félyetonlar

tallanghan félyetonlar


«sapa» we démokratik hoquq

Li ming

«junggoluqlarning sapasi töwen, démokratiye muwapiq kelmeydu» dégen qarash bilen «junggoluqlarning sapasi töwen emes» dégen qarash ottursida ilgiri nurghun qétim talash tartish yüz bergen idi. Yéqinda yene wang yiming ependim «démokratiye bilen sapaning alaqisi yoq» dégen qarashni otturigha qoyup: «junggoluqlarning hemmisi déwenglerdin bolup ketken teqdirdimu, yenila démokratiye bolmisa bolmaydu», chünki«démokratiye-égilik hoquq mesilisi bolup, puqralar sapasining yuquri töwen bolushi égilik hoquq xaraktirining qandaq bolushini belgiliyelmeydu. Puqralarning sapasi yuquri bolsa , égilik hoquq puqralargha te'elluq boludu. Puqralarning sapasi töwen bolsimu égilik hoquq yenila puqralargha tte'elluq boludu. Puqralarning sapasi herqanche töwen bolsimu, u puqralarni égilik hoquqidin mehrum qilishning bahanisi bolalmaydu» dégen pikrini ashkariliwédi, uning qarishi az bolmighan gumaniy tügünlerni peyda qildi.

Men wang ependining nuqtinezirige qoshulimen we qollaymen. Chünki méning nezirimdiki démkratiye kem dégende mundaq üch mezmunni öz ichige alidu:uning birinchisi démokratik tüzüm. Ikkinchisi démokratik hoquq. Üchinchisi démokratik idiye. Buning ichidiki démokratik hoquq démokratik idiye we démokratik tüzümning bashlinish nuqtisi bolupla qalmastin, belki démokratik idiye we démokratik tüzümning her ikkisi démokratik hoquqning mewjudiyiti, emeliylishishi we kapaliti üchün xizmet qilidu. Kishilerning démokratiye üstide izdinishi, démokratik idiyeni terghip qilishi, démokratik tüzümni teshebbus qilishi, tégi-tektidin éytqanda démokratik hoquqni qolgha keltürüshni meqset qilghan boludu, wahalenki bu xil hoquq melum kishilerning yaki melum topning sapasigha chétishliq bolmaydu. Sapasi yuquri bolghanlarmu, sapasi töwen bolghanlarmu mushu xil hoquqtin barawer, behrimen boludu. Sapasi yuquri ata-anilar sapasi töwen bolghan perzentlirini erkin muhabbetlishish, nikahlinishtiki égilik hoquqidin mehrum qilsa bolmaydu. Siyasi'onlar awamning égilik hoquqini tartiwélip, pütünley özila ége boluwalsa bolmaydu. Mana bularning hemmisi birla qa'idige boysunidu.

Démokratik hoquq «sapasining yuquri-töwenlik tertiwi boyiche hoquqtin behrimen bolush»ning bahane-sewepi bolalmaydu. Démokratik hoquqni sinaydighan we delilleydighan répirning bolushini étirap qilmaydu. Mubada kishiler démokratik usulda melum «sapa répiri»ni saylap chiqqan, shundaqla ashu répir kishilerni xatirjem qilidighan nurghun késimlerni chiqarghan teqdirdimu, u kishining yenila bir qisim kishilerning démokratik hoquqini éliwételeydighan hoquqi bolmaydu. Eger undaq bolmaydiken, u halda u démokratik hoquq emes belki mustebitlikke aylinip qalghan boludu. Töwen sapaliq kishiler yuquri sapaliq kishilerni saylap chiqsa, arqidin yuquri sapaliq kishiler eksiche bir qisim töwen sapaliq kishilerge:« biz silerge shundaq höküm qilimizki, senlerdek töwen sapaliq birnémilerning bizdek yuquri sapaliqlarni saylash hoquqinglar yoq, yuqilinglar!» dése, bundaq kishilerni «haramliq» déyishtin bashqa amalimiz yoq.

Sapasi töwen kishilerning démokratik idiyisi bolmighan, shundaqla ular démokratizim ishlirigha töhpe qoshalmighan teqdirdimu, ularning démokratik hoquqini qilche qirqiwétishke bolmaydu. Ularning démokratik hoquqi barmu-yoq? Démokratik hoquqi yéterlik boldimu-qandaq? Mana bu del démokratik tüzüm we démokratik idiyeni ölcheydighan ölchemdur.

Démokratik hoquq aldida hemme kishi barawer. Démokratik hoquq ilgir-kéyinni, pirafissor bilen sawatsizni ayrimaydu. Démokratik tüzümni yolgha qoyush- awamning sapasini östürüshtiki tüp yoldur. Emma démokratik tüzümning téximu chong, téximu kargha kélidighan teripi- oxshimighan sapaliq kishilerni oxshash bolghan démokratik hoquqtin ortaq behrimen qilishtur.



