Amirikidiki bir uyghur ana bilen söhbet

ئامىرىكىدىكى بىر ئۇيغۇر ئانا بىلەن سۆھبەت



Amirikidiki bir uyghur ana bilen söhbet


(bu téma yulghundiki bir so'algha asasen uyushturuldi. Bu hemshirimizning waqti bek qis bolghachqa uzunda pütti. Hemshirimiz özini ashkara qilishni xalimighach ismi atalmidi)

Tonushturush: söhbet sahibi bolghan ana amérika mariland shitatida turidu, kompyutér penliri boyiche doktor. Ikki oghulning anisi. Özi oqughan mektepte oqutquchi hem mariland shitatliq rak késelliri doxturxanisida programmér bolup ishlewatidu.

Essalamu eleykum, hede. Bügün sizdin bir nechche mesile toghrisida pikirlishey, dégen idim. Bilgen, ögen'genliringiz we turmush tejribiliringizdin so'allirimgha jawab tépishni arzu qilimen.
We'eleykum essalam we rehmetullahi we bariketuhu, peqet allahla xataliq we nuqsanlardin paktur. Men bilginim boyiche, amal bar yaxshi jawab bérishke tirishimen. Biz bashqilargha ülge bolalmaymiz. Ülge bolushqa resulullah sellellahu eleyhi wesellem we sahabiler yéterliktur. Biz peqet shularning izidin méngiwatqan we shulardin öginiwatqanlarmiz.

So'al: ikki oghlingiz barken. Oghulliringizning bilim igilesh ehwalini tonushturup bersingiz. Yeni penni we diniy jehetlerde qandaqraq bilim igilewatidu?
Jawab: méning chong oghlum (yette yash) islami mektepte oquwatidu. Ular mektepte sekkiz xil ders oquydu: qur'an, ereb tili, islam bilimliri, én'gliz tili edebiyati, matématika, ijtima'iy pen, tebi'iy pen we tenterbiye.
Oghlum hazir qur'an oqush qa'idilirini tugitip resmi qur'an oqushni bashlidi. Oqutquchisi hazirche yadlashni emes, mus'hefke qarap toghra we rawan oqushni telep qilghachqa, bizmu öyde shuninggha yardem qiliwatimiz. Erep tilida yézish we oqush basquchidin otup, hazir addi grammatika we sözlüklerni öginiwatidu. Islam bilimliri dégen derside allah subhana we ta'alaning isimlirini menisi bilen öginidu; Sürilerning menisini öginidu. Islam eqidilirini we du'alarni in'glizche menisi bilen tepsiliy öginidu. Bashqa penni derslerni mushu dölettiki bashqa penni mekteplerge oxshash öginidu. Bu mektepning öginidighan nersisi köp bolghachqa mektepte künige birer sa'et uzunraq oquydu we tapshuruqni köprek ishleydu. Chong oghlimiz hemme nersilerge qiziqidu. Kichik waqtida haywanlargha qiziqatti. Shu qiziqishi sewebidin in'glizche kitaplarni körüp bilmise kitapni ekilip, bizge oqutup dégendek, 3-4 yash waqitlirida nurghun biz bilmeydighan haywanlarning isimliri, xususiyetliri, we yashash muhitliri bilen tonushup chiqqan idi. Kéyin her xil qatnash wastilirigha qiziqti, kéyin herxil ayropilanlargha qiziqti, kéyin yaghachchiliq qilishqimu qiziqti.
Nöwette asman jisimlirigha we tashlargha qiziqiwatidu. Némige qiziqsa biz amal bar shu toghriliq kitaplarni tépip bérishke tirishtuq we shuninggha a'it muhit bilen uchrashturushqa tirishtuq. Emma perzentlirimizde bilim bolup, iman we edep-exlaq bolmisa bilimni toghra ishlitelmeydu, dep bilimiz. Biz yene balilarni waqtini pilanliq ishlitish we turmushta retlik-tertiplik bolush jehettin terbiyileshke tirishiwatimiz.

So'al: siz oghulliringizni yeslige bermey ozingiz terbiyilepsiz, buning sewebi néme?
Jawab: her xil sewepler boldi. Balilar kichik waqtida ata-anisigha muhtaj. Uningdin bashqa biz ikkilimiz mektepte oquwatqachqa, yaxshiraq yeslige bérishke iqtisadimizmu yar bermeytti.

