Ilham toxti we uyghurlar mesilisi

Ilham toxti we uyghurlar mesilisi


Uygur tékin


Uyghurlarning ichi derdke tolup ketti. Bu dertning mingdin birini hörmetlik ilham toxti ependi éghizidin chiqardi. Junggoning asasiy qanunini qoghdighan, döletning bir pütünlükini himaye qilghan, milliy térritoriyilik aptonomiye qanunini qoral qilghan asasta dadil sözlidi. Uning sözi milyonlighan uyghurlarning yürek sadasi idi. Bu sada weten ichi – sirtini lerzige saldi.

Hörmetlik ilham toxti ependi hés qilghan bu dertni uyghur diyaridiki bashqa ziyaliylar hés qilmighanmidi?

Emeliyette, bu dertlerni hés qilmighan birmu uyghur yoq. Bu hemmining béshigha teng kelgen, hemme yerge chéchilghan derd. Uyghur ziyaliylar qoshuni hemmidin awwal bu dertni we bu dertning menbesini yaxshi bilidu.

Türme, hoquqidin ayrilip qélish, ma'ashidin ayrilip qélish, unwanidin ayrilip qélish… endishisi ularni chish yérip bir nerse déyish jasaritidinmu ayrip tashlighan. Nurmuhemmet yasin, toxti muzat, abdughéni memtimin`ge oxshash yash ziyaliylarning türmide yétishi “toxuni boghuzlap maymunni qorqutush” hiylisining ünüm qazan'ghanliqining bir delili bolup qalghan. Yene nurghunlighan mötiwer ziyaliylarning xatiriside “medeniyet zor inqilabi”ning wehimisi saqlinip qalghach, ular öziliri titrep yashighanni azdep, warislirinimu öz sayisidin hürküydighan qilip qoyghan.

Uyghur ziyaliylirining öz millitige ige chiqalmasliqi, öz ewladlirining teqdirige ige bolalmasliqi, haman derdini ichige yutup yashishi uyghur jem'iyitining pighanini örletken, yashlirimizni qanunsiz qarshiliqlargha mejburlighan amillarning biri hésablinidu.

Diniy rijimning küchiyishi, qosh tilliq ma'arip, aqqunlar mesilisi, ishsizliq, milliy kemsitish … qatarliq nurghun sahelerdiki adaletsizliklerni pash qilish, aptonom rayon qulaq salmighan ehwal astida, merkiziy hökümetke erz – shikayetler qilish, ziyaliylar namidin imzaliq ochuq xetler yézish, qanunluq namayish qilish we ish tashlash arqiliq milletning omumi naraziliq inkaslirini ipadilesh ishliri ziyaliylarning mejburiyiti idi. Bu öz nöwitide yene hörmetlik ilham toxti ependi tilgha alghan “qanunluq oyghinish herikiti” hésablinatti. Uyghur ziyaliyliri bu wezipilerning höddisidin chiqalmighandin kéyin, derdi yürikige patmighan yashlar her xil shekildiki zorawanliq yollirini tallap, milletning zarini eng wehshiy usullarda jakarlashqa bashlidi. 2008 – yili yüz bergen “4 – awghust semen yoli weqesi” buning bir tipik misali. Bu weqe pütün dunyani lerzige saldi. Junggoning inawitige qattiq tesir yetküzdi. Xelq'ara metbularni uzun'ghiche mezkur weqening dawringi igilidi. Buning aqiwiti qandaq boldi?

Wang léchü'en we nur bekri ependiler “üch xil küchlerge qattiq zerbe bérish” sho'ari astida tazilash élip bardi. “muqimliq hemmidin muhim” dégen prinsipni xelqimizning pütkül éhtiyajliridin üstün orun'gha qoydi. Ilgirikidekla, weqening peyda bolush sewebini sürüshtürüp olturmidi yaki ilmiy analizlar élip bérip, bundaq weqening qayta yüz bérishining aldini élishning qanunluq hem ré'alni chare – tedbirlirige köngül bölmidi. Eksiche, zorluq bilen basturush siyasitige muraji'et qilindi. Nurghun yashlirimiz türmilerge bend qilindi. Ziyan döletkimu, uyghurlarghimu boldi. Bundaq bir weqening aldini élish eslide ziyaliylar qoshunining mest`uliyiti idi. Uyghur ziyaliyliri mushundaq qorqunchaghliq bilen kétiwerse, mewjut mesililerni hel qilishqa térishmisa, abduraxman azad, qurbanjan hémitqa oxshash ghezep – nepretlirini qoralliq qarshiliq bilen ipadileshke urunidighan yashlarni yene meydan'gha kelmeydu, dégili bolamdu? Junggo we chet el mutexessisliri bu téma toghrisida nurghun analizlarni élan qildi.

Méningche, uyghurlarning derdini ichkiridiki 90% junggoning chüshenmeydighanliqi rast bolushi mumkin. Uyghurning derdining zadi qaysi derijige yetkenlikini merkezdikilerning toluq bilip ketmeydighanliqimu rast bolushi mumkin. Ularning anglaydighini, xam eshya we énérgiye bazisi bolghan uyghur diyarining ichkiri junggo üchün yildin-yilgha köpiyiwatqan bayliq teminati we dölet xezinisige töküwatqan pulliridin ibaret. Emma, bu bayliqlarning heqda igilirining qanchilik namrat, mohtaj ikenlikini shu jintaw ependimning toluq chüshinishimu natayindur.

Hörmetlik ilham toxti ependining uyghur diyaridiki mewjut mesililerni dadilliq bilen xenzu xelqige we dunyagha anglatqanliqi büyük bir jasaret. Millitimizning ziyaliylardin kütüwatqan nersisimu del mushu jasaret! bu jasaret milletler ara öchmenlikke chek qoyidu, merkizi hökümetning adil siyasetlirining uyghur diyarida xalighanche burmilinishigha chek qoyidu, muhimi, zorawanliqqa chek qoyidu.

40 – yillardiki tarixni bilgüchilerge melumki, muhemmed imin bughra, mest`ud sabiri (bayquzi), eysa yüsüp aliptékinlermu del jungxu'a min`go hökümétining merkizi bolghan nenjingde, gomindangning yürikide turup uyghur millitining derdini anglatqan idi. Hetta ular pirqiliq hökümetning qurultiyida “shinjang” dégen namning ornigha “chini türkistan” dégen namni qollinish teklipini béreligen. Uyghur diyarigha aliy muxtariyat telep qilalighan.

Bügünki uyghur ziyaliyliridin bularni kütüsh qéyin. Chet eldiki milliy bölgünchiler ghaye qilghan chong nersilernimu héchkim bu ziyaliylardin kütmeydu. Millet kütüwatqan we uninggha zörür boluwatqini kichikkine jasaret!

Hörmetlik ilham toxti ependige oxshash, döletning asasi qanunigha xilapliq qilmighan, milletler ittipaqliqini buzmighan, döletning bir pütünlükige tesir yetküzmigen asasta milliy térritoriyilik aptonomiye qanunini qoral qilip turup, uyghur millitining dertlirining mingdin birini bolsimu dadil anglitish arqiliq azablirini yéniklitishke hesse qoshush her bir ziyalirimizning insaniy, wijdaniy we imaniy burchi idi!

Hörmetlik ilham toxti ependining huzurigha xelqimizning yiraq – yéqindin yollighan salami we rehmitini sunimen.

Menbesi:
http://www.Uighurbiz.Cn/forum/redirect.Php?Tid=1141&goto=lastpost#lastpost
http://aqqush.com/bbs/read.php?tid=2670
**************************************