Dalay lama zadi kim?

Dalay lama zadi kim?

Bölgünchi unsur dalay- shizangni musteqil qilish koyida yürgen bölgüchi siyasiy guruhning bash atamani. Jonggogha qarshi xelq'araliq küchlerning sadiq qorali. Shizangdiki ijtima'iy qalaymiqanchiliqning bash menbesi. Lama dinida normal tertip ornitishning eng zor tosalghusi .
Dalay lamaning esli ismi denzing jyashi bolup, u dunya boyiche eng égiz jay - chingxey-shizang égizlikide dunyagha kelgen. Kigenning qaytidin dunyagha kélishidek waste arqiliq textte olturghan. Dalay balilarning tötinchisi bolup, üch akisi, bir inisi, bir singlisi we bir hedisi bar .
Atisining ismi- chichö;
Anisining ismi- déji seyren;
Chong akisining ismi- tuding jumutobu;
Ikkinchi akisining ismi- mingjya lédunju;
Üchinchi akisining ismi- losang seyren;
Inisining ismi- ali kigen;
Hedisining ismi- seyren juma;
Singlisining ismi- rawshi beyma .
Dalay lama 1935 XIV-yili 7-ayning 6-küni, zangzu kaléndari boyiche altinchi rawjyungda yeni yaghach tongguz qoy yili ( bu zangzu kaléndari boyiche yil buruch we möchel arqiliq hésablinidighan bir usuliken) 5-ayning 5-küni chingxey ölkisining chijyachüen yézisida déhqan a'iliside dunyagha kelgen. Dalay shizangning siyasiy we diniy dahiysi bolup dunyagha kelgen xasiyetlik bala dep békitilgendin kéyin, uning a'ilisi chingxey yézisidin muqeddes sheher lxasagha köchürüp kélin'gen. Ular shizangda katta aqsöngek hésablinip «dala» dep atalghan .
Eyni chaghdiki sabiq tibet hökümiti gashya adet boyiche dalayning a'ilisige keng ketken qoruqlarni, yüzlep qullarni seplep bergen. Dalayning aka-uka, hede-singilliri shuningdin étibaren shizangning meshhur aqsöngeklirige aylan'ghan .
Dalay lama 1959-yili chet'elge qéchip ketkendin kéyin, qérindashlirimu keyni-keynidin chet'elge chiqip ketken, shuning bilen ular «meshhur»lardin bolup qalghan. 1989-yili gherbning bezi küchliri dalayni maxtap kökke uchurghan, dalay nobél ténchliq mukapatigha érishken. Ejnebiylerning qollishi bilen wetenni parchilash süyqestide «shizangning musteqilliqi» idiyisini tarqitip yürgen. Dalay guruhining qutratquliqigha dölitimiz tighmu- tigh qarshi turidu .
-------
«yéqinda shizang aptonom rayonining merkizi lasa shehiride az bir qisim kishiler urush, chéqish, bulash, köydürüsh qatarliq buzghunchiliq heriketlirini qilip, ijtima'iy tertipni qalaymiqanlashturdi, xelqning hayati we mal-mülük bixeterlikige ziyan yetküzdi. Aptonom rayonning munasiwetlik tarmaqliri qanun boyiche ünümlük tedbirlerni qollinip we muwapiq bir terep qilip, shizangning ijtima'iy muqimliqini qoghdidi, qanunning nopuzini qoghdidi, eng köp xelqning tüp menpe'itini qoghdidi. Hazir weziyet asasiy jehettin muqimlashti.
...........
Shizang aptonom rayonluq xelq hökümiti qanun boyiche tedbir qollinip, qanunsiz unsurlargha qattiq zerbe bérip, weziyetni asasen tinchitti. Shizangning muqimliqini buzushqa, xelqning menpe'itige dexli-teruz qilishqa, qanunning izzet-abruyini depsende qilishqa hergiz yol qoyulmaydu. Hazir, shizangdiki her millet xelqi pütün zéhni bilen tereqqiyat üstide izdinip, bir niyet-bir meqsette qurulush qilip, omumyüzlük halliq jem'iyet berpa qilish üchün küresh qiliwatidu, dalay guruhining shizangning tinch - amanliqigha buzghunchiliq qilishqa urunushi xelqning könglige yaqmaydu, jezmen meghlup bolidu.»
(tengritagh tori xewiri)
----------
«dalay yéqinqi yillardin buyan xelq'arada tushmutushqa qatrap türlük sorunlarda hedep özini köz köz qildi. Özini «shizang xelqige wakaliten sözligüchi» dewaldi , qilmish-etmishlirini «shizang xelqining menpe'eti»ge wekillik qilidu, dégen geplerni qildi. Emiliyette, dalayning qilmish-etmishliri hergizmu shizang xelqining menpe'etige wekillik qilmaydu, chünki u alliqachan jonggogha qarshi gherbtiki küchlerning sadiq qoraligha aylinip bolghan .
Hemmige melum, jonggoning tarixta ötkem merkiziy hökümetliri miladi 13-esirdin tartipla shizanggha izchil we ünümlük türde igilik hoquqi yürgüzüp kelgen. Ular shizangda qoshun turghuzush , yerlik emeldarlarni wezipige teyinlesh we qaldurush, büyük kigenler ornida qaytidin dunyagha kélidighan namayendisini békitish-testiqlash, nopus éniqlash qatarliqlarni öz ichige alidu. Yéqinqi zaman jahan'girliki jonggogha tajawuz qilish tüpeyli partlighan epyün urushidin ilgiri, tarixta qandaqtur «shizang musteqilliqi» bolup baqmighan .
Atalmish «shizang musteqilliqi» 19-esirning kéyinki yérimidin étibaren mustemlikechiler, jahan'girlarning jonggogha tajawuz qilghanliqining mehsuli, xalas .
Dalayning wetenni parchilash herkiti jonggogha qarshi gherbtiki küchlerning qollishi arqiliq élip bérilghan. Dalay siyasiy süyqestini emelge ashurush üchün junggogha qarshi gherbtiki küchler bilen til biriktürüp, ularning qollishigha érishken .
Dalay junggogha qarshi gherbtiki küchlerning siyasiy qorali bolsimu, roli cheklik we paji'elik, axir u hemmidin quruq qalidu. Bu tarixiy qanuniyet. Junggoning tereqqiy qilishi, xelqaradiki tesirining zoriyishi, dunya ténchliqigha qoshidighan töhpisi junggogha qarshi gherbtiki küchlerning iradisi bilen özgirip ketmeydu. Junggo shizang rayonining tereqqiyati, türlük ijtima'iy ishlirining algha basqanliqi, milletlerning ittipaqliqi, zangzular ammisining turmushta güllep yashnighanliqidek heqiqetni yoshurghili bolmaydu. Junggogha qarshi gherbtiki küchlerning küchlerning junggoning tereqqiyatini cheklesh, heqiqetni yoshurup köz boyamchiliq qilishqa urunushtek wastiliri axirqi hésabta emelge ashmaydu. Shuni qiyas qilish mümkinki, dalayning ularning qorali boliwélip, waste özgertken halda wetenni parchilash üchün élip barghan türlük heriketlirimu yaxshi aqiwetke qalmaydu»
(shinxua agéntliqi 1997-yil 4-ayning 27-künidiki téligrammisi)

Http://bbs.Diyarim.Com/read.Php?Tid=38543
*****************************************