So'al: baliliringiz öyde putunley uyghur tilida sozlishidiken, siz buning kéyin mektepke kirgende tosalghu bolup qélishidin ensirimidingizmu?
Jawab: her xil kishiler her xil meslihet berdi. Bizmu bezide ensiriduq, bezide meyli diduq. Etrapimizdiki nurghun uyghur a'ililerning perzentliri peqet uyghurche sozlimeydu yaki sozleshnimu bilmeydu.
Biz eger özimiz ching turmisaq we perzentlirimizni yéteklimisek ularningmu tebi'iyla shundaq bolup qalidighanliqini hés qilduq.
Bizning heqiqeten balilirmizgha ana tilimizni ögitish mejburiyitimiz bar.
Eng addiysi eger uyghurche bilmise balilirimiz ata-anilirimiz bilen qandaq munasiwette bolidu?
Bizning uruq-tuqqanlirimiz bilenchu?
Bizning xelqimiz bilenchu?
Biz perzentlirimizning allahning yolida ilim élishini arzu qilimiz, bolupmu bizning xelqimizge kéreklik allahning ilmini élishini bekrek arzu qilimiz. Insha'allah allah rehmet qilip shu ilimlarni alghan chaghda bizge, xelqimizge yetkuzush uchun ana tilimizni yaxshi bilmise bolmaydu.
Lékin biz buningliq bilen in'glizchige étiwar bermeymu qoymiduq. Öyde in'glizche sozleshmisekmu, lékin balilirimizgha in'glizche élipbeni we sözlüklerni baldurla ugettuq. Chong oghlum mektepke ( kindergarten balilar baghchisi) kirgende in'glizche sözlishelmeytti. Lékin hemme herplerni oqushni we yézishni biletti. In'glizche renglerning, her hil gi'omitiriyilik shekillerning, pesillerning, aylarning, hepte künlirining, we kündilik turmushtiki nurghun nersilerning ismi we yézilishini biletti. In'glizche 100 giche saniyalaytti. Mektepte deslepte biraz qiynaldi, lékin yérim yildin kéyin sinipning aldi bolup oqushqa bashlidi.
Mektepke kirip uzun ötmeyla öyde in'glizche sözleydighan boliwaldi. Biz deslepte yol qoyduq. Yene uyghurche sözleshte ching turiwalsaq baligha taza yaxshi bolmaydighanlighini his qilduq. Melum waqit ötüp oghlimiz mektepke könüp ketkendin kéyin biz öyde qet'iy uyghurche sözlesh tüzümini turghuzduq. Uningdin awal bizmu bezide kespimiz toghriliq yaki özimizning mektipidiki ishlar toghriliq sozleshsek in'glizche sözleshke chushup kétettuq. Bu tüzümni ijra qilish bashlan'ghandin kéyinm bezide chong oghlimiz bizni tenqitlep qoyidighan boldi. Shundaq qilip bara-bara oghlimiz öyde tebi'iyla uyghurche sözleydighan, sirtta dadil in'glizche sözleydighan boldi. Shundaqtimu, dawamliq diqqet qilmisaq, bizning muhitimiz yaxshi emes. Bashqa uyghurlarning perzentliri ichide uyghurche sözleydighanlar nahayiti az, hetta yoq déyerlik.
Biz da'im «uyghurgha uyghurche sözleysiler» dések, chong balam «apa, ulargha uyghurche gep qilsam chushenmeydiken» deydu. «chüshenmise ögitip qoyung, ular uyghur bolghandikin uyghurche sözlishi kérek» dep, balamgha özining qilghinining toghra ikenligini uqturup turimiz.
Bezi ata-anilar balilirini uyghurche sözleshke zorlaydu, bezilirining kari yoq. Qisqisi, bu muhit balilirimizning uyghur tili uchun yaxshi emes. Allah xalisa, biz tetillerde balilarni weten'ge ewetish, da'im ata-anilar we uruq-tuqqanlar bilen paranglashturush, we uyghurche köp kitap oqush, yézish arqiliq balilirimizning uyghur tilini béyitishni oylawatimiz.

So'al: amérikidek dölettimu balilargha islamiy mektepler bar iken, anglap nahayiti söyündüm. Bundaq mektepler musulman ata-anilarning yükini köp yinikletse kérek?
Jawab: elhemdulillah. Qiyinchiliq dégen hemmila yerde bar, gep shu qiyinchiliqlarni yéngidighan iradige kélish, shu ishning muhimliqini tonush yaki tonuyalmasliqta. Balam oqughan mektep eslidiki öyimizdin mashina bilen bir yérim sa'etlik yol idi. Künde etigende bamdattin kéyinla balini bezide yaxshi gep bilen, bezide hetta xapa bolup turghuzup, mektipige élip mangattim. Balini mektipige apirip qoyghandin kéyin ishimgha mangattim. Ishqa kelgende hérip héch majalim qalmaytti. Kechte balamni mekteptin ekilip bir dem ishxanida tapshurup ishlitettim. Andin yene shundaq uzun yol méngip qaytip kélettuq. Künde töt sa'etlep mashinida olturush biz chonglar üchünmu nahayiti éghir bir seper, kichik bala üchün téximu shundaq. Balam kechte öyge qaytip kélip, harghinliqtin krésloda yétipla uxlap qalatti.
Shundaq chaghlarda bezide «téxi kichip bolghandikin, öyge yéqinraq ammiwi mektepke bérip turup, sel chong bolghanda andin islamiy mektepke almashtursaqmikin» dégennimu oylashtuq. Beziler :« balining heqiqiy xarektéri yétilidighan waqit toluqsiz ottura mektep, bashlan'ghuchta qeyerdila oqusa oxshash» dep bizge ammiwi mektepte oqutush teklipini berdi. Lékin etrapimdikilerge qarap, yene ikkilendim. Mesilen, mektepte ramizan ayliri musulman oqughuchilar iftarni mektep ashxanisida qilattuq, shundaq chaghda bashqilargha diqqet qilip baqqanidim. Adette musulman döletliridin kelgen oqughuchilar iftar aldidiki du'a qobul bolidighan waqitni qoldin bermey, toxtimay allahni zikir qilish bilen meshghul bolatti. Lékin amérikida chong bolghan, xéli yaxshi terbiye alghan musulman balilarmu chaqchaqliship, oynishatti. Shularni oylap bala üchün terbiyilinidighan muhitning nahayiti muhimliqini hés qildim. Elwette, mundaq muhitta chong bolsa teqwa bolidu, déyelmeymiz, lékin biz ata-ana bolush süpitimiz bilen, allah bizge wezipe qilip bergen balilirimizni choqum qolimizdin kelginiche eng yaxshi islamiy muhitta chong qilish, terbiyilesh mejburiyitimiz bar.
Resulullah sellellahu eleyhi wesellem : «herbir bala islam üstige tughulidu, uni ata-anisi yehudiy yaki mejüsi qilip chiqidu» dégen.
Elhemdulillah, shundaq qilip, balamni sel japa tartsaqmu, islamiy mektepte oquttuq. Shunchilik japagha chushluq, balammu nahayiti obdan terbiye éliwatidu.
Ularning mektipining ders ötüsh usuli mundaq:
Her küni etigende ular mektepke kélip eng awwal udul meschitke kiridu. Meschitte bularning mektep mudiri yaki chongraq mu'ellimlerdin bireri bulargha birer hedisni sözleydu, andin shu hedisning mezmunini oqughuchilargha addiy til bilen chüshendüridu. Andin ularning her ayliq témiliq pa'aliyetliri bar, mesilen, bu ayliq témisi rastchil bolush, bolsa, asasen mushu ayda herküni rastchilliq toghrisida hedis sözleydu, oqughuchilar özide rastchil bolushni yétildürüshni ögitidu. Shu ayda hem sinipning, mektepning közge chéliqidighan yerlirige «rastchilliqning ülgisi ebu bekr reziyellahu enhu» dégendek xetlerni yézip qoyidu, we oqughuchilarni rastchil bolushqa ündeydighan hedis we eqliye sözlerni yazidu. Bashqa dersliri men yuqirida sözlep ötkendek.
Elhemdulillah. Hazir u qiyinchiliqlar asasen tügep balamning mektipige yéqin yerge köchüp kelduq. Lékin yoldishimning mektipige yiraqlap kettuq. Yoldishim hazir künde töt sa'et mashinigha olturup mektipige baridu.

