Uyghur xelq maqal - temsilliri

Uyghur xelq maqal - temsilliri


Arqida qalghan kachat yer.
Zorluq bilen hörmet tapsang, xorluq bilen ölisen.
Özini oylighan yadaydu. Köpni oylighan yashaydu.

Bextning béshi - xotunning ongluqi.
Er - at. Xotun - harwa.
Hesret sözdin biliner. Muhebbet közdin biliner.
Hijayghanning hemmisi dost emes. Homayghanning hemmisi düshmen emes.
Dostung dost bolsun, hisabing durust bolsun.

Qilich qinida yatsa dat basidu.
Harwa buzulushtin ilgiri ghichirlaydu.
Lap urghili yat yer yaxshi.
Yaljimisang yer yötkel.
Rast sözning xijaliti yoq.

Belge bolsa yoldin azmas. Bilim bolsa sözdin azmas.
Yol sorighan yoldin azmas.
Alim bolmaq asan. Adem bolmaq qiyin.
Adem - ademge eynek.
Zalimdin jahil yaman.

Zer bilen maxtanma. Yer bilen maxtan.
Zer qedrini zerger biler. Ashiq qedrini dilber biler.
Zeherlik yilanning tirisi yumshaq.
Zirek tépip sözleydu. Jahil köpüp sözleydu.
Zulum zindandin yaman.

Aghzinggha qan tolsimu, düshminingning aldida tükürme.
Aghzimgha keldi dep dewerme. Aldimgha keldi dep yewerme.
Qosaqning achqini eqilning qachqini.
Chaynimay yigen köshimey öler.
Derexning zinniti yapraq. Ademning zinniti exlaq.

Oq yetmes yerge qilich chapma.
Qelemning ishini qilich qilalmas.
Qana'et - qizil altun.
Ichi targha dunya tar.
Qattiq yaghachni yumshaq qurt yeydu.

Meqsiti yoq kishining rawaji yoq ishining.
Qamitingge ishenme, amitingge ishen.
Kajni bazar ongshaydu. Sarangni mazar ongshaydu.
Ot bilen oynashqanning öyi köyer.
Nepsi digen azdurar, özige ora qazdurar.

Risqi tügigen quchqach xamandimu qalar ach.
Parasetsiz palaketke yoluqar. Hangwaqti halaketke yoluqar.
Meyde aghritqan ash emes. Köngül aghritqan dost emes.
Meshq bilen leshker qabil. Tedbir bilen serdar qabil.
Qalghan ishqa qar yaghar.

Qara qismet kelmigüche qarangghu jilghidin ötme.
Qaghining közini qagha choqumas.
Képinek perwane bolalmas. Yasanchuq merdane bolalmas.
Ish ishteyni achidu.
Ishtin qorqmighan qishtin qorqmas.

Alqish alghan aman. Qarghish alghan yaman.
Derex gholidin sunmas, shéxidin sunar.
Gülning serxili gül arisida. Erning serxili el arisida.
On bash - ongluq bash. Bir bash - mungluq bash.
Yat yurtta torghay sayrimas.

Dost kéngeshte bilinidu.
Dostungningkini ye, köngli qalmisun. Düshminingningkini ye, özige qalmisun.
Éqin su uxlar, düshmen uxlimas.
Ong közüng sol közüngge düshmen.
Qushning sayrimaydighini yoq. Düshmenning qaghimaydighini yoq.

Ana süti bilen kirmigen eqil kala süti bilen kirmes.
Bilim - bilgüchide. Eqil - sezgüchide.
Bilmigenni biley diseng bilmigenliringge iqrar qil.
Dutar tarisi satarda yoq. Bilimsiz kishi qatarda yoq.
Nadan gülge yügreydu. Zirek miwige yügreydu.

Pemsiz pelempeydin yiqilar.
Sayengge qarap boyungni ölchime.
Hünerning aldi yaxshi söz.
Exmeqqe mensep tegse qotan'gha zediwal tartar.
Exmeq ötükning téshidin qashlar.

Eqil - dölet. Kiyim - sölet.
Eqilliqqa gep qilsam oylap külidu. Nadan'gha gep qilsam anglap külidu.
Artuq uxlisang ach qalisen.
Teyyar göshni yigen yolwas emes.
Yazda uxlighan qishta muzlaydu.

Horunning hüniri uyqu.
Horun'gha étizning qiri tagh körüner.
Parche buluttin yamghur kütme.
Tayni ayighan at miner.
Qum yer - shum yer. Séghiz yer - méghiz yer.

Ölüshige chidisang mal et. Kömüshige chidisang tal et.
Kirpe tikini bilen maxtinar.
Piyalige égilmeydighan cheynek yoq.
Halalliqning yoli bir. Haramliqning yoli ming.
Aldirangghuluq adem öltürer.

Inawet altundin qimmet.
Tögining quyruqi bolghiche, xorazning tajisi bol.
Xuda urghanni yöligili bolmas.
Atni ögetmigin sok - sokqa. Aghzingni ögetmigin kot - kotqa.
Balangni mektepke ber, bolmisa meshrepke ber.

Éshekni urghan'gha at bolmas.
Telim bérish üchün telim al.
Uy qérisimu münggüzi qérimas.
Béshi aghrimighanning xuda bilen kari yoq.
Köp aghrighan emchi bolur. Köp mangghan yolchi bolur.

