milletni güllendürüshning muqeddimisi

Rohni saghlamlashturush- milletni güllendürüshning muqeddimisi


Abdushükür muhemmet'imin


Hesetxorluq - milletni xarablashturidighan xeterlik illet
Nadanliqtin üch bix üsüp chiqqan, ular: qara niyet, saxta shöhret we hakawurluq.
- Shupinxaw'ér

Nadanliqning meripetke zitliqi hemmige ayan. Nadanliqning ikki xil tarixiy shekli mewjut: buning biri, meripet ( siwilizatsiye) tin ilgiriki nadanliq ( warwarliq ) ,iptida'iy insan gurohidiki nadanliq we qipyalingach nadanliq . Buning ikkinchisi ,békinme halettiki jem'iyet chembirikidiki nadanliq ,saxta shöhret bilen kiyindurulgen nadanliq , hesetxorluq weswesisi bilen tolghan nadanliq .
Eqilni ret qilish (ératsionalliq) bu ikki xil nadanliqning tüp xususiyti. Wehalenki, eqil, peqetla eqil insanning gheyri haywaniy ewzelliki we insaniy takamullishish mumkinlikini teshkil qilghan. Eqilni ret qilghan ,nadanliqqa chöküp kétiwergen milletning arqida qélish,parchilinish, tozup kétishtin ibaret «halaket trilogiysi»ning her bir basquchigha hesetxorluqtin ibaret rohiy késellik singgen.
Hesetxorluqning biz tunup yetken «körünüsh» liri mundaq:
Birinchi, qaraniyetlik we qoli yetmeslik-hesetxorluqning bashlinishidin ibaret. Omumen, bilimini pezilet kurisi we kamalet kurisigha yetküzmigen atalmish «ölima-ziyali»lar öz millitidin heqiqi tepekkur we bilim igilirining chiqishini körelmeydu .

Abduqadir bédil hesetxorluqning qaraniyetlik bolidighanliqini mundaq sökken:

Dili hesetke tolghan ichi qara,
Da'im pak ademge chaplaydu yala.
Torusqa ésip kör ap'aq paxtini,
Jimi is chaplishar shu aq paxtigha.

Se'idi shirazi hesetxorluqtiki qaraniyetning qoli qisqa ,tirishmas ,qabilyetsiz ,namert ademler qelbige xas alahidiliklirini mundaq pash qilghan:

Qoli qisqa hesetxor qilar gheywet, yoq amal,
Eger udul yuluqsang bolur tili kalwa-lal.

Hem quli qisqa-naqabil ,hem qaraniyet-gheywetxor bulush bir xil zidiyetchan rohiy késellik bolup ,iblis teswirige oxshaydu .Naqabil bolghan iken qabil bulushqa tirishishi ,qabil bulalmisa ,qabillarni qollishi lazim bolghan nurmal rohiy haletning zidiyetchan rohiy késellikike aylan'ghanliqini hesetxor qelbning iblisliqi emesmu?
Ikkinji, özgini keslep ,öz shéxini kötürüsh hesetxorluqning muhim alamitidin ibaret .Milletning nadan hesetxorliri dunyada qandaq yéngiliqlarning bolghanliqi, qandaq kitaplarning yézilghanliqi, qandaq keshpiyatlarning meydan'gha chiqqanliqi bilen kari bolmay, öz millitide bir yéngiliq bash kütürsila «yüriki yara ,yüzi qara» bulup kétishidu .

Abduxaliq uyghur özining «bardur» namliq ghezilide millitimizdiki bu illetni mundaq sökken:

Te'awunu- tenasur ornigha bizlerde bir adet,
Yéngi bashni kütergenni urup yéqitqanimiz bardur.

Qizil közlük ,körelmeslik weya özi qilalmasliq,
Qilay dep baghlisa belni tümen bohtanimiz bardur.

Hesetxorluqning shundaq bir tipi barki ,ular özliri uchirighan bexitsizlikni «eng yaxshi ali mektep» (biliniskiy) dep bilip ,uningdin eqliy we wijdaniy xulase chiqarmastin, «sun'ghan aqsungekler» che esebiy qisaskarliq pisxik késelligi bilen aldin ketkenlerning gheywitini qilip, ora kolap, shéxini késip, asan yol bilen « qehriman» liq munbirige chiqishni qesitleydu .Bundaq kishilerning hesetxorluqi waste tallap olturmaydighan tersaliq bilen tenha yaki türküm buyiche élip bérilidu.Buni « qisaskarlarche hesetxorluq» digen nam astida eyiblesh lazim .

Kamalidin binayi mundaq yazsa:

Heset hemme illet-noqsandin yaman,
Hset ehli barche yamandin yaman.

Nasir xusraw mundaq yazghanidi:

Bérilmigeysen hesetke zinhar,
Hesetning chéki yoq, tügenchi miqdar.