So'al: er-ayallar ikkilinglar doktorluq oquwatqan mezgilde ikki balining halidin özunglar xewer apsiler, yene waqit chiqirip qur'an yadlaydikensiz, waqitni qandaq orunlashturisiz?
Jawab: elhemdulillah. We la hewle we le quwwete illah billah. Waqitni aldin'ala pilanlash intayin muhim. Her küni qilidighan ishlarni aldinqi küni uxlashtin burun oylinip yézip chiqish bir yaxshi adet. Etisi orningizdin turghandin bashlap shu ishlarni ijra qilishqa chüshsingiz özingizmu sezmey nurghun ishlarni qilalaysiz. Kichik balisi bar adem téximu shundaq qilishi kérek. Chünki sizning waqtingiz cheklik bolidu. Nime qilishingizni aldin pilanliwalmisingiz bikar waqtingiz qilidighan ishingizni tépip bolghiche ötüp kétidu.
Balilar 3-4 yashqiche kunige kem digende 12 sa'et uxlaydu. Eger siz 8 sa'et uxlisingiz, u chaghda sizge yene 4 sa'et erkin waqit bar, digen gep. Ashu 4 sa'etni ching tutush kérek. Baligha her küni melum waqit ajritip, yaxshi oynitip qoysa, bala asta-asta özi oynaydighan bolidu. Eger siz balingiz bilen oynighan qiyapette, lékin kallingizda bashqa ishni oylap oltursingiz, balisingiz sizge téximu yépishiwalidu. Chunki balilar sizning ulargha heqiqi köngül bölmeywatqanliqingizni bilidu, we sizning heqiqi köngül bölüshingizni séghinip kechkiche keyningizge kiriwalidu. Shunga choqum hichbolmisa yérim sa'et ajritip kichik bala bolup, hemme ishlarni untup turup teng oynash kérek. Uningdin kéyin balining köz aldida tamaq etsingizmu we kitap körsingizmu xatirjem qilalaysiz.
Ibadetke kelsek, balilar namaz waqtining bir alahide waqit ikenlikini barghanche chüshinidu. Shunga namaz waqti bolghanda balini bixeter orunlashturup qoyup kéchikturmey namaz oqush kérek. Bara-bara yighlawatqan balimu «allahu ekber» dégen haman «beribir apam namizi tügimiche manga qarimaydu» dep shappide toxtap qalidighan bolidu .
Kichik balilar apisi bilen bille ish qilishni yaxshi köridu. Shunga yene bir usul, bille taharet élip, bille namaz oqusa bala hem kashila qilmaydu, hem özimu öginip qalidu. Hetta qur'an oqushmu shundaq. Qur'andin ikkini ekilip «balam, siz qaysisini oquysiz?» dep, birsini tallitip yene birsini özingiz oqusingiz bolidu. Bezide méning kichik balam toxtimay méning qolumdikini talishidu. Undaq chaghlarda tizimda olturghuzup «ikkimiz teng oquyli» désem, «maqul» dep besh minut bolsimu olturup béridu.
Öyde nurghun öy ishlirini balilar bille qilghili bolidu. Mesilen, tamaq étish, kir yuyush, öy tazilash dégendek ishlarni qilghanda balilarni teng qatnashtursa, ular hem xushal bolidu, sizmu hem ishingizni qilalaysiz. Biz birinchi balimizda köp qiynalghan iduq, ikkinchi balimizda tejribilerni yekünliduq, allah ta'ala bizge köp asanchiliq berdi. Néme ish qilsam «menmu qilimen» dése, maqul dep qollirini yuyup qiliwatqan ishimni tutquzup qoyimen, bezide uzun qilidu, bezide birdemdin kéyinla zérikip manga qayturup béridu. Zérikken ishlirini kéyin qiliwatqinimni körsimu qayta talashmaydu. Emma bezi ishlargha yaq deymen. Mesilen, pichaq/qaycha bilen qilidighan ishlarni talashsa kichik balilarning qaychisi yaki ötmeydighan pichaq bérimen we qolumdiki pichaq/qaychini bersem néme üchün bolmaydighanlighini chüshendürimen. Shunga hazir köpinche ehwallarda öy ishlirini qilish biz hemmimiz uchun köngüllük ish bolup qaldi.
Qisqisi, bala oyghaq chaghda mushundaq ishlarni tügitiwalsingiz, andin bala uxlap qalghanda koprek zéhin telep qilidighan ishlarni qilsingiz bolidu, insha'allah.
Allah ta'ala heqiqeten bizge qur'anni yadlashni we chüshinishni asan qilip bergen. Eger biz niyet qilsaq we tirishsaqla, uning hich bir qiyin ish emesligini hés qilimiz. Men da'im qur'anni mus'heftin yadlashqa tirishimen. Chunki ayetning orni bilen yadlash este tutushqa paydiliq iken. Awal yadlimaqchi bolghan ayetni oquymen, andin u ayetning menisini sözmu söz öginimen. Andin menisi heqqide oylaymen. Buninggha 5-10 minut kétidu. Uningdin kéyin, awwal qiliwatqan ishimni dawamlashturimen. Yene 1-2 sa'ettin kéyin u ayetni mus'heftin 3 qétim oquymen we her bir sözning menisini ésimge élishqa tirishimen. Eger untup qalghan bolsam sözlerning menisini qayta korimen. Andin, kitapqa qarimay ésimde qalghinini 3 qétim dep béqishqa tirishimen. Andin kitapni échip yene 3 qétim oquymen. Mushu jeryanni taki u ayetni yadlighan'gha qeder tekrarlaymen. Buninggha yene 5-10 minut kétidu. Bezide yene waqit chiqirip shu ayetning tefsirini oqushqa tirishimen. Eger biz her kuni qur'an yadlashqa 20 minut ajratsaq nahayiti téz ilgirleymiz. Chüshinish we yadlash barghansiri asan toxtaydu.
Eger siz waqtingiz oylighan ishliringizgha yétishmigendek his qilsingiz, her kuni néme ish qilghanlighingizni minut-sékuntlirighiche semimiylik bilen bir depterge yézip ménging we buni bir hepte dawamlashturung. Bir heptidin kéyin yazghan xatiringizni közdin kechurup chiqsingiz néme uchun waqtingiz yetmigendek hés qilghanlighingizni bilisiz. Andin siz ishliringizni 2 türge ayring: siz qilishingiz kérek bolghan ishlar we siz qilishni xalaydighan ishlar. Hemmimizning mejburiyiti bar. Mesilen, balamning qorsighi échip ketse bir nerse bérish men qilishim kérek bolghan ish, hedis yadlash men qilishni xalaydighan ish. Biz mejburiyitimizni tonushimiz we ulargha jiddi qarishimiz kérek. Biz yaxshi emellerni qilduq, dep özimizning mejburiyitini ötimisek bolmaydu. Yene mesilen, namazlarni waqtida oqush bilen qur'an oqush yaki yadlash oxshimighan ikki turge chushidu. Biz qur'an yadlaymen, dep olturup namazning waqtini ötküziwetsek bolmaydu.
Qisqisi, aldin planlash we waqitni téjep ishlitishning manga köp yardimi boldi. Uningdin bashqa intérnétni ishlitish waqtini cheklesh kérek iken.