«wijdaniy teqdim qilish» démokratiyeni kapaletke ége qilalmaydu

Bi yé

Mushu maqalemge qelem tewritiwatqinimda, xéylongjyang ölkisi mulen nahiyisining mulen bazarliq doxturxanidiki ishchi-xizmetchiler, doxturxanining sabiq bashliqi wang guangwéyning qoyuwetken xotuni yü xua pingning qolidin mezkur doxturxanining xizmet binasini qayturuwélishqa bolidighan-bolmaydighanliqi toghrisida ghemge pétishqan idi. Doxturxana bashliqi wang guangwéy ötken yili 5-ayda késel sewebidin ölüp ketken bolup, yéngi doxturxana bashliqi wezipe tapshuruwalghandin kéyin, yu xua ping doxturxanigha kélip ishxana binasining ijarisini tapshurushqa dewet qilghan. Shundila, doxturxanidikiler ishxana binasining wang guangwéyning nikahtin ayrilsimu yémi ayrilmighan. Sabiq xotuni yü xua pinggha sétiwétilgenlikini bilgen.
(shinxua agéntliqi 2006-yili 15-may téligirammisigha qarang)

Bu xewerni oqughan hemmila adem wang guangwéy er-ayalni shexsiyetchi, wijdansiz kishilerken dep eyipleshti. Emma méningche, bu ish gerche ghelite bolsimu, lékin uningda muqerrerlik mewjut. Uning ekis ettürgini bir xil omumiyüzlük saqliniwatqan chongqur qatlamliq mesile bolup, bu bizning hazir yolgha qoyuwatqan dimokratiye qurulushimizning zadi wijdaniy teqdimge yaki qanun'gha tayinip kapaletke ége qilinish meslisidin ibaret.

Mushu yillarda , biz axbarat wastiliri arqiliq nughunlighan ijabiy we selbiy tereptiki tiplardin xewer tépiwatimiz, buning birsi, bezi hoquq tutqan chirik unsurlar perde arqisida qomandanliq qilip, zor miqdardiki dölet yaki kolliktipning mülkini özining qiliwaldi, yaki bashqilargha «sowghat qilish» shekli bilen para éliwatidu. Ikkinchisi, bezi orunlar we tarmaqlar ashkare we démokratik bolushtin ibaret ilghar tejirbilerni yolgha qoyuwatidu. Ashkarilaydighan mezmunlar asasen kadirlar tamaqlirining orunlashturushi, maliye chiqimliri, bashqa muhim xizmetler we muhim weqelerdin ibaret boluwatidu. Men bu ikki xil tiplarni körginimde, ularning ottursida belgilik ichkiy baghlinish mejut bolsa kérek dep oylap qalimen. Ilghar tiplar démokratiye we ashkarilashni yaxshi ishligenler bolup, ilghar bolmighanlirining zadi qanchilik barliqi, perde arqisida qomandanliq qilishning zadi qandaq derijide ikenliki héchkimge ayding emes. Yene bezi axbaratlar bu xil ichkiy baghlinishning keng da'iride mewjut ikenlikini ispatlap turuptu.
Nurghun chiriklikke alaqidar dilolar pash qilinip bir terep qilin'ghandin kéyin, nazaret qilishning yéterlik bolmasliqi, mensep tutqanlarni özini tuyalmaydighan qap yürek qilip qoyidighanliqidin ibaret tejirbini herqachan xulasilewatimiz.

Nazaret qilishning cheklimisi bolmighan hoquq muqerrer chiriklikni keltürüp chiqiridu. Ashkare bolush we démokratiyeni yolgha qoyush-chiriklikni dawalashning eng ünümlük dorisidur. Adil, shexsiyetsiz rehberler ashkare bolushtin qoruqmaydu, yene kélip ashkare bolushni qarshi alidu. Ashkare bolushtin qoruqqanlar bolsa, alliqachan chirikliship ketkenler yaki bolmisa chiriklishishke temshiliwatqanlardur. Bu rehberlerning sözliri, axbarat obzorliri we alaqidar höjjetlerde tekrar tekitliniwatqan qarash bolupla qalmastin, belki kishiler ortaq étirap qilghan qanuniyetlik hadisidur. Shundaq bolghan iken, qanuniyetlik tertiplik bolsun dések, ünümlük tedbir qollunup, démokratik we ashkare bolushni emeliyleshtürüshni ching tutushimiz kérek. Emma, hazir rehberlikke qarita démokratik we ashkare bolushta, peqet prinsip teliwini qoyup qoyduq-yu, iqanchilik ashkarilash, qanchilik démokratiyeni yolgha qoyush, qachan yolgha qoyush hoquqini yenila hoquq tutqanlarning özige tutquzup qoyduq. Netijide, démokratik bolush,ashkare bolushtin ibaret bu tüp prinsip nurghun orunlar we jaylarda rehberlikning wijdaniy teqdim qilidighan «ilgharliq»herkitike aylinip qaldi. Emma achchiq tejirbiler bizge démokratiye qurulushini wijdaniy teqdim qilishqa tayinip élip barghili bolmaydighanliqini, uni jezmen qanuniy kapalet bilen temin étish kéreklikini ispatlap berdi.