Üchinji, pitne tughdurup ,töhmet qilish hesetxorluqning asan chéliqidighan sheklidin ibaret. Hesetxorluqning qorali pitne bilen töhmet ikenliki shübhisiz, buni ular «sésitish» dep atishidu. Turmushni aldighili, xelqni pütün bir tarixi jeryanda qaymuqturghili bolmaydu. Qeyser iradilik kishiler öz ejri bilen hemishe yashnap turuwéridu. «sésitquchilarning sésip kétishi» mana bu pak we napakliq kürishidiki bir heqiqet. Mana bu tarixning nurane yönilishi. Eger mundaq bolmighanda tengrimu bolmighan, heqiqetmu bolmighan, tarixmu bolmighan ,istiqbalmu bolmighan ,ishench we aliy himmetmu bolmighan bolatti!
Bizning hesetxor pitne-töhmetchilirimiz «aqni qara qilish», «özi gunah qilip ,bashqini gunahkar körsitish», «oghri oghrini tut dep warqirash», «bashqilar namida qara xet yézish», «bir ademge ikki xil ton keygüzüsh», «kéchisi adem öltürüp, kündüzi hazidar bolush» qatarliqlar bilen shughulliniwéridu .Bashqilar namida xet yazghanler ichide ayal kishi süritige kiriwélip xet yézish ,töwenni qutritip quyup özi qazi boluwélish ,olturush-sorunlarda ashkare pitne-éghwa tarqitish ,pitne-éghwani chet elge kéngeytish qatarliq hadisilerni körüp millitimiz ichide bu jehettiki «maharet» ning dunyawi sewiye yaratqanliqidin epsuslanmay turalmidim .
Tötinji ,gurohwazliq qilip ,bashqilarni chetke qéqish hesetxorluqning türkümleshken sheklidin ibaret .Hesetxorluq eslide zeherlik chayandek nerse bolsimu ,özinimu köydüridighan ,bashqilarnimu köydüridighan xusumetlik ot bolsimu ,hesetxorlar türkümliship ,chayandin pil peyda qilishqa maqul bolushidu .Ular melum huquq yaki tesir küchi bolmisa ,bir ishni bashqa élip chiqqili bolmaydighanliqini bilgenliktin türkümlishidighan boldi .Emma bu türkümning her bir hesetxor ezasi hemishe öz türkümidin yüz örüshke teyyar ,biwapa kishilerdin ibaret .Hesetxorluq guruhliri ikki sher astida, yeni qudretlik muxaliplirigha taqabil turush üchün ,qullarche derijilik boysunush munasiwet tertipi boyichila saqlinip turushi mumkin.

Hapiz shirazi mundaq digenidi:

Ket yamanlar söhbitidin, izdiseng ger yaxshi nam,
Bedniyetlik ol eqilsizliqqa ispattur tamam.

Beshinji ,xelqni parchilash,milletni xaniweyran qilish- hesetxorluqning heriket nishanisi we tarixi jinayitidin ibaret.

Hesetxorluq shundaq kiselki:
Birinjidin, özini halak qilidu;
Ikkinjidin, yuqturwalghan kishilerni hlak qilidu;
Üchinjidin, milletning uyushush küchini tarqaqlashturup, rohiy uyushturghuchi aqil kishilerning abroy -nopuzini dawamliq qirqip, milletni halak qilishning jeryanini tézleshtüridu.

Hesetxorning tepekkuri, hésiyati, tili, qelimi xunukluk bilen tolghachqa, tiniqi we yürek soqushi hemishe heset zehiri, bohtan oti we qorqush teshwishide turidu ,uning pisxik késili jismaniy ajizliqini keltürüp chiqiridu. Hesetxorluqni yuqturghan kishi özige yarisha «jenggah» échiwalghan yene bir hesetxordur.
Hesetxorluq teripidin chirmiwélin'ghan millet gerche til birliki bilen birliship tursimu ,qelbi parchilan'ghan millettin ibaret.
Qelbi parchilan'ghan milletning tili bu qelbni parchilashqa xizmet qilishtin bashlap ,bu milletni halak qilish bilen özinimu halak qilidighan til bolmay nime?
Roshenki, tilni tashqi post, qelbni ichki özek qilghan milli uyushmining hesetxorluq ichide temtirishi halaket halqisining alamitini ekis ettüridu ,xalas .
Güllen'gen milletning hayat yoli ispatlidiki ,milletke yémek-ichmek ,öy-makandin bashqa muhimi milli rohiyet lazim .
Bu milletning uyushush küch menbesi bolghan étiqad, milli enene ,yéngiliqqa intilish ,meniwi yétekchilik nupuziqatarliqlardin ibaret .
Mundaq binakarliqni buzushtin halaket ,tüzeshtin güllinish kélip chiqidighanliqini addi , emma bizde estin chiqirilghan heqiqet .
Meniwi qehrimanliq we ghayiwi yolbashchiliq légindilirini yaratqan xelqning birdinla hesetxorluq uchqunliri bilen benit bolushining tektide tarix némini pichirlawatqanliqini angqirish müshkül emesmu!
Gértsin: «heqiqetke hörmet qilish zéreklikning we danishmenlikning bashlinishidur» dégenidi. Heqiqetni söyidighan qelib nurane qelib, xelqimizning tarixiy istiqbaligha wekillik qilidighan qelib, mundaq qelib heqiqetni hörmet qilidu ,uninggha jan péda qilidu.
Hesetxorluqning qattiq zerbisige uchirighanlargha kelgende shuni éytish kérekki, bu ular üchün téximu qeyser xaraktir yitishtüridighan shiwirghan siniqi!
Hiraklit toghra éytidu :«sanga shuning üchün reshik qilishiduki, séning zoqlan'ghuchiliring heqiqeten tolimu nurghun!»

1989-yil 22-féwral.
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