So'al: hazir aliy mekteplerdiki bir qisim hemshiriler arisida beribir oqusaqmu yene bérip öyde olturidikenmiz, dep mektepni tashlash xahishi éghirken. Siz mushu ehwalgha qandaq qaraysiz?
Jawab: buninggha bir nerse diyish tes. Her kishining ehwali oxshimaydu. Bilim élish bilen öyde olturushning hich ziddiyiti yoq, yeni öyde olturghan adem birnerse bilmisimu bolidu déyish bir xata ang. Bilim her kishige kérek. Emma bilimni qandaq élish mesilisi bashqa bir gep. Men buninggha jawap bérelmeymen, dep oylaymen.
Lékin méning qarishimche, öyde olturush ayal kishige nisbeten nahayiti ejir bérilidighan ish. Qur'an we hedislerning teshebbusigha qarisaqmu, erlerning sirtlarda ijtima'iy pa'aliyetlerge köprek ishtirak qilip, a'ilini qoghdash we halidin xewer élishni, ijtima'iy turmushta etrapidikilerge köprek yardem qilishni, ayal kishining bolsa a'ilide bolup, a'ilidin yaxshi xewer élip, balilarni yaxshi terbiyilep, yaxshi ayal we yaxshi ana bolushqa righbetlendürgenlikini bayqaymiz. Ayal kishi a'ilidin yaxshi xewer alsa, yaxshi qoruqchi bolalisa er özining xizmitini yaxshi qilalaydu, shundaqla bir xil tengpungluq shekillinip, a'ilining mustehkem dawamlishishi, perzentlerning illiq muhitta terbiyilinishini emelge ashurghili bolidu. Ayal kishi qanche bilimlik bolghanche, balilarning terbiyilinishi etrapliq bolup chiqidu, balining terbiyisi köp hallarda anigha baghliq bolidu. Shunga ayallarning bilim almasliqi yaxshi ish emes. Ayallar bilimlik bolsa xelqimiz andin güllineleydu. Lékin, men bilim élish üchün choqum mehremsiz halda yiraqlargha seper qilish kérek, dep qarimaymen.

