Xoraz heqqide riwayetler

Xoraz heqqide riwayetler


- hebibulla toxtining «shinjang medeniyiti»zhurnili 2000-yilliq (2-3) qoshma san'gha bésilghan «teklimakan, xoraz, ürümchi» namliq balladisigha teqriz


Nurmuhemmed toxti


Dejjal eleyhil le'in kün boyi aldirash ishlidi, kök ishekning peghezdek échilghan salpang qulaqlirigha renggareng puruchlardin lénta asti. Kipishtek kérilip turidighan burnini, qélin tumshuq-kalpukini lewsurux bilen boyidi. Qash-kirpiklirini, yüz-péshanisidiki, boynidiki, dümbe-qorsaqliridiki, putliridiki, qélin we qisqa tüklirinimu taki süpürgidek quyruqighiche, haramliqining belgisi bolmish tom tuyaqlirighiche renggareng boyaq-xénilar bilen boyap chiqti we her bir tük- yayligha mingbir xil neghme-saz yangrap turidighan qongghuraqlarni asti. Kök éshekning chong we ghemkin közige yéshil közeynek taqidi. Emdi kök éshek be'eyni kechlik bezmixanigha mangghan reswa jalapqa oxshighanidi. Buni xalighanche ménishke, xalighanche ishlitishke bolatti.

Dejjal ishliridin memnun bolup kök éshekning dümbisini siylidi. Éshekning qirdek börtüp chiqqan omurtqa söngiki choyundek qattiq idi, bundaq qattiq qirgha minip seper qilsa, köt polattin bolsimu chidimas. Ishek ikki qétimla sokuldisa, zéde bolup qanap kéter. «yaq, azab chékishning hajiti yoq, hemmini ilkimge alsamyu, kötüp échiship azab cheksem, buning néme mezzisi bolsun? Eng yaxshisi bir dane toqum tikey, toqumni éshekke toqup andin miney, shu chaghda...» dejjal ene shundaq oylidi. Derhal ishqa tutush qildi . Yekcheshme diwilerning tük-yungliridin étilgen eski kégiz parchilirini- paytmilarni tépip keldi. Bezisini bezisige ulidi, bezisini késip parchilidi we ularni qachandidur bir chaghda ölgen diwining térisi üstige tézishqa kirishti. Qol ishta, es-yadi shérin xiyallarda idi. « atam sheytan, anam azazul qilalmighan ishlarni qiliwétimen, toqum pütüp teyyar bolsila taghni téshishke bashlaymen, éshekke tetür minip, quyruqini qayriymende, kötige nöshüdür qisturumen, kök ishek shu chaghda molla nesirdinning qongur éshikidek chépip kétidu. Kohiqaptin chiqqan shamalmu yétishelmeydu, 18 ming alemni kézishke bashlaymen. Éshikimning her bir tükige ésilghan qongghuraqlardin mingibr xil neghme–sada yangraydu. Mana shu chaghda eqli lal bolmighan insanni körey. Neghmilirimge mehliya-meptun bolmighan mexluqni körey. U hemmini untuydu. Nepsi eqlini bésip chüshidu. Nepsi ghalib kelgenning qanchilik eqli bolsun? Men hemmini ilkimge alimen. Arzu–isteklirini... Hemme némisini ilkimge alimen. Hemme méning ilkimdiki bir parche göshke , bir parche buyumgha aylinidu. Némini de désem shuni deydighan, némini ye désem shuni yeydighan bolidu. Men ularning xudasigha aylinimen, yaq, ulargha xudani untuldurup, büyük sheytan'gha aylinimen. Sheytan dadam qilalmighan ishlarghu bu. Bularning hemmisini men qiliwétimen. Sheytan dadam némiti? Men uningdin éship chüshimen. Méning axirqi nishanem shu . Eger eshu nishan'gha yételmisem, sheytan bilen azazulning oghli bolmay kétey...»

Dejjal kona kégiz parchilirini toqum qilip tizishni dawamlashturdi. Ghar ichi ghuwa idi. Dejjalning mekkar közliridin qizil uchqunlar chéchiliwatqandek körünetti.