Démokratiye we ashkare bolush peqet ilghar tiplarni teshwiq qilish bilenla toxtap qalmasliqi, qanuniy belgilimiler arqiliq polattek qattiq cheklimilerning kapalityige érishishi kérek. Qanuiy belgilimilerde prinsipnila tekitlep qoymastin, emeliyleshtürüsh we tekshürüshtin ibaret janliq tedbirler qollinilishi zöür. Mana bu hazirqi démokratiye qurulushimizdiki zor yétersizliktur. Buning üchün mutixesislerni teshkillep, mexsus témida tetqiqatqa uyushturulushi, asasiy qanunning rohigha asaslinip ashkarilashqa tégishlik , awam-xelq bilishke tégishlik mezmunlar we awam rayini sinaydighan mezmunlar békitilishi, hazirqi ilghar tejirbilerdin kadirlar ishlirini ashkarilash, maliye chiqimini ashkarilash, chong weqe-ishlarni ashkarilash qatarliq mezmunlarni öz ichige élishi, yuqurigha yollashqa tégishlik chong ishlarda ,
Munasip wastilar arqiliq ashkare démokratiyini yolgha qoyghanliqimiz
Ispatlinishi, yuquridin örnek élip tekshürüshni yolgha qoyushi kérek. Bu xil tedbirler qanuniy qa'idiler arqiliq awamgha ashkarilinishi, bu arqiliq ashkare we démokratik bolushning barliq mensep tutqanlarning mes'uliyiti ikenlikini rehberlik we awamgha bildürüp qoyush, yene kélip bularni barliq ilghar tiplarla emes , belki barliq rehbeler orundashqa kapaletlik qilishi, eger undaq bolmaydiken, qanun'gha ri'aye qilmighan, intizamgha xilapliq qilghanlar qatarida cheklimige uchrishi kérek.
Eger mushundaq qanun turghuzulidighan bolsa, wang guangwéyning doxturxana binasini sétiwétishtek chirik qilmishlar sadir bolmaydu. Chünki doxturxana binasini sétiwétish hergizmu kichik ish emes, uni ashkarilimighan iken, öz aldigha ish qilip qanun'gha xilapliq qilghan boludu. Eger wang guangwéy mushundaq qanunning barliqini bilse, jezmen gheyri xiyallarda bolushqa pétinalmaydu.

Eger shundaq qanun turghuzulghan bolsa, nechche yillardin buyan dölet we kolliktip ilkidiki nurghun karxanilarning mes'ulliri tüzülme özgertishni bahane qilip, döletning nechche milyart mal-mülkige ziyan salidighan, égelliwalidighan yaki sétiwétidighan qilmishlar sadir bolmighan, nurghun jaylardiki kent kadirlirining öz aldigha yer sétish, yer toluqlima heqqini égelliwélishtek qilmishlarni tüp yiltizidin aldini alghan bolar iduq. Yéqinqi yillardin buyan, sheher qurulushi tézlishiwatidu, nurghunlighan yéza-kentlerning yerliri ishlitiliwatidu. Bilishimche, yer toluqlima heqqining normisi toghrisida bezi kentlerdiki awam xelq emes, adettiki kadirlarmu bixewer bolup, hemmisi pütünley asasiy hoquq tutqanlarning qolida iken. Bundaq ehwalda, qanun turghuzup awamgha élan qilish, ulargha özi turuwatqan kent yaki karxanining öz menpe'etige munasiwetlik chong ishliridin xewerdar bolush hoquqining barliqini, eger kent yaki karxanining mes'ulliri awamdin yoshursa, ularning erz qilish hoquqining barliqini éytip bérish tolimu zörür. Bundaq qilghanda, chiriklikning aldini élish, dimokratiye qurulushini ilgiri sürüsh xizmitimiz , bizning dimokratiye we ashkare bolushtiki ilghar tiplarni teshwiq qilishimizgha qarighanda nechche hesse ünümlük boludu.