So'al: yéngi toy qilghan, yéngi baliliq bolghan hemshirilerge a'ile, ayalliq exlaqi we perzent terbiyilesh toghriliq ikki éghiz nesihet we teklip bersingiz. Allah sizdin razi bolsun.
Jawab: singlim, yéngi toy qilghan hemshiriler amal bar hemme ishini tashlap yaxshi ayal bolushni öginishi kérek. Bir a'ile jem'iyet üchün qanchilik muhim bolsa er-ayalning munasiwiti a'ile üchün shunche muhim. Er-ayalning munasiwiti yaxshi bolmisa balilarni yaxshi terbiyileshmu intayin qiyin ish. Men hélila sizge «biz yenila nikahqa éhtiyajliqmu?» dégen maqalini ewettim, uningda mundaq bir abzas bar:
«bizdin telep qilin'ghini shuki, nikah turmushida er-ayal ikkila terep oxshash tirishchanliq körsitishi kérek, shundila, insha'allah, ikki terep oxshash ejirge ige bolidu. Heqiqetenmu, nikahtin kéyin sheytan her amallar bilen ikkiylenning arisini buzuwétishke tirishidu, we aran teste qoshulghan bu bir jüpni ayriwétishke urunidu.
Jebir ibn abdullahtin riwayet qilinishiche resulullah sellellahu eleyhi wesellem mundaq dégen: «sheytanlarning bashliqi iblisning texti déngizning üstididur. U ademlerning arisigha sheytanlarni yamanliq qilish üchün ewetidu. Iblisning nezeride sheytanlarning eng yamini insanlar arisida eng chong yamanliq qilalighinidur. Andin iblis ularning bayanlirini anglaydu. Qachanki ularning birerining bashqilarning arisigha xata chüshinish we guman peyda qilip, ularning arisini buzuwetkenlikini anglisa iblis nahayiti xoshal bolup kétidu. Iblis kélip shuni bayan qilghuchini quchaqlaydu, hem «sen qaltiskensen» deydu. Yeni, bu sheytanning insanlarni heqiqiy azdurghanliqidur» (muslim riwayet qilghan)
Yeni, her birimiz sheytanning bizni azdurush uchun qiliwatqan wes-wesilirige boysunmasliqimiz lazim we buning uchun özimizni qorallandurishimiz lazim. Bu témida nurghun maqalilar bar. Men birnechchisini tallap ewettim. Tepsili oqup chiqing. Kéyinche terjime qilip munberge chaplap qoyarmiz. Bala terbiyileshmu chong bir téma. U toghriliq kéyinche oqughanlirimni ortaqlishay. Rast gepni qilsam jahanda yaxshi ata-ana bolushtin tes ish yoq iken, dep oylaymen.

Balilarni yaxshi terbiyelesh intayin qiyin ish.
Hazirche méning hés Qilghinim:
1. Allahtin kop yardem sorash. Yaxshi emellerni köp qilish.
2. Balimizgha ögetmekchi bolghan ishta awal özimiz ülge bolush.
3. Perzentimizning allahning amaniti ikenligini untup qalmaslighimiz.

Bu toghrida hazirche mushunchilik yazay. Emdi dostlirimizning töwendiki maqalilarni oqup chiqishini tewsiye qilimen.

Allah rehmet qilsun hede, köp waqtingizni éliwettim, so'allargha waqit chiqirip jawab bergenlikingiz üchün chin könglümdin rehmet éytimen.
Allah barliq qérindashlirimgha rehmet qilsun. Eger men bashqilargha paydiliq, yaxshi sölerni sözligen bolsam bu allahning rehmitidin. Eger muwapiq bolmighan mezmunlar qoshulup qalghan bolsa u méning yétersizlikimdin. Allah alimdur.


Sheyx elbani rehimehullaning nesihiti


Er-ayallargha nesihetler


Sheyx elbani


Er we ayal bir-birige boysunushi, hemkarlishishi we maslishishi, bir-birini allah ta'alagha yüzlinishke, qur'anda ochuq körsetken körsetmilirige we sehih sünnetlerge egishishke agahlandurup turushi lazim. Shundaqla sheri'etning körsetmisige egishishning ornini diniy körsetmilerge we shexslerge qarighularche mu'amile egishish, din'gha muxalip örp-adetler, we kishilerning özi toquwalghan oy-xiyalliri igellep ketmeslikke diqqet qilish kérek. Allah ezze we jelle mundaq deydu: «aﷲ we uning peyghembiri birer ishta höküm chiqarghan chaghda, er- ayal möminlerning öz ishida ixtiyarliqi bolmaydu (yeni aﷲ we aﷲ ning peyghembiri birer ishta höküm chiqarghan iken, héch ademning uninggha muxalipetchilik qilishigha bolmaydu) kimki aﷲ gha we uning peyghembirige asiyliq qilsa, heqiqeten u op'ochuq azghan bolidu» süre ehzab 33:36