Bu chaghda «dehime mülki iskender» (bularning orni «jabaghan»(yaponiye)ning nérisida émish)de aj ibni unuq (qisesul enbiyagha qarang) ning kéyinki ewladliridin bolmish yejuji-mejujiylar janlinip kétishkenidi. Ular «seddi iskender»ning 30 gez kengliktiki derwazilirigha yopurulup keldi. Derwazining yette gez égizliktiki bosuqlirigha yamiship chiqip, tömür derwazilarning yochuqliridin alemge tikilishti. Ular eshu adem atam zamanisida yashighan, qorsiqi achsa bir taghni yep, ussisa bir déngizning süyini ichidighan ulugh bowisidekla achköz we wehshiy idi. Hemme némini yeytti, hemme némini ichetti. Qedimki kitablarda « dejjal qopsa arqidinla yejujiy-mejujiylar chiqidu. Awwal ozun boyluqliri chiqip ademlerni yep tügitidu. Ulardin kéyin ‹ yejujiy mehef› pirqisi chiqip ashliq-tülük, haywanat-uchar qanat, ot-chöp, del-derexlerni yep tügitidu. Uningdinmu kéyin ‹yejujiy meqimu'iy› pirqisi chiqip alemdiki barliq nersilerni yep tügitidu. Hettaki déngizlarning suliri, toqayliqlar, köller, taghlar, döngler... Hemmini yep-yalap qurutiwétidu. Kömülgen ölüklerning ustixanlirinimu qoymaydu. Jahanda héchnéme qalmaydu» dep yézilghanidi. Shunga eyni chaghda heziriti iskender zulqerneyn mis, qoghushun, qeleylerni taghdek döwilep astidin ot yéqip éritip «seddi iskender»ni saldurghan we yejujiy-mejujiylarni sépildin chiqmasliqqa du'ayibet qiliwetkenidi. Yejujiy–mejujiylarmu buni biletti. Lékin ümid üzmeytti. «dejjal qopsa insanlar étiqad-imanni, rohini, eqlini yoqatsa, shu chaghda...» dep ümid kütishetti ular. Kéche ulargha ghayibtin shepe keldi. Dejjalning kök ishekning tüklirini boyap, mingbir xil neghme yangraydighan qongghuraqlarni ésip bolghanliqidin dérek boldi. Yejujiy-mejujiylar shunga janlinip qélishqanidi. Emma ular dejjalning téxi kök éshekke toquydighan toqumni pütküzelmigenlikidin bixewer idi...

Dejjal yérim kéchige yéqin kégiz, paytima, lata-putilarni toqum sheklide tizip boldi. Diwe térisidin yene bir parchini uning üstige yapti. Emdi diwining chishliridin yasalghan juwalduruzgha diwining arqandek tom chéchini ötküzüp, sérip-tiksila ish pütetti. Lékin u yenila öz qiliqini qildi. Toqum tikishni yérim yolda chala-pula tashlap qoyup, gharni téshishke tutush qildi, u gharni tilliri bilen yalap téshishi kérek idi. Tilidin bashqa nerse ghargha ötmeytti we téshelmeytti. U, gharning témini yalighach hérip uxlap qaldi.

Sherq asminida sübhi kötürülgende, «dub derixining achimaqliri arisi»din bir qush uchup chüshti. U, dübdügilek közlirini tikip kördiki, dejjal eski kégiz – paytmilarni toqum sheklide tizip boptu. Sirip tiksila ish pütüdiken. Néme dégen xeterlik-he!? Qush ikkilenmestin ishqa kirishti. Tömürdek we xenjerdek ötkür tirnaqliri bilen tatilap, dejjalning pütmigen toqumini chuwup tashlidi. U toxtimay tatilidi. Kégiz-paytima parchiliri atquchi atqan mazdek, shamalda uchqan tozghaqtek terep-terepke uchup ketti...
Shundaq qilip eshu qushning ejir-töhpisi bilen insaniyet tunji qétim bala-qazadin qutulup qalghanidi.

******

Uning mubarek nam-sheripi «xoraz» dep ataldi. Yaratquchi ejir-töhpisi üchün uninggha yaquttek qipqizil taj we qipqizil zire-munchaqlarni, güzel we yumshaq peylerni, yangraq we süzük awazni ata qildi. Köngli qanchilik xalisa, shunchilik xotun élish, közi qaysi nazinin mékyan'gha chüshse , shuni indekke keltürüsh ixtiyarini berdi. Shunga u qanat sörisila, herqandaq mékyan mokkide yétip béretti. Eng ulugh, eng shereplik wezipe- her tangda insaniyetni oyghitishqa dewet qilish, ularni dejjalning shum niyitidin agahlandurush we dejjalning toqumni pütküzishige menggü yol qoymasliq wezipisimu uninggha tapshurulghanidi.