Chiritküchi mikroplar quyash nuridin qorqidu, setchilikler awamgha ashkarilinishtin endishe qilidu. Dimokratiye we ashkare bolush qachan rehberlerning wijdaniy teqdim qilishi emes, belki qilmisa bolmaydighan mejburiyitige aylan'ghanda, andin chiriklikke qarshi turush kürishidin hessilep ünümge érishkili boludu.

«félyeton ayliq zhornili»ning 2006-yilliq 9-sanidin
(«yéngi qashtéshi»ning 2007-yilliq 5-sani)
«berqi munbiri»ge dawut adil yollighan.
********************************************



Mensepgahning on qanuni

Shü xueyshyen

Li zongwuning «qélinliq desturi »ötmüshtiki mensepdarlarni emeldarliq qanuniyéti bilen teminligen bolsimu, lékin zamanning ötüshi bilen emeliyetchanlighini alliqachan yoqatti. Uning bilen mensepdarlargha nesihet qilish, goya kaligha süney chalghandek qilche ünüm körsetmeydughan ish bolup qaldi. Shunga yéngi zaman'gha layiq mensepdarliq qa'édilirini omumlashturup, mensep tutuwatqan we tutmaqchi bolghanlar ning hozurigha sunushni layiq taptim.

Birinchisi, meqsetsizlik qanuni.

«mest bolmisa emeldar bolmas, maslashturmisa heq almas» dégen bu qa'éde mensep chong bolghansiri shunche bazar tapidu. Bir yurtni sorap awamgha bexit yaritish asan emes. Séyasiy netijeng köp bolsa awam xelq közige ilmaydu. Béshingni ichingge tiqip awamgha xizmet qilimenla déseng, yuquridiki rehber renjip qalidu. Bundaq ehwalda meqsetsiz emeldar bolush eng béxeterdur. Her küni ishqa bérip gézit oquysen, chay ichip parang salisen , anche-munche hösnixet yézip , top oynap qoyisen, amma bilen énaq ötisen, shundaq azade halda muradinggha yétish yolini izleysen.

Ikkinchisi, yighin échip nutuq sözlesh qanuni.

Yighinda nutuq sözlesh nurghun rehberlerning asasiy xizmiti. Shunga rehberning her qétimliq nutqigha séyasiygha ehiyet bérish yüksekligide mu'amile qilip, omumen rehberning sözi bolsila muhém ikenligini, rehberning körsetmisila bolidiken choqum arqisidin emeliyeleshtürüsh bolidighanlighini aydinglashturuwélishingiz shert.

Üchinchisi, eriz-dadlarni qobul qilish qanuni.

Bügünki künde awam xelqtin qanun bilidighan, siyasetni chüshinidighanlar awup qaldi, birer ishta ularning közini ghelet qilmaq qéyin bolghanliqtin, eriz-dad éytip kelgen awam xelqning köpinchisining gépi yolluq bolup chiqiwatidu. Bundaq weziyet astida eriz-dad éytip kelgenlerge nisbeten, émkanqeder illiq mu'amile qilip, ularning ghem-ghussisini kemterlik bilen anglishingiz kérek. Töwendiki kadirlarning öz meyliche ish körgenligini yetmish pushtighiche tenqitliwétip, awamgha mesilini émkanqeder tiz hel qilip béridighanliq toghrisida wede béring , ghezep bilen kelgen puqralarni razimenlik bilen öyige uzitip qoyung.

Tötinchisi, tasadipi weqelerni bir terep qilish qanuni.

Jonggoda shenshidiki kan quduqining partlishidek éghir weqelerning ashkarilinishi peqet talaylarning bir qismi. Téxi ashkarilanmay kömülüp qalghan nurghun mesililer bar. Shunga birer ushtumtut sadir bolghan birer weqege duch kelsingiz, yenila kona muqam boyiche barliq küchingizni ishqa sélip qamal qilisiz, eger yenila yögep qalalmisingiz, birnechche nes basqurni qurbanliq qilsingizla ish pütidu. Bu arqiliq özingiz teshebbuskar bolghan , yamanliqni yaxshiliqqa aylandurghan aq balixan bolisiz.

Beshinchisi, teshwiqat-axbarat qanuni.

Emeldarlarni derijisining yuquri-töwenligige asasen estayidil retke turghuzisiz, gézit-zhornallarda jezmen chong emeldarning orni yuqurida, kichik emeldarning orni töwende bolushi, birinchi betke qoyushqa tégishligini hergiz ikkinchi betke qoyup qoymasliqingiz kérek. Téliwézorgha nisbeten, ikkinchi qol bashliqning körünüsh waqti hergiz birinchi qoldin uzun bolmaslighi, üchinchi qolning körünüsh waqti ikkinchi qoldin qisqa bolushi kérek. Undin bashqa gézitlerde ismi körünüshke tégishlik rehberler hergiz chüshüp qalmaslighi kérek, undaq bolmaydiken, jezmen bezilerning chishigha tégip qoyghan bolisiz-de, mensep kulayingizni saqlap qélishingiz teske chüshidu. Süret muxbirliri jezmen rehberning süritini tartidighan eng yaxshi nuqtini tallishi, rehberni pakar, sémiz, qéri yaki set süretlep qoyushtin saqlinishi kérek. Bu rehber bolushta eng perhéz qilishqa tégishlik ishtur.