Ikkila terep allah özlirige yükligen heqlirini we mejburiyetlirini toluq adash qilishliri kérek. Éniqki, ayal kishi a'ilide er bilen oxshash hoquqqa ige bolimen, dep turuwalmasliqi kérek. Shundaqla er özining nikahtiki ornidin paydilinip ayal kishini ézidighan, uninggha azar béridighan, yaki adaletsizlik qilidighan ishlarni qet'iy qilmasliqi kérek.
Allah mundaq deydu: «ayalliri üstide erlerning heqliri bolghinidek, erliri üstide ayallarningmu heqliri bar (yeni ayallar muwapiq derijide hoqoqtin behrimen bolishi kirek, muwapiq derijide mejburiyetmu ötishi kérek). (ayallargha mehri bérish we ularning turmushini qamdash mejburiyetliri erlerge yüklen'genliktin) erler ayallardin bir derije artuqluqqa ige. Aﷲ ghaliptur. Hikmet bilen ish qilghuchidur» süre beqere. 2:228
Allah yene mundaq deydu:«erler ayallarning hamiyliridur, bu aﷲ ning bezisini bezisidin (yeni erlerni küch- quwwet, ghazatqa chiqish qatarliq jehetlerde ayallardin) artuq qilghanliqidindur we erlerning öz pul-mallirini serp qilghanliqidindur (yeni ayallarning nepiqisi erlerning zimmisige yüklen'genlikidindur). Yaxshi ayallar ita'et qilghuchilardur, erliri yénida bolmighan chaghlarda aﷲ ning panahida erlirining heqlirini saqlighuchilardur, siler serkeshlik qilishliridin qorqidighan ayallargha nesihet qilinglar, (bu ünüm bermise) bir töshekte bille yatmanglar, (bumu ünüm bermise) ularni edeplesh meqsitide astiraq urunglar. Eger silerge ita'et qilsa, ularni bozek qilish xiyalidabolmanglar. Aﷲ heqiqeten silerdin üstündur, büyüktur (aﷲ ayallargha zulum qilghanni jazalaydu)» süre nisa 4:34
Mu'awiye reziyellahu enhu resulullah sellellahu eleyhi wesellemdin soridi: «i resulullah, ayallirimizning bizning üstimizde qandaq heqliri bar?» resulullah sellellahu eleyhi wesellem mundaq dédi: «ulargha özeng yégendek yédürüshüng, ulargha özüng kiygendek kiydürüshüng, ularni setliship ketsun, démesliking (ereblerde achchiqi kelse allah séni körümsiz qiliwetsun, deydighan adet bar idi), yüzige urmasliqing, er-ayalliqtin turmushtin cheklesh meqsitide bashqa orunda yétiwalmasliqing. Bir-biringlar bilen birliship ketken tursanglar, (qandaqmu bundaq qilisiler?) peqet ular heqqide yol qoyulghannila qilinglar.» (ehmed riwayet qilghan, sehih)
Yene bir hediste resulullah sellellahu eleyhi wesellem mundaq dégen: adilliqta ching turghuchilar allahning ong qolidiki textte olturidu, allahning ikkila qoli ong qolidur. Adil hökümranliq qilghan, a'iliside adil bolghan we barliq özige hoquq bérilgenler shu adilliqta ching turghuchilardur. Muslim riwayet qilghan.
Qachanki er-ayal ikkilisi mushu körsetmilerni öginip, uni ö emeliyitide ipade qilidiken, allahu ta'ala ularni yaxshi turmushqa érishtüridu. Allah ta'ala mundaq deydu:« er- ayal möminlerdin kimki yaxshi emel qilidiken, biz uni elwette (dunyaning qana'etchanliq, halal riziq we yaxshi emellerge muweppeq qilip) obdan yashitimiz, ulargha, elwette, qilghan emelidinmu yaxshiraq sawab bérimiz.» süre nehl 97-ayet.


Qandaq qilghanda utuq qazanghan ayal bolghili bolidu?


Muhemmed el-sherif


1. «fitne»ngizni éringizning könglini utushqa ishliting.
Hemme ayallargha allah subhana we ta'ala özige yarisha zinnet bergen. Güzellikingizni we zinnitingizni éringizning qelbini utuwélishqa ishliting.
2. Yoldishingiz öyge qaytip kelgende uni nahayiti yaxshi kütüwéling.
Tesewwur qilip béqing, eger yoldishingiz pakize öyge kelse, ayali chirayliq yasinip tursa, tüjüpilep teyyarlan'ghan tamaq keltürülse, balilar pakiz we tatliq külümsirep turushsa, yataq öy pak-pakize tursa--yoldishingizning sizge bolghan muhebbiti kücheymesliki mumkinmu?
Emdi buning eksiche bolghanda qandaq bolidighanliqini oylap béqing.
3. Hörlerning qandaq bolidighanliqini biling we ulargha oxshash bolushqa tirishing.
Qur'an we sünnette jennet ehli bolghan ayallarning süpetliri tonushturulghan. Mesilen, ular yipek kiyimlerni kiyidu, közliri qapqara we chong bolidu, ular erlirige yéqimliq naxsha éytip béridu, dégendek. Sizmu sinap béqing. Éringiz üchün yipek kiyimlerni kiying. Közliringizge sürme tartip yasining, hem éringiz üchün naxsha éyitip béring.
4. Öyde zibu-zinnetliringizni taqap, chirayliq kiyinip yürüng.
Qizlar chirayliq kiyinip yürüshke, halqilarni we bulapkilarni taqashni yaxshi köridu. Bir ayal bolush süpitingiz bilen, éringiz üchün, mushundaq adetliringizni dawamlashturung.
5. Éringizge chaqchaq qiling, bille oynishing.
Erlerning mexpiyetliki: erler aqköngül we yumuristik tuyghugha ige qizlarni yaxshi köridu. Resulullah sellellahu eleyhi wesellem jabir reziyellahu enhugha éytqinida, uni küldüridighan, özimu bilip külüp oynishidighan birini élishni éytqan.
6. Éringizning qilip bergen yaxshi ishliri üchün uninggha rehmet éyting. Qayta-qayta rehmet deng.
Bu nahayiti muhim bir «téxnika», buning qarshisiche bolghanda (yeni ayal kishi erning qilip bergenlirige razi bolmighanda), bu ayallarning dozax ehlining bolup kétishige sewebchi bolidu.
7. Gep talishish a'ilidiki bir ottur. Buni nahayiti addiyla bir jümle «kechürüng» bilen öchüriwéting. Gerche u sizning xataliqingiz bolmisimu.
Eger dawamliq jédellishiwersingiz, bu peqet otning üstige yagh chachqanliqtin bashqa netije bermeydu. Emeliyette, mundaq désingiz urushushning netijisinimu nahayiti yaxshi tügetkili bolushi mumkin: « qarang, méni kechürüng bolamdu? Boldi epliship qalaylichu!»
8. Her da'im yoldishingizni xoshal qilishni isteng, chünki u sizning jennetke kirishtiki achquchingizdur. Resulullah sellellahu eleyhi wesellem mundaq dégen:« qaysi ayal érini razi qilip ölidiken, jennetke kiridu...» dégen. Shunga, choqum uni razi qiling.
9. Uninggha boysunung.
Yoldishingizgha boysunush perzdur! yoldishingiz a'ilidiki emrdur. Uninggha tégishlik heqliri we hörmetni béring.
10. Allahtin herqachan nikahinglarni we ikkinglarning munasiwitini köngüldikidek qilip bérishni tileng.
Barliq yaxshiliq allah ta'aladinla kélidu. Shunga her waqit allah ta'aladin silerge dunya we axirette xoshalliq bérishni, jennet ehliliridin qilishni tileshni unutmang.
Hemde allah eng yaxshi bilidu.