Xoraz öz wezipisini sadaqet bilen orundashqa tutush qildi. U, her tangda qanatlirini ulughwarliq bilen qéqip, süzük we yangraq awazda «qiy! qiy! qiy!» dep chillap tangdin xewer béretti we insaniyetni oyghinishqa, hushyar bolushqa ündeytti. Arqidinla ghezeb bilen tatilap dejjalning toqumini chuwup tashlaytti. Ulugh we shereplik wezipini orundighuchi choqum meghrur we chong süpet kélidu. Xoraz tang peytide wezipini orundap bolghandin kéyin, tajliq béshi we güzel boynini arghimaqning boynidek tik tutup, köksini aqqudek meghrurluq bilen kérip, güzel quyruqini elemdek tiklep, on-yigirme mékyanni- xotunlirini egeshtürüp baghlarda seyle qilatti. Mékyanlar uning chöriside perwane bolatti. Uningsiz köngli échilmaytti. Uningsiz tuxumlimaytti we chöje chiqiirp ewlad qalduralmaytti. Kishilermu uningsiz- uning yangraq awazisiz oyghanmaytti. Xoraz dejjalning toqumini chuwup tashlap insaniyetni tunji qétim oyghinishqa chaqirghandin kéyin talay esir-éralar ötüp, talay tarix epsanige aylinip ketti. Xoraz noh eleyhissalamning kémiside nohni 150 qétim oyghatti. Misirdin qéchip pelestin'ge ötidighan chaghda, musagha belge berdi. Axirqi elchi muhemmed eleyhissalam wehiy yetküzgende, yene shu xoraz heziriti bilalni ezan towlash üchün oyghitip turdi. Mungghullarning gherbke yürüshliride, chinggizxan'gha meslihetchi yollugh chusay bilen qizil xoraz da'im hemrah boldi. U, kégiz chédirning aldida zil we yangraq awaz bilen qichqirip, eshu tengdashsiz serkerdini oyghinishqa chillaytti... Xorazning her bir chillishida insaniyetni oyghinishqa, hushyar bolushqa ündeshtek chongqur mene balqip turatti. U chaghdiki insanlar buni chüshinetti. Eng kemdimu hés qilatti. Pikir déngizliridin söz ünchilerni süzgüchi sha'ir-sözmenler xorazni medhiylishetti. Xorazdin zor ümidlerni ketishetti. Biri:

«atti tang chillap xoraz, yütyenmu bar bu neghmide»
(maw zédongning) Dep küylise,

Yene biri:
«chillang xorizim chillang, uxlaq jahanim oyghansun,
Méni tashlap uxlighan güli-reyhanim oyghansun»
(ötkürning)Dep ümid iz'har qilatti.

Heqiqetenmu xorazning hemme ishliri medhiyleshke, shé'ir dastanlar toqushqa erziytti. Uning yürüsh-turush, qilmish-etmishliridin körgüchini heweslendüridighan bir xil ulughwarliq, ésilliq balqip turatti.

*****

Yene talay esirler ötüp , talay sheherler qum astigha kömülüp qaldi. Yaratquchi peqetla taqet qilalmighanda, özining hélimliqini bir nepes terk étip, kupri bendilerni udulluq jazalap turuwatatti. Wehalenki, buzulghan insanlar eshu jazalarning agahlandurush ikenlikini chüshenmidi. Ular yenimu chongqurraq gunahi kebirlerge pétip kétiwatatti. Eshu gunah kebirlerning eng chongi heset we chidimasliqtur. Ulugh we ésil peziletliklerning qedrige yetmesliktur. Ular xorazning güzellikige heset qilip, uning ulughwarliqigha chidimaywatatti. Peyghembersiz zamanning eshu untughaq bendiliri emdi xoraz üstide, eshu oyghatquchi, agahlandurghuchi büyük sima üstide ighwa toqushqa, uni oyunchuq qilishqa kirishti. Ighwalar samandek tola idi. Éytilishiche, xoraz köp xotun élip, shehwaniyliqqa bérilip ketkenmish, shehwaniyliqtin bedini ajizlap, qigh döwisidin égizrek yerge uchup chiqalmasmish. Taziliqqa ri'aye qilmay gende tatilarmish. Xorazning meynetchilikidin toxular qewmi ichide waba tarqalghanmish. U da'im poq yégechke eqlidin ézip hakawurliship ketkenmish... Bunchilik ighwalargha xorazning inawiti tökülermidi? Insanlar yenimu heddidin éship xorazning shexsiyitige hujum qildi. Xoraz bir tal qonaq üchün muhim ezasini ördekke sétiwetkenmish. Mawu qamlashmighan ighwani körüng: eger rastinla shundaq bolghan bolsa, buninggha xoraz jawabkarmu yaki özlirini oyghitip, agahlandurup, dejjalning toqumini chuwup, dejjalning qabahitidin saqlawatqan xorazgha dan bermigen ighwachilar jawabkarmu? Özliri üchün jan köydürgen pidakargha yéterlik dan qonaq bérelmigen qewmni néme dégülük? Ular muhim ezasini tégishkenlerge tewemu yaki bashqa bir yérin yatlargha tutup bergenlerge tewemu?...