Altinchisi, qobul qilish-uzitish qanuni.

Yuquridin xizmetlerni közdin kechürüshke rehberler kelse, jezmen partkom, hökümet, xelq qurultiyi, séyasi kéngeshtin ébaret töt yürüsh guruppa ezalirini élip, öz chigringizgha kélip kütüwélishingiz, yene kélip saqchi mashinisi bilen yol échishingiz kérek. Saqchi mashinisi qanche köp bolsa shunche yaxshi. «ölkilik partkom sékirtari»
Namliq téliwéziye téyatirida mundaq bir körünüsh bar: gong keychin melum sheherge barghanda, sheherning kattibash-chongamliri yamghurgha qarimay sheher chigrisigha kélip saqlap turidu. Gong keychin buni yaqturmighanliqtin, shopurgha qolini shiltipla perwasiz ötüp kétidu. Emma bundaq körünüshler peqet téliwéziye filimliridila uchraydu. Turmushta bolsa chigrigha bérip kütüwalmisingiz andin rehberning xapa bolghinini körisiz.

Yettinchisi, partiye mektepke oqushqa bérish qanuni.

Rehberning merkiziy partiye mektipi yaki ölkilik partiye mektepke kirip oqushi, adette eger ösüshtinberqi munbiri. G' Y6 P) L: c8 S! }; B
Dérek bermisila jezmen partiye mektepte bir mehel boran-chapqundin mudapiyelinishtin dérek béridu. Kéyinkisining nisbiti éntayin töwen bolup, köp qisim rehberlerning partiye mektepte bilim ashurushi, yéqin kelgüside xizmet ornining zor özgirish yasaydighanlighidin dérek béridu. Shunga rehber partiye mekepte oquwatqan mezgilde, meyli mashinigha olturung yaki ayruplanda uchung, jezmen desmayini hésaplap yürmestin qéshigha bérip, xizmetlerdin doklat bérishni iltimas qilishingiz kérek. Bundaq qilish arqiliq, rehberning kem bolsa bolmaydighanlighini ipadilep, özingizning sadaqetmenligingizni shu pursette bildüreleysiz. Rehbiringiz, l& ~ H; X b9 V9 a) i+ ~5 U
Öskende sizni untup qalmaydighan bolidu.

Sekkizinchisi, aghrip qélip doxturxanida yétish qanuni.

Rehbiringiz aghrip qalsun, yaki aghrip qalmayla doxturgha kirip qalsun, her küni doxturxanigha kirip kélidighan birinchi adem oxshashla siz bolung-dة, özingizni uning wapadar oghlidinmu bekrek uning salametligige köngül bölidighanlighingizni bildürüng. Yene kélip her qétimda jezmen bir quchaq soghat ekring-yذ, qaytip chiqqanda quruq qol chiqing.

Toqquzinchisi, toy-tükün,ölüm-yitim qanuni.

Rehberning öyide sadir bolghan adimigerchilik ishlirini shexsi ishim yaki omumning ishi dep biling. Könglingizni bildürgende jezmen mert-keng qorsaq bolushingiz, daghdughuluq, qizghin bolushingiz, héssiyatqa bay, chiray ipadingiz mol bolushi kérek. Külsingiz yüzingizge qoruq chüshküdek külüshingiz, yighlisingiz goya öz béshingizgha musibet kelgendek bé'aramlighingizni ipadilishingiz kérek.

Oninchisi, aram élish, köngül échish qanuni.

Rehberning turmush katiplighini wayigha yetküzüp qiling. Rehberning qiziqishini xuddi uning qorsighidiki medde quruttek chüshining. Resim-hösnixetlerni yaqturidighanlighini aghzidin chiqarmisimu béja keltürüng. Xotunpereslirige éghiz achturmayla ayrim xana teyyarlang. Biliq tutushni , shéshixal oynashni yaqturidighan rehber bolsa téximu gep ketmeydu. Shyaméndiki qizil bénagha shunche köp rehber mehliya bolup qélishidiki sewep, del ley changshingning insan tebi'itidiki ajizliqlarni bayqap, rehberlerning ghizalinish, köngül échish jehetlerdiki oxshimighan qiziqishlirini jayida égelligenligide.