Gheyri musulmanlarning éytqanliri


Qandaq qilghanda yaxshi ayal bolghili bolidu?


A'ilining iqtisadini bashqurush dersliki, 1954


Tamaq teyyar bolsun. Hetta birer kün burun pilan we teyyarliqni qilip, mézilik tamaqni teyyar qilip uning aldigha ekiling. Bu sizning uninggha köngül bölidighanliqingizni, shundaqla uning teleplirige estayidil mu'amile qilidighanliqingizni bildüridu. Köpinche erler öyge hérip-échip kélidu. Ularni taza oxshighan tamaq bilen kütüwélish uni qizghin qarshi alidighanliqingizni ipadileshning muhim bir qismi.
Teyyar bolup turung. U qaytip kélishtin 15 minut burun aram élip, jushqun halitingizge qayting. Anche-munche girim qiliwéling. Janliq körünüsh üchün chéchingizni chirayliq léntilar bilen boghuwéling. U téxi bayila bir top xizmet ichide halidin ketken ademler bilen bille idi, u bu xil zérikishlik muhittin qutulushni xalaydu, shunga uninggha chaqchaq qilip, könglini kötürüng.
Qalaymiqanchiliqni yoqiting. Yoldishingiz qaytip kélishtin burun öylerni bir qur közdin kechürüng. Boxcha, oyunchuq, qeghez parchiliri dégendeklerni yighishturuwéting. Üstel yüzini yene bir qétim éytiwéting. Yoldishingiz bu chaghda öyge kirip özini arambexsh we retlik bir qesirge kirip qalghandek bolup qalidu. Sizmu yiniklepla qalisiz.
Balilarning teyyarliqini qiling. Azraqqine waqit chiqirip ularni yüz-közlirini yuyup qoyung. (eger ular téxi kichik bolsa.) chachlirini tarang. Eger zörür bolsa kiyimlirini yenggüshleng. Ular silerning bayliqliringlardur. Yoldishingiz ularni xoshal-xoram oynawatqan halette körüshni xalaydu.
Awazlarni öchürüng. Yoldishingiz öyge qaytip kelgen haman bashni aghritidighan awaz chiqiridighan kir'alghu, qurutquch, qacha yuyghuch dégendekleni öchüriwéting. Balilarghimu awazini sel peseytishni éyting. Körüshkende külümsireng, uni körüp xoshal bolghanliqingizni ipadileng. Umu özining öyge qaytip kelgenlikidin xoshal bolidu.

Qilishqa bolmaydighan ishlar
Uni qaqshash we renjishler bilen kütüwalmang. Uning tamaqqa kéchikip kelgenlikidin qaqshimang. Uning bügünke bir künlük japasining aldida buni kichikkine ish, dep hésablang. Uni ngrahetlik béring. Uninggha yölinip olturushi üchün orunduq béring, yaki yumshaq orunda yétiwélishni éyting. Uninggha issiq yaki muzdek ichimlik béring. Béshigha yastuq qoyup béring, sapma keshni ekilip béring. Uninggha töwen, mulayim, xoshal keypiyatta gep qiling. Uning aram élip, rahetliniwélishigha shara'it yaritip béring.
Uning gépini anglang. Belkim uninggha deydighan talay gepliringiz bolushi mumkin. Lékin uning öyge qaytip kélishigila gep bashlisingiz muwapiq bolmaydu. Awwal u sözlisun.
Kechlik waqit uninggha tewe bolsun. Hergiz uning sizni sirtlargha tamaqqa we oynighili élip chiqmighanliqidin aghrinmang. Belki uning dunyasigha ichkirilep kirishni, uning bésim we ich pushuqini chüshinishke tirishing. U öyde turushni, rohiy azadilikni bekrek xalaydu.
Uning qilghanliri toghriliq tola so'al sorimang. Uning höküm qilish iqtidari we bashqa iqtidarliridin guman qilmang. Untup qalmangki, u mushu a'ilining bashliqi. U a'ilide özi xalighanche ish qilishqa toluq hoquqi bar. Shundaqla, bu a'ile mewjut bolup turidiken, u shundaq qilishqa heqliq. Sizning uningdin tola so'al sorap, derguman bolush hoquqingiz yoq.
Yoldishingizni eyiblimeng. Meyli uning aldida bolsun, yaki keynide bolsun. Meyli ademlerning aldida bolsun, yaki ikkinglarla yalghuz qalghanda bolsun.
Uni qollang, medet béring, chamingizche maxtap, ilhamlandurung. Bu dégenlik hergizmu öz qarashliringizni désingiz bolmaydu, dégenlik emes. Lékin özingizning telepliringizni bayan qilish bilen, uni tenqid qilishning perqliq ikenlikini unutmang.