Xoraz üstidiki ighwalar samandek tola idi. Emma xoraz bu pitne-pasatlardin aghrinip, batnap ish tashlaydighan iradisizlerdin emes idi. U yenila her sübhide yangraq awazda qichqirip, insaniyetni gheplet ichidin oyghinishqa chillaytti. Arqidinla ghezeb bilen tatilap, dejjalning toqumini chuwup tashlaytti. Xorazning himmitidin tesirlen'gen kök éshekmu hangraytti we özini yerge tashlap, yumshaq topigha éghinap, dejjalning perdazlirini buzatti. Tüklirige ésilghan mingbir xil neghme yangraydighan qongghuraqlarni yerge chüshüriwétetti. Emma buzulghan insanda éshekning eqlichilikmu eqil qalmighanidi. U barghanséri déwengliship dejjalning neghme-sadalirigha mehliya boluwatatti. Uning es-yadi xorazning inawitini töküp, dejjalning aldam xaltisighgha chüshüshtila qalghandek körünetti.

Bir küni yérim kéchide, ju zalim chiraghmu yaqmay, timsiqlap yürüp ornidin turdi. Paypaslap méngip toxu katikining yénigha bardi we xorazni dorap: «qiy! qiy! qiy!» dep chillidi. Ju zalimning awazi be'eyni xorazning awazidek chiqti. Xoraz chillighaniken, orundin turush kérek. Gaw yüybaw we uning medikar hemrahliri qanmighan uyqusidin oyghinip ishqa mangdi. Pomishchikning étizida uzun ishlidi. Nechche terlep, nechche harghan bolsimu tang atmidi. Medikarlar ghudiriship, «yérim kéchide chillighan xoraz»ni tillap qarghashti.

Kommona waqtida hezilkesh dilber dorgha ishlepchiqirish etritige bashliq idi. Uning awazimu ju zalimning awazidek zil chiqatti. Umu her kéche ögzisige chiqip xorazni dorap chillaytti we arqidinla « tak, tak»ni urup, ezalarni «seherlik dolqun»- ishqa ishqa heydeytti. Ach-harghin we uyqusigha qanmighan kommona ezaliri tün yérim bolmastin chillighan xorazni qarghap tillishatti. «halwini hékim yédi, tayaqni yétim» dégen shu. Qarghish xorazgha. Dilber dorgha bolsa külümséreytti we her kéche xorazni dorap chillashni dawam qilduratti.

«xoraz chillaydu,
Ötidu yillar
Awatlashqanche hasharning yoli»
(hebibullahning)

Kommona tarqilip yerler qayta teqsim qilin'ghan yillarda dilber dorgha etret bashliqliqidin qaldi. Qéri ittek bosughining sirtida qaldi. Emma uning xorazning inawitini töküshke urunushliri toxtimidi. Emdu u qishta «ishtachi» da it talashturup, yazda «toxula» da toxu soqushturudighan ishni chiqardi. Xorazlarni toxtimay bir–birige gizh-gizhlaytti. Bichare xorazlar qedimki rimdiki gladiyatorlardek bir-birige ghezeb bilen penche urushatti. Ularning buningdin bashqa amali yoq idi. Soqushmisa, ach qoyulatti. Hetta boghuzlap kawab qiliwétetti.