Nan turup qalsa sugha yügür. Su turup qalsa görge yügür.
Singmigen poladin singgen umach yaxshi.
Etigen tursang künni körersen. Kech tursang tünni körersen.
Köseyni uzun qil. Gepni qisqa qil.
Yatqanmu aghriq. Uni baqqanmu aghriq.

Satmida qilghan gepni sarayda qilghili bolmas.
Quruq gepke qosaq toymas.
Kalpuk bolmisa chish tongar.
Harghandin hal sora, gep sorima.
Aqsaq yol talishar. Pixsiq pul talishar.

Xan'gha yarighan bash tazgha yarimas.
Tazgha mensep tegse chellide at chapar.
Ishq oti püwligen'ge öchmes.
Köygen'ge köy. Körün'gen'ge köyme.
Kündüzi naxsha éytqan derdi bar kishi. Kéchisi naxsha éytqan yari bar kishi.

Muhebbet ölümni yénger.
Meyli bargha mayil bol.
Söygen ottek issiq. Söymigen poqtek sésiq.
Yar otining yarisi yoq. Yardin bashqa dorisi yoq.
Ölümdin qorqqan ashiq emes.

At oruqluqta buzular. Xotun ghéripliqta buzular.
Bir bashqa bir bök lazim.
Bowaq dadisini üch künde tonuydu. Anisini qiriq künde tonuydu.
Éshi yarisa qachisigha qarima. Qizi yarisa anisigha qarima.
Xotun ghar bolsa er xar bolur.

Köp xotun alghanning küni tes. Köp erge tekkenning köngli pes.
Oruqluqta kala ölmes. Yitimlikte bala ölmes.
Yitimning igisi xudayim.
Otun obdan - xotun obdan.
Tuqqandin yamanlighan eqilning yoqluqi. Tamaqtin yamanlighan qosaqning toqluqi.

Tuqqanni tashlisang yat bolur. Tömürni tashlisang dat bolur.
Yiraqtin xotun alsang ulighing tinmas. Yéqindin xotun alsang quliqing tinmas.
Yolwasning arqisidin yürseng yür, xotunning arqisidin yürme.
Qazini bashqining qayghusi bashqa.
Adetning dorisi yoq. Meschitning morisi yoq.

At éshekning xuyini alar. Éshek atning xuyini almas.
Aghzi tatliq ach qalmas.
Batur sarangdin qorqidu. Sarang mutehemdin qorqidu.
Éringdin yamanlimay eyipingdin yamanla.
Éshek aldigha chüshüwalsa atning méngishi buzular.

Ikki yaxshi bir bolsa tinchliq tileydu. Ikki yaman bir bolsa pichaq bileydu.
Ot teptidin biliner. Adem eptidin biliner.
Kön'gen köngül kömülgiche.
Setlikimni bildürmigen xushxuyluqum.
Urushqaq xotun tul qalar.

Ushshuq adem alwastidin yaman.
Yaxshi atning tuyiqidin chang chiqmas.
Yaxshi it ölikini körsetmes.
Yaman künler yaxshi bolur. Yaman adem yaxshi bolmas.
Yamanni ayisang yaxshiliq yoq.

Zirek ziyan'gha uchrisa hushidin kéter.
Qizghanchuq kishi xudaning séxiliqidinmu qizghinar.
Körpe sélish - hörmet. Dastixan sélish - himmet.
Atliq yalghuz mangghiche piyade bille mang.
Bir sözliship mungdash dime. Bille méngip yoldash dime.

It qawighan yerde adem bar.
Künlük yolgha chiqsang ayliq ozuq al.
Chölde ussuzluq yaman. Yolda yalghuzluq yaman.
Atning kishnimeydighini yoq. Itning chishlimeydighini yoq.
Atning noxtisi éshekke toghra kelmes.

It toyghan yerde uxlar. Qush qon'ghan yerde uxlar.
Toxu, toshqan mal emes. Kawa, qapaq tal emes.
Itning qawishi bilen pilning nime ishi.
Jénidin toyghan jahan'gha sighmas.
Pichaq destisini kesmeydu.

Rehimsizning qoli qan.
Tola sayrighan qush qepezge chüsher.
Toshqan ölse tülke haza tutar.
Töge étizni buzsa hich gep yoq. Toxu palaqlisa warang - churung.
Yoli bashqining niyiti bashqa.

Hich yerde yoq bu ghogha. Nedin keldi bu dogha.
Höküm qattiq bolsa yiken qozuqmu yerni tésher.
Qiriq ashchidin bir bashchi yaman.
Qoyni serke bashlaydu. Oyunni erke bashlaydu.
Ach nimini yimeydu. Toq nimini dimeydu.

Kembeghel bay bolsa namratliqini qilar. Bay kembeghel bolsa bayliqini qilar.
Kembeghel gül qissa tikini baygha sanjilar.
Namratning néni yanchuqida.
Peqirliq tilemchilikke ünder.
Chong derexning sayisi keng yerge chüsher.

Béxil bay bolsa atisini tonumas.
Insap imandin ulugh.
Ichingdin yilan chiqsa bélingge ora.
Közi toqning özi toq.
Séxining külkisi béxilni yighlitar.

(menbe: muhemmed rehim neshirge teyyarlighan «uyghur xelq maqal - temsilliri» shinjang xelq neshriyati. 1982- yil 2- ay neshri.
Torgha teyyarlighuchi: ketmenbay. Bashqa tor biketke yollimang)
*******************************************