Omumen éytqanda, mensepdarliq sorunidiki qa'éde-qanuniyetler nahayti nurghun bolup, emeliyet dawamida ügünüsh , ügünüsh dawamida emeliyleshtürüsh, janliq ügünüp janliq ishlitish eng aqilane tedbirdur. Shundaq qilghandila, andin pul-mélingiz öksüp qalmay, ishliringiz tushmu-tushtin rawanlishidu. Mensep yolingiz biliq suda üzgendek daghdam échilidu.

«filyetunlardin tallanmilar»ning 2004-yilliq 1-sanidin terjime qilin'ghan
«qumul edebiyati»ning 2004-yilliq 3-sanida élan qilin'ghan.
menbe: http://www.berqi.com/bbs/viewthread.php?tid=3204
***************************************



«mensepxumarlar uniwérstiti»ning oqughuchi qobul qilish élani

Liyaw jinglong

Dostum, «bilim yurtini üch yil kezseng, pütmes méling yétip yéseng» dégen gep bar. Mensep tutup tessewwur qilghusiz bayliqtin behrimen bolay désingiz, «mensepxumarlar uniwérstiti»gha kélip oqung.

«mensepxumarlar uniwérstiti»- oqutush sewiyisi dunyaning aldinqi qatarida turidighan birdin-bir dangdar bilim yurti bolup, oqutquchilar qoshuni cheksiz qudretlik. Uniwérstitimizda terbiyilinip oqush püttürgen nechche onming oqughuchining
Ishliri ongushluq bolup, az bolmighan mensep heqqige érishti.

Oqughuchi qobul qilish obiktimiz:
Emel-mensepke mestane bolghanlar,
Emeldar bolushni teme qilip arzusigha yételmigenler,
Shundaqla mensepdarliqning höddisidin chiqalmighanlar.

Oqughuchi qobul qilidighan kesiplirimiz:

Qélinliq we köngli qariliq fakoltiti:
Mensepgah tolimu zulmetlik bolidu. Yüzingiz qélin, könglingiz qara bolmisa put tirep turalmaysiz. Shunga, qélinliq we köngli qariliq mensepgahtiki zörür sapa hésaplinidu. Asasiy derisliklerdin: qélin we qariliq kalami, qélin we qarini birleshtürüsh ilmi, qélin qara bolush we nomussizliq gumpisi, köngli bilen herkiti ikki xil bolush ilmi, aq-qarini astin-üstün qilish ilmi; Mensepke érishish yolidiki alte hékmet: boshutup bérish, shungghutup bérish, yamishish, pepilesh, qorqutush, teqdim qilish; Shundaqla mensep tutushtiki alte kelime: quruq po étish, qulluq qilish, atiwétish, yawuzluq qilish, gas boluwélish, exmeq qilish qatarliq dersler ötülidu. Fakoltitimizda dunyadiki qélinliq we köngli qariliqqa alaqidar matiriyallarning heimmisi toplan'ghan bolup, dangdar ustilar yol körsitidu. Oqughuchilar könglining kömürdek qara bolushi, yüzining herqandaq zembirek oqi téship ötelmigüdek qélin bolushi emelge ashurilidu.

Yalaqchiliq fakoltiti:
Yalaqchiliqqa mahir bolghanlar mensepte uzun turalishi natayin, lékin mensepte uzun turalighanlar yalaqchiliqqa jezmen mahir bolidu. Fakoltitimizda tarixtin buyanqi yalaqchiliqta közge körün'gen dangdar shexisler teklip qilin'ghan bolup, yalaqchiliq mexsus sözlinip, oqughuchilargha yalaqchiliqni qandaq qilish, qachan qilish we ademge qarap waqtida yalaqchiliq qilish qatarliqlar mexsus sözlinidu. Asasliq derslerdin: epti-beshirisini küzitish mahariti, tükning yétishigha, shamalning éghishigha qarap yalaqchiliq qilish mahariti, yeni: chong yalaqchiliq qilish, kichik yalaqchiliq qilish, aldidin yalaqchiliq qilish, arqisidin yalaqchiliq qilish, ongdin we soldin yalaqchiliq qilish, yoshurun we ashkare yalaqchiliq qilish, waqitiliq we uzun muddet yalaqchiliq qilish qatarliqlar ögütilidu.

Pochiliq fakoltiti:
Po atmighanlarning siyasiy netijisi bolmaydu. Siyasiy netijisi bolmighanlar mensepte uzaq olturalmaydu. Konilarda :«poni köp atsang köp in'am alisen, az atsang az in'am alisen, po atmisang xapiliqqa qalisen» deydighan gep bar. Körüwélishqa boliduki: pochiliq mensepxumarlar üchün hazirlashqa tégishlik zörür sapadur. Fakoltitimiz héchqandaq yazma matiriyal ishletmey, nurghun ustilarning herkiti arqiliq sizge po étishni qedemmu-qedem ögütidu. Asasliqi: maxtap kökke kötirish gumpisi, yaxshi gepni qumdek yaghdurush gumpisi qatarliqlar bar. Herqandaq jayda éghizingiz échilipla qalsa, yipqa marjan tizghandek sözleysiz. Po atsingiz hemme kishi sizni rast sözlewatidu dep ishinip qalidu. Eng axirida po étip taghni örügidek, déngizni chörügidek eng yuquri menzilge yétisiz.