Muqeddes, ulugh-ésil peziletlik xorazning inawiti asta-asta chüshti. Kishiler uni eng rezil qilmishlargha simwul qilidighan boldi. Hékayichi hékayisida, sha'ir dastanida, pend-nesihetchi meselide némilerni yazmidi deysiz?! sulayman eleyhissalamning zamanida sulaymandin qush-qanat we charipay–haywanatlarning tilini ögen'gen héliqi déhqan wat-wat xotunining so'al-soraqliri destide tenglikte qalghanda, eshu xoraz déhqan'gha xotunini kaltek bilen dumbalashni ögetkenmish. Erler mustebitlikining meydan'gha kélishige heydekchilik qilghanmish...

Xoraz seher peytide oyghitish üchünla emes, xalighan chaghda chillawéridighan bir néme imish, qorsiqi achsimu, zériksimu-tériksimu chillarmish...

«char xoraz» mékyan'gha aylinip qalghanmish. Tuxum tughqanmish. Yene téxi yüz-közini maymunning kötidek boyap, uchrighan'gha qash étip, köz tashlap yüridighan hezilekke aylinip qalghanmish...

Xoraz bir küni wehshiy tülkining damigha chüshüp qalghanmish. Tülke shölgeylirini éqitip uni yémekchi bolghanda , xorazning meghrur we ulughwar salapitidin esermu qalmighanmish. Yerge tizlinip:« bir qoshuq qénimdin kechsile, xizmetlirige hazir bolsam, her küni bir mékyanni mubarek hozurlirighgha tuydurmay bashlap kélip, nashtiliqlirigha teqdim qilsam» dep bash egkenmish. Shundin kéyin her küni bir mékyan yaki bir chöjini wehshiy tülkige teqdim qilip turghanmish. Axiri mékyan , chöjiler tügigende tülke bu «poq yégen xoraz»nimu boghup yewetkenmish...

Yene qaysi sehipilerni waraqlaymiz? Eger waqtimiz yetse bundaq misallardin yene yüzlep tapalishimiz mumkin. Tehqiqki, xorazning inawitini uning özi emes belki gunahqa mayil insan tökti. Insan xorazning alemshumul töhpilirige köz yumdi. Öz hesetxorliqi tüpeyli xorazning keynidin ghajilaydighan suxenchige aylandi. Bu xuddi hazirqi zamanda qehrimanni qehrimanning özi emes, belki axbarat wasitiliri yaritiwatqinigha oxshash bir ish idi.

*******

Eshu qétim wehshiy tülkining «poq yégen xoraz»ni boghup yewitishi-insaniyetni oyghatquchi, agahlandurghuchi, dejjalning qopushini tosup turghuchi xorazlarning axirqi teqdiri emes idi téxi. Insaniyet misli körülmigen derijide sheherlishiwatatti. Yuqumluq késellikler tarqilishning aldini élish we muhitning bulghinishidin saqlinish üchün sheherlerde haywanat, qush-qanat béqishqa yol qoyulmaydighan boldi. Shu jümlide xoraz béqishqimu yol qoyulmidi. Bu elwette muhit üchünla emes. Baywetche we xénimlarning, shundaqla hemme kishining shérin uyqusini buzmasliqmu shu meqset ichide idi. Kishilerni ebediylik gheplette tutush kimlerningdur menpe'etlirige uyghun kéletti.

Shundaq qilip, sheherlerdin xorazlarning awazi asta-asta öchti:

«nurluq éraning bosughisida,
Bir-birige qarap shümshiyip,
Qétip qélishqan
Shehersiz xoraz, xorazsiz sheher.»

«dümchek bolup yötelgen sheher,
Iplas raktin bergendek xewer.
Ürümchidin ketti yiraqlap,
Xoraz lerzan chillighan seher.»

«güzel ürümchi, xorazsiz sheher,
Muzdek baghringgha
Héssiyatsiz choqanlar bilen
Ghaljirlarche kirer basturup
Tütek basqan xorazsiz seher.»

Sheherlerde dejjalning toqumi pütüwatatti. Xoraz peqet yiraq yéza- sehralardila qalghanidi. U her kéche öyning arqisidiki örük derixning eng égiz putiqigha chiqip tünni ötküzetti we tang peytide shu yerdin« qiy! qiy! qiy!« dep chillaytti. Hasharning toliliqidin belliri mükcheygen, chirayi qarayghan, saqal-burutliri changgilashqan déhqanlarni oyghinishqa, dejjalning qabahitidin hushyar bolushqa ündeytti. Arqidinla qanat qéqip, yerge uchup chüshüp, ghezeb bilen tatilap dejjalning toqumini chuwup tashlaytti. Kök éshek xorazning himmitidin tesirlinip özini yerge tashlap, yumshaq topida éghinap dejjalning qongghuraqlirini topigha arilashturuwétetti. Qarighanda, dejjalning qabahiti pat arida bu yerlerge yétip kélelmeydighandek körünetti.