Yaxshi ayalning yette süpiti


Meyli siz layiq izdewatqan boytaq yigit bolung, meyli toy qilip bolghan, özingizni, nikah turmushingizni we yoldishingiz bilen bolghan munasiwitingizni takamullashturmaqchi bolghan ayal bolung, töwendiki yaxshi ayalning 7 süpitige neziringizni aghdurushingizni soraymen. Herqandaq ayal özide yétildüreleydighan bu yette süpet sizni razi bolghudek netijige érishtürishige ishinimen.

(1) Watildaq bolmasliq. Yaxshi ayal kot-kot bolmaydu. Belkim siz watildash arqiliq yoldishingizni sizning déginingizge köndürimen, dep oylaysiz. Lékin manga ishininglarki xanimlar--uning paydisi yoq. Eksiche, da'im uning eks ünümini körüp qalisiz.
(2) Qollash. Siz uni qollamsiz? Qollash qandaq bolidu? Siz qarshi terepni chüshürüshke amraqmu, yaki uninggha medet bérishke, uni özi we xizmiti, pa'aliyetliri heqqide ishenchke toldurushqimu? Eger siz éringizni qollap bersingiz, u sizni téximu hörmet qilidu. Hetta uning tutqan yolini toghra körmigen halettimu, uninggha özingizning toghra körmigenlikingizni bildürüp qoyush bilen bille, uni qollang, uni özi toghra dep bilgen ishni qilishqa ilhamlandurung. Undaq qilmisingiz, eger uning birer qiyinchiliqi bolsa, siz uninggha téximu köp awarichiliq tépip bériwatqandek hés qilip qalidu.
(3) Éringiz bilen munasiwitingizni yaxshilang. Xanimlar, éringizning sizge bolghan nepritini qozghashning eng ünümlük usuli bashqilarning aldida uni haqaretlesh, tenqidleshtur. Eksiche, bashqilarning aldida uni maxtishingiz uning sizge bolghan hörmiti we muhebbitini kücheytidu
(4) Éringizning yataq öydiki éhtiyajlirini qandurung. Chataq yéri, nurghunlighan ayallar érining éhtiyajlirini qandurushning neqeder muhimliqini bilmeydu. Bu adette erler bilen ayallarning eqelli telipining oxshash bolmasliqidin kélip chiqidu. Erlerge nisbeten éytqanda, jinsiy éhtiyaj xuddi qorsaq échish, ussashqa oxshash fizikiliq éhtiyajlargha oxshash muhim bolup, u muwapiq qandurulmighanda a'ile turmushining jiddilishishni keltürüp chiqiridu. Shunga ayal kishi jinsiy turmushqa özining emes, érining meydanida turup qarishi hem toghra chüshinishi kérek.
(5) Hörmetlesh. Yaxshi ayal érini hörmetleshni bilidu. Hörmetlesh qandaq ipadilinidu? Adette ayal kishining érini hörmetleydighan yaki hörmetlimeydighanliqi uning érige gep qilghandiki pozitsiyesige qarap bilinidu. Konilar «bughday néning bolmisa, bughday sözüng yoqmu?» dep nahayiti yaxshi dégen, shundaqla herbir ayal kishi buni herwaqit yadidin chiqarmasliqi kérek. Bu dégenlik gep qilghanda éhtiyat qiling, dégenlik emes. Peqet shu sözni dégen chaghda yoldishingizning héssiyatigha diqqet qiling.
(6) Pikir almashturush. Toghrisini éytqanda, er-ayal otturisida yaxshi pikir almashturush tolimu müshkül ish. Yaxshi ayal özining néme oylawatqanliqini éniq bilidu hem buni yaxshi yosunda érige ipadilep bérishnimu bilidu. Inaq er-bilen ayal birlikte birer mesile üstide qarar chiqirishi, er ayalini shu mesilide méning meydanimni pütünley qollaydu, dep oylap qélishi mumkin. Gerche ayali emeliyette bu mesilide erni qet'iy qollimisimu. (shundaq tonushqa keltürüng, yeni ayalim méni qollaydiken, dégen qarashqa)
(7) Xoshal ötüsh. Yoldishingizgha özingizning xoshal qiyapitingizni körsiting. Özingizning keypiyatingiz nachar bolghanliq sewebidinla etrapingizdiki hemmisining keypiyatini buzuwétidighan adem bolup qalmang. Ademning keypiyatining yaxshi bolushi nurghun ishlarning yürüshüp kétishige paydiliq. Hazir siz qarar chiqirishingiz kérek—ya keypiyatingizni tüzep xoshal bolung, zadi xoshal bolmisingiz, héch bolmisa uningmu keypini uchurmang.

Menbe: Ummet tori.
http://bbs.xabnam.com/read.php?tid-92776.html
****************************************