Yüz örüsh fakoltiti:
Mensepgahta alaqe köp bolidu. Bashqilargha peqet birla yüz bilen mu'amile qilish eng xeterliktur. Quw toshqan quyruqini tutquzmighandek, mensepxumarlarda kem dégende üch yüz bolushi kérek. Ademge qarap qilchimu chandurmay yüz örüsh- mensepxumarlar üchün tolimu muhim. Mesilen: rehberge külke chiray, töwendikilerge sürlük chiray bolghan tüzük. Fakoltitimizda uzun chiray, chasa chiray, sozuq chiray, yumilaq chiray, külke chiray, yigha chiray, sürlük chiray, sésiq chiray qatarliq nechche on xil chiray ipadisi bolup, oqughuchilarning her xil kishilerge taqabil turushigha yétip ashidu. Asasliqi: közni yumup achquche yüz örüsh usuli, külke ichige pichaq yoshurush usuli, tili shéker dili zeherlerni terbiyiliesh qatarliq derisler ötülidu.

Bayliq bulash fakoltiti:
Konilar: «mensep tutup tapmisang pul-mal, paniy dunya bolmighay halal» dégen iken. Zor türkümdiki oqughuchilarning mektiwimizde ilim tehsil qilishining meqsidi-mensepdar bolup pul tépishtin ibaret. Mektep mudirimizning fakoltitimiz xizmitini «muhimning muhimi qilip tutushi»ni otturigha qoyushi bilen, nöwette fakoltitimizda türlük kesipler tesis qilindi. Asasliqi: xiyanetchilikning épi, para telep qilishning charisi, para élishning mexpi mahariti, omumning puligha yep chishning desturi, shirinkane élishning enggüshtiri qatarliq kesipler bar. Hazirqi zaman dangdar pul bulash mahirliri sizge teklip bilen meslihet bérip, türlük pul bulash maharetlirini ögitidu. Mensep tutup üch yilghiche mélingizning yette xaniliq san'gha, on yil ichide sekkiz xaniliq san'gha yétishige kapalet bérimiz.

Mektiwimiz pütün künlük töt yilliq toluq kurs büyiche terbiyilesh élip baridighan bolup, xizmet teqsimati yoq. Biraq mektiwimiz oqush püttürgen oqughuchilarning toluq mensepdar bolushini kapaletlendüridu. Eger mensepdar bolalmisingiz, mektepke qaytip kélip öginip bolghiche heqsiz oquysiz.

Tizimgha élish waqti:
Bügün bashlinidu. Qachan kelsingiz shu chaghdin bashlap oquysiz.
Tizimlash orni:
Mensepdarlar shehri, bay bolush rayoni, yuquri mertiwige tiz yétish yoli, birlikte pul tépish namliq qoru.

«mikro hékayilerdin tallanmilar»ning 2001-yilliq 9-sanidin terjime qilin'ghan
«yéngi qashtéshi» zhornilining 2002-yilliq 2-sanida élan qilin'ghan
menbe: berqi munbiri. (dawut adil yollighan)
********************************************



Shah saniye sishining teshekkürnamisi

Shyaw ming

Kino sahesidiki ezimetlerge:
Silerning köngül qoyup ishligen medeniyet ghizayinglar, büyük xanidanliqimizning hörmet-sharapitini pellimu-pelle yuquri kötürdi. Men büyük ching xanidanining barliq pushti-panahlirigha, sadaqetmen wezirlirige we uzun chachlirini süpürgidek sörep yürüydighan barliq puqralirigha wakaliten silerge chongqur teshekkürümni bildürimen!