Yene uzaq yillar ötüp ketti. Emdi alimlar, tetqiqatchilar, bi'ologlar muqeddes xorazning küshendisige aylan'ghanidi. Rasttini éytqanda, ishni bir neper déhqan xotun bashlap berdi. U issiq qoynigha-yumshaq emcheklirining astigha sekkiz-on dane tuxumni tizip, yaghliq bilen ching téngip, bélini sirtidin baghlap yürdi. 15-20 kün bolghanda, eshu tuxumlarning shakili yérilip, ayalning qoynidin chirayliq qara köz chüjiler tokuldap chiqip keldi. Chöjiler tétik we chirayliq idi. Ademning amraqliqini keltüretti. Emma atisining kimlikinimu, anisining kimlikinimu bilmeytti. Towa, mawu ishni körüng: kuruk mékyan tuxum basmisimu chüje chiqarghili bolidiken'ghu. Eqli sazraq bendiler derhal ikubaturni keship qilishti. Alte-yette kündila minglap-onminglap chüje-xorazlar biraqla tuxumdin chiqidighan boldi. Lékin ularmu oxshashla anisini tonumaytti, atisini bilmeytti. Ata-ana terbiyisini körmigen haramzade ne tatilashni, ne ezan qichqirip chillashni bilsun?! buning üstige kiishler emdi xorazlarni örükning eng égiz shéxigha chiqip qon'ghili, hoylilarda, bagh-derexzarliqlarda köp xotunini egeshtürüp meghrurane seyle qilghilimu qoymaydighan, qepes-kateklerge solap, tutqun-mehbustek baqidighan bolushqanidi. Qepestiki bulbul qanchilik sayriyalisun?

«heshemetlik qan reng qepeste,
Merwayit dan chéchilghan peste.
Tok chüjisi–atisiz xorazlar
Chilliyalmay turar shümshiyip
Tong qaghidek qiliship ghaq-ghaq.
Chillap ketti bashqilar qandaq?
Hem atisiz hem anisiz janwar-
Chilliyalmay, dan yep ghaqildap-
Na jinisqa aylinar shundaq...»

Eng axirqi heqiqi xorazlar anche-munche qalghanidi. Minglighan-onminglighan tok chüjiliri quma, qeghez qap we tömür qepeslerge qachilinip, sep sep bolup yéza bazarlirigha bésip kirgen yillarda déhqanlar téxi ach-yalingachliqta, ash-nan we kéyim-kéchek ghémide idi. Ularning bir künlük emgiki mékyanning bir qétim injiqlap tughqan bir tuxumining qimmitige teng kelmeytti. Bundaq chaghlarda nepis rohtin ghalip kélidu. Shunga kishiler xorazning saz-oyghatquchi qichqirishliridin köre, mékyanning tuxumlap bolup kötüridighan qiqas-chuqanini-qaqaqlishini anglashqa bekrek xushtar idi. Bi'ologlar bu xil éhtiyajni derhal hés qilishti . Gén özgerttuq demdu yaki klonliduq demdu, ishqilip bir amallarni qilip, xoraz bilen jüpleshmisimu tuxumlawéridighan mékyanlarni yétishtürüp chiqti. Ular bir tuxumlashqa bashlighanche 400 kün toxtimay tuxumlaytti. Chiraq yandurup berse , kéchisimu tuxumlaytti. Dan'gha ishtihasi anche emes idi. Bide chanap bersila tuxumlawéretti. Özining yaritilishtila ata qilin'ghan halal jüpti-xorazni tonumaytti. Eshu éship qalghan axirqi heqiqi xorazlar baz-bazlap qanat sörep yéqinlashsa, xuddi kona tamdin ajrap chüshken bir kallek chalmidek héssiyatsiz qarap turatti. Muhebbet, ishqiy–piraq dégenlerni chüshenmeytti. Xorazgha éhtiyaj qalmighanidi. Éhtiyajning tügishi-mamattin dérek. Emma heqiqiy xorazlarning teqdirini baylar we yéza emeldarlirining ishtihasi bir terep qildi. Ularning oghlaq kawipi we qoza kawipidin ishtihasi yénip, toxu kawipi we xoraz kawipigha zoqi kücheygen, téxi «heqiqiy yerlik-toxu xorazdin bolsun» dégen derijige yetkenidi. Shundaq qilip, yézilardimu eng axirqi xoraz abliz toxuchining tok duxupkisidin ötüp, ashularning qarnigha kirip ketti. Tang seherde chillap oyghitidighan, gheplette qalmasliqqa agah béridighan, dejjalning toqumini chuwup tashlaydighan muqeddes qush yoq boldi. Dejjal toqumini pütküzüshke kirishti. U, toqumni chala tashlap, gharning témini téshish üchün uzun tilliri bilen yalashqa bashlighanda bichare kök éshek xorazning yétip kélishini, dejjalning toqumini tatilap-chuwup tashlishini teqezzaliq bilen kütti. Lékin xoraz kelmidi. Kök ishekning közliride menggülük ghem ornap qaldi.

