, tajikistan qatarliq memliketlerde neshr qilin'ghan.
Xurshid dewran köp qétim xelq'araliq shé'iriyet féstiwallirigha hemde amérikining washington shehiride ötküzülgen asiya yazghuchiliri qurultiyigha qatnashqan.
1999-yili özbékistan xelq sha'iri unwani bilen tartuqlan'ghan.
2000-yili özbékistan parlaméntining députatliqi (parlamént ezaliqi) gha saylan'ghan.
Uning shé'irliri tilining oynaq we nepisliki, jezbidarliqi, shé'iri hissyatning chongqurliqi, insanning nazuk hés-tuyghulirini wayigha yetküzüp ipadilep bérishi, türlük mejazi wastilerge bayliqi, tarix tuyghusining küchlükliki bilen alahide xaraktirlinip turidu. Töwende oqurmenlerning hozurigha uning bir qisim shé'irlirini sunduq.


Xurshid dewran shé'irliri


Qiz we shamal heqqide qoshaq


Derdlirimdek uzun kochini,
Ayaqliring söymekte idi.
Uxlap qalghan ay perisini,
Oyghitatti chéchingning hidi.

Yiraqlardin sanga izmu- iz,
Ashiq shamal egiship kéler.
Yol biretti sanga u ünsiz,
Yol biretti gülgün maysilar.

Közliringge ay baqar qénip,
Közliring ay nuridek taza.
Mana kelding melengge yénip,
Séni yutar kona derwaza.

Ghemkin shamal kochida qalar,
Mit qilmaydu qanatliri ténich.
Parche-parche qilip tashlinar,
U kötürüp ekelgen sewinch.

We lewdiki böse hididin,
Mest bolghanche halsiz, bimajal.
Qariyaghachqa köksini yéqip,
Mungluq- mungluq yighlaydu shamal...


Mawzusiz


Mawi renglik asman'gha baqtim,
Asminimgha aylandi asman.
Zumret dala boldi méningki,
Baqqinimda cheksizlik taman.

Baghri elwek baghlargha baqtim,
Kökrikimge bash qoydi bu köz.
Tang nurining dolqunida jim,
Yürikimde chaqnidi yultuz.

Ichtim otluq shamallarni men,
Shamallargha aylandi baghrim.
Quchiqini achti bir léwen,
We hayatni qénip küylidim.

Her kishining bolsun asmini,
Lawaliri bolsun qelbining.
Erktek ulugh ana makani,
Cheksizliki bolsun herkimning.

***********

Tebi'ettur méning dawamim,
Tutash haman qelbim qelbige.
Ömrüm baghliq ay hem quyashi,
Derya, dala, derexlirige.

Yalpuzlarni quchaqlap serxush,
Muhebbetke chulghinar qelbim.
Béshim özre uchup ötken qush,
Xiyalimning dawami belkim.

Tünler nepes almay yatarmen,
Méni quchar shadliq we elem.
Derex külkisini körgenmen,
Körgenmen köz yashlirini hem.

************

Ishikler tosattin bir quchaq nurni,
Chéchip yürer idi tünning köksige.
Ishikni yapimen, ténich kochilarni,
Kézip telmürimen ayning hösnige.

Kiyin dalalargha chiqip kétimen,
Men bilen baghlarda temtireydu tün.
Bulutlar aqidu, yumimen közni,
Astimda maysilar oquydu efsun.

Tün sheherni quchqan, bextlik ayal,
Yigitning köksige qoyuwatqan bash.
Uxlar perenjige pürken'gen güller,
Körpide text qurghan möshükke oxshash.

Peqet uzaqlarda tün'gi qirlarda,
Közliri qara qiz, qéshi qara qiz.
Yigitning köksige emes, dalada
Uyatqa bash qoyup uxlaydu yalghuz...


Söz- qushtur


Söz qushtur,
Awayla qushni,
Awayla köksingni qilip ber uwa.
Qanatlirini sila, erkilet ,
Qanliringni ichür, ussisa.