Herqaysinglar medeniyet sahesining serkiliri bolghandikin, bezi bedniyet qelemkeshlerning xanidanliqimizgha chaplighan «mutepekkürlerni yéziq asaritide ujuqturush »dégendek bezibir emeliyetke uyghun bolmighan pitne-pasatlirigha buruqtum bolup ketmenglar. Silerge désem, bularning hemmisi ashu özini edip dewalghanlarning bizni mejburlighinidin bolghan. Eger ashu xeq shé'r maqalilirigha shumluqlarni yoshurmighan bolsa, bizmu tuxumdin tük ündürüp quruqtin-quruq zéhnimizni chéchip yürermiduq? Shunga silerning ××dégen téliwéziye téyatiringlar arqiliq, atalmish «yéziq asariti»ning heqiqi mahiyétini échip bergininglargha teshekkür éytmay turalmaymen. Uningda bir tereptin padisha yongjéng döletning ishlirigha kalla qaturup charchap qan tükürgenligi bayan qilin'ghan bolsa, yene bir tereptin özini bilishmey ish térishqan ashu sésiq rahiblargha ich-ichidin köyünüp qa'ide sözlep heq-naheqni aydinglashturup bergenligi bayan qilin'ghan, bu neqeder zor adimiylik emesmu? Mana mushundaq «shiwéqedri»dek tépilghusiz shah pasiban'gha bezibir wijdansizlar téxi «zorawan», «wehshi» dégendek jende-kulalarni kéygüzüshti. Yene beziler téxi bizning xanidanliqimizni jonggo tarixidiki eng mustebit dewir dep kapshidi, buning zadi tillash yaki maxtash ikenligini zadila bilelmidim. Tillashmikin désem, mustebitlikningmu yaxshi-yamini bolidu. Bizning büyük xanidanliqimiz dewride, mustebitlik taza ewjige chiqqanda tajawuzchilar bizge köz qirini salalmighan, ichki qisimda gedenkeshler isyan kötirelmigen, el aman , puqra parawan édi. Jennetning rahéti dewir süretti. Peqet mustebitlik wayigha yételmigen mezgildila, andin ichki-tashqi parakendichilikning hemmisi sadir boldi. Kishiler kangshi-chyenlong dewrini güllen'gen dewir dep maxtashti-yu, güllinish bilen mustebitlikning qanchilik munasiwiti barlighini hés qilalmidi. Men bolsam silerning téliwéziye téyatiri we kinoliringlarni körüp, zor iltipatqa érishkendek boldum.

Siler xanidanliqimizning on nechche pasibanining hemmisini ékran'gha yüzlendürdünglar, yene kélip hemmisi zor meblegh sélin'ghan, heshemetlik dangdar filimler bolup chiqti. Men silerning xanidanliqimizgha bolghan köyünüshünglardin özümge chongqur teselli taptim. Siler tengdashsiz sen'et talantliri arqiliq, hörmet-salapiti tolup-tashqan, xaraktiri her xil bolghan xanlarning obrazini yarattinglar. Mesilen, soghuqqan hem jesur, xelqni perzendidin chong bilidighan .Kangshi; El ishigha özini béghishlighan, töhmetke tiz pükmeydighan yongjéng; Özini bémalal tutidighan, qelem-elemde teng yétishken chyenlong qatarliq xanlarning obrazi silerning karamétinglar arqiliq wujutqa chiqti. Dana pasibanlarning toghra rehberligide közge körün'gen lyu dümchek qatarliq pak emeldarlarnimu untup qalmidinglar. Bu silerning jongxua milletlirining medeniyitini rawajlandurushqa qoshqan büyük töhpenglardur.

Ékrandin alemni zil-zilge salidighan «tümen ming yillar yashighayla» dégen sözler
Anglan'ghanda, men goya hélimu xan sariyida turuwatqandek, büyük ching sulalisi téxiche gülliniwatqandek illiqliq hés qilimen. Silerning ghayet zor tesir küchünglarning türtkiside, xanidanliqimizdiki nurghun nam-ataqlar yiqinqi bir qisim yash-ösmürlerning moda gépige ayliniwatqinidin téximu xoshalmen. Démekchi bolghinim, yiqin kelgüside bizning perzentlirimiz ata-anilirini yéziliqlardek «dada», «ana» dep atash yaki ejnebilerche «dedé», «mamé» dep chaqirishtin waz kéchip, eksiche dunyada yekke-yigane bolghan «xan ata», «xan ana » dégen ataqlar bilen atashqa adetlinip qalghusi.

Bügünki gézittin melum bolushiche, qaysi bir sheherdiki bir qizning kallisigha tuyuqsiz ghelite xiyal kélip qélip, ata-anisini «ghalcha» dep chaqiriptu, hemde ata-anisidin özini hörmet bilen «xojam» dep chaqirishni telep qiptu. Kördünglarmu? Méning perizim kishini heyran qaldurghudek tiz sür'ette réyalliqqa ayliniptu. Shübhisizki, buningdimu kino sahesidiki herqaysi dangdarlarning zor «töhpisi» bar.

Qolunglarni mehkem siqip, yahunara jemetidin: sishi

Xenzuche«filyetunlardin tallanmilar»ning 2004-yilliq 3-sanidin
Dawut adil terjimisi.
Terjiman «yéngi qashtéshi»zhornili tehriratida
******************************************