«xorazsiz el adashqan pada»
(hebibullahning misrasi)

Kishiler menggülük uyqugha patti. Ular gheplet ichide pul-me'ishet we mertiwe-emel arqisidin xuddi molla nesirdinning kötige nöshüdür qisturulghan éshikidek aldirash chapatti. Gheplet ichide gheplet sharabi ichip, gheplet ichide gheplet xiro'ini chéketti. Gheplet ichide gheplet résturanigha qatrap, gheplet ichide dejjalning senimige ussul oynaytti. Ussul emdi «ayagh oyuni»din bel we kökrek oyunigha özgergenidi. Hayasiz xotunlar bellirini tolghap, chin-alwastidek sekrep, yalingach köksini, yalingach sönggichini lighirlitip shermendilikni wayigha yetküzetti.
Téxi mawu reswachiliqni körüng: qizi yalingach sehnige chiqsa, atisi chawak chalghanni kim körgen? Pul üchün qizini jalapxanigha satqan, emel üchün xotunini desmaye qilghanni kim körgen? Ghepletke patqanlar shundaq qilidu. Oyghatquchisi, agahlandurghuchisi yoq el shundaq qilidu. Reswayi ezim dégen mana shu.

Pat arida dejjalning toqumi pütidu. U tünügün bir kün tinim tapmay kök éshekning salpang qulaqlirigha qizil léntilarni chegdi. Éshekning yüzini, qéshini, köz-kirpiklirini, köktiki yultuzlarning sanigha teng tüklirini mingbir rengde boyap chiqti. Her bir tükige mingbir xil neghme sada chiqidighan qongghuraqlarni asti. Arqidinla éshekke toqum tékishke tutush qildi. Eski kégiz parchilirini tizipmu boldi. Sirip tiksila ish pütidu. Jahanni bulghash sepirige atlinidu. Kishilerning rohini, étiqad-imanini, eqlini, arzu-isteklirini bulghaydu, yoq qilidu. Arqidin yejujiy- mejujiylar «seddi iskender»ni buzup chiqip, jahandiki hemme nersini yep yalap qurutidu. Qiyamet qayim dégen ene shu.

Qedimiki kitablardiki riwayetlerge köre, dejjal qopqanda imami mehdi almas qilichini yalingachlap qarshi jengge at salarmish. Éysa mesih asmandin altun neyze kötürüp chüshermish. Ikkisi birliship dejjal eleyhil le'inni yoq qilarmish. Imamiy mehdiy qéni? Éysa mesih yette qat asmanning 1-qewetlirige yétip keldimu? Ular nede?

« anga egeshme köngülsiz parang,
Sorisang men bir söyümlük sarang.
Izdep yürimen héliqi sheherni,
Xoraz chillighan nurluq seherni»
(hebibullahning)

Imamiy mehdiy bilen éysa mesih dejjalni, yejujiy-mejujiylarni yoq qilalarmu?
Dejjalni, yejujiy-mejujiylarni yoq qilalighan bilen nesli qurighan muqeddes xorazni qayta peyda qilalarmu?
Xoraz chillighan süzük tang qayta muyesser bolarmu?
Yaratquchi rohimizni qutquzghay!


Shinjang medeniyiti, 2002-yil, 4-san. Afiyfiy torgha yollighan.
***********************************************************