Shé'ir uchuwatqan qushqa oxshaydu,
Quyashqa telpüner, yelkiside tün.
Qepes emes misralar hergiz,
Asman bolushi mumkin söz üchün...
**************************


Tebessuming yadimda haman ...


Tebessuming yadimda haman,
Yadimdidur jadu közliring.
Shox külkengni esleymen bu'an,
Unutulghan yalghan sözliring.

Etirgülning bergidek qizil,
Alwun idi tebessuming hem.
Ey közliri külüp turghan qiz,
Nahet, sendin qaldi peqet ghem.

Men bilimen eng axirqi peyt,
Yastuqumdin qiysaysa béshim.
Séning ashu tebessumingla,
Hayatimgha bolidu yéshim ...


Küz


Yene tinmay yaghidu yamghur,
Yene dilda bir mungluq titreydu.
Yene misreng ton keydi dala,
Yene alem baghrim tar deydu.

Shunche sharap séghin'ghan yürek,
Armanlarchu? Yenila aman.
Shadliq izdep uchqusi kéler,
Quyashi yoq asmanlar taman ...


Re'of ferfi shé'irigha nezire


Qar yaghqan axsham sheherni kezseng,
Xire kochilarni seyletseng,
Qolliringni yanchuqqa sélip,
Qar érise lewliringde jim.
Oylisang yiraq- yiraqlarda
Qalghan kimnidur,
Shu qarni oylisang qelbing endikse,
Titriseng oylisang anangni...
Qar leplildep yéghiwerse jim.
Qedemliring tinmisa emma,
Özüngmu hem qar uchqunidek,
Singip ketting tünning baghrigha...

Kimgidur yol berseng, kimgidur salam,
Emma özüng bilmiseng buni.
Qar lepildep yéghiwerse jim,
Adashsang
Sezmiseng adashqiningni...

*************

Ishik échilidu it kebi ghingship,
Arqigha chékiner nem qarangghuluq.
Bir erkek chiqidu kochigha esnep,
Bowaq yighisini yoshurar ishik.

Erkek qara renglik yamghurliqining,
Yirtilghan yaqisi'ini kötüriwalar.
Érinip izdeydu repiqisini,
Tamaka chekkenche oylinip qalar...

****************

Bügün kéche yene tirildim...
Sen ishikni achting bek yuchun.
Shiwirlidim mana men keldim,
Perdilerni achmaysen néchün?

Néminidur izdeytti közüm,
Néminidur izdeyttim shutap.
Körüp qaldim yastuqung özre,
Turar idi men söygen kitab...

************************


Men söyimen ...


Men söyimen ... Shiwirlar ayal,
Kirliringni yuyup birimen.
Dezmallaymen köynekliringni,
Séni quchqan qollirim bilen.

Peqet bir kün yéningda yétip,
Ghemkin külüp shiwirlisam bes.
-yürikimning astida kimdur,
Xuddi sendek almaqta nepes...

***********************


Semerqend qoshaqliri


(büyük re'uf perfiy xatirisige béghishlaymen)


(1)
Arashlardin üzüp öter ay.
Égizliktin peske chüshidu
Xazanlar ishqidin mest shamal.

(2)
Afrasiyap boylap kézimen-
Körmeymenu yénimda kimdur,
Nepes alar sézip turimen.

(3)
Ete bahar, qebristan-
Qebre özre ösken laliler
Reng oynaydu képinek bilen.

(4)
Sükünat yalghuzliqi
Yalghuzluq sükünati
Képinek ara sersan.

(5)
Afrasiyap özre ay
Balqip chiqip oyghatti
Sunuq sapal parchisini.

(6)
Jilwilendi ay nuri
Qolumdiki qedehte,
Yürektiki qayghudek.

(7)
Nichün bunche échishisen dil?
Nichün bunche xiresen hilal?
Hemderd bolay qay biringge men?

(8)
Bu uchaqta qachanlardur ot gükirigen
Emma hazir peqetla qayghu
Oyghutar dilda

(9)
Kéchilerde teshkenche yerni,
Shiwirlaysen némini manga
Ey etila solghuchi chéchek?

(10)
Ey baburning söygü nezmisi,
Yürikimni qiynimaq üchün
Kélersenmu yene bir qaytip.

(11)
Shamallargha boysundung,
Boysundung boranlargha
Nichün manga boysunmaysen dil?

(12)
Méni qiynash shunche rahetmu?
Léwingning chétide turidu jénim,
Soghuq tighing -yérim tebessum.

(13)
Xiyallargha pattim bek uzaq,
Kételmidim bésip bir qedem
Yürigim su, unuttum séni.

(14)
Tagh shamili yürikimni
Élip ketkin özüng bilen
Aluchining töküldi bergi.

(15)
Chüshlirimge kirdi baharda
Güller xazan bolghan shu künler.
Yürikimchu? Emdi ensiz qush.

(16)
Teng tushliri urushsa
Néme qilishni bilmey
Töker idi oghlum yéshini.

(17)
Kimni eslewatisen,kimni séghinding,
Égisiz qalghan hoylida
Qaxshal bolup külgen alucha?

(18)
Afrasiyap töpilikide
Kimning nepisini yer yüzige
Élip chiqting ey qizil lale.

(19)
Hawa süzük, bighubar
Bulutlarning karwini
Upuq boylap yol alar.

(20)
Bahar yamghuri tindi
Yaltiridi asmanda
Mawi pelek gümbizi.

(21)
Shunchilik rastchil sen ,
Mana shu rastchilliqing
Kéler idi ménila aldap.

(22)
Uzaqlargha ketti küz,
Bekmu meyüs deydu qiz,
Qaytarmikin emdi u buyan ?

(23)
Gül bergide shebnem tamchisi
Shunche paksen, chirayliq hemde,
Qorqmidim shunga ölümdin.

(24)
Baghlar xazan bolghan,
Söyüniwatqan chöl
Küter ikin zadi némini?

(25)
Astanida toxtap qaldim,
Tunji qar bilen qaplan'ghan
Shunche güzel idi bu yollar.

(26)
Sen shunchilik rastchilki,
Yürektiki sirlirimning,
Sanga oxshimiqi qiyindur- qiyin.

(27)

(dostum shewket rahman'gha)

Hemderd izdigen chéghim,
Tosattin séni eslep
Lexte- lexte boldi yürikim.

(28)
Derdlirimni éytay dep
Séni izdep barghantim
Qap-qarangghu dérizeng.

(29)
Kélip körgin halimni
Sanga derdimni éytimmu?
Bulutlargha yoshurun'ghan ay.

(30)
Kashki méni chüshenseng,
Kashki derdimni bilseng
Mendin xapa yürgen ey repiq!

(31)
Düp - düp urushtin bashqa ishi yoq,
Séni unutti yürikim,
Unutti tamam.

(32)
Yiraq taghlar ara yasan'ghan dala
Pada béqip yürgen qoychi bala
Köz üzmes pelekte üzgen kémidin.

(33)
U hayattin toydi dédiler,
U söymestin qoydi dédiler,
Büyük qelblik insan heqqide.

(34)
Üzülgen etirgül
Téxi ölgini yoq,
Héd taritar téxi ümidwar.

(35)
Qargha beribir
Güllep turghan chécheklerni hem
Tashlarni yoshurmaqta baghrigha jansiz.

(36)
Shaptul gülliri tüküler
Ra'uf perfi qebrisige
Shunche méhribansen ey bahar!

*****************************
(özbékistan edebiyat-sen'et neshriyati neshr qilghan «xurshid dewran tallanma shé'irliri» namliq toplamdin élindi.
Uyghurchilashturghuchi: ababekri toxti uyghun)